Türkçe Bilgi: Van İsyanı (1915)

1915 Van İsyanı ya da İkinci Van İsyanı (Ermenice: Վանի Հերոսամարտ), I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu'nun Van Vilayeti sınırları içindeki Ermenilerin çıkardıkları isyandır. Olayların süresi, Van Vilayeti'nin diğer bölgelerinde daha önce başlamış olmalarıyla birlikte, Van merkezine yayıldıkları süreyi esas alarak 19 Nisan-6 Mayıs 1915 arası olarak kabul edilmektedir. == Arka plan İsyan öncesinde Van'daki durum 1862 Osmanlı nüfus sayımına göre Van Vilayeti'ndeki toplam nüfus 418.700 iken; bu nüfusun 209.100'ü Müslüman, 209.600'ü Hıristiyandı. Diğer taraftan 1885 yılı sonlarında, Van'da yaşayan Ermeniler tarafından Armenakan partisi kuruldu. Bu parti, bölgedeki Ermenilerin Osmanlı İmparatorluğu'ndan bağımsızlığını kazanmasını amaçlamaktaydı. 1887'de, Cenevre'deki Marksist Ermeniler tarafından kurulan Hınçak partisinin amacı, Anadolu'daki Ermenilerin siyasi ve milli bağımsızlığını sağlamaktı. 1914 Osmanlı sayımına göre vilayetteki en yüksek Ermeni nüfus oranı %42 ile Van'dayken; hiçbir Ermeni'nin olmadığı Şemdinan, bu alanda en düşük orana sahip yerleşim birimiydi. Dosya:Vilayet.jpg|1915 yılında Van Vilayeti'nin siyasi haritası Dosya:Armenian population of Van province in 1896.png|1896 yılında Van Vilayeti'nde nüfüs dağılımı Dosya:Proportions des populations en Asie Mineure statistique officielle d1914.png|1914 yılına ait Van Vilayeti nüfüs bilgileri Dosya:City of Van neighborhoods 1915.png|1915 yılında Van şehir merkezindeki nüfus dağılımı

İsyan öncesinde Kafkasya Cephesi

1 Kasım 1914 günü Ruslar, düzenledikleri taarruzla Osmanlı topraklarına girdiler. Erzurum-Sarıkamış ekseninde Osmanlı İmparatorluğu'nun 25 kilometre içlerine ilerleyen Ruslar, kasım ayının sonunda durakladılar. Osmanlı kuvvetlerinde 9.000 ölü, 3.000 tutsak ve 2.800 asker kaçağı olmak üzere yaklaşık 14.800 kayıp vardı. Osmanlı 3. ordusunun yükünü azaltmak için Rusların kuvvetlerini ana saldırı yönünden uzaklaştırmak üzere 3. Piyade Alayı bulunduğu Trakya mevkinden Çoruh'a taşınmış ve başına Alman komutan Strange getirilmişti. Ardahan Harekatı'nın ilk amacı Rusları Batum kıyıları üzerinde tutmaktı. Bu birim Acaralılardan da yardım aldı. Daha sonra Enver Paşa Sarıkamış Savaşı'nı desteklemek için bu gücün planını değiştirecekti. 22 Aralık tarihinde 3. Ordu Rusların elindeki Kars'a yönelme emrini aldı. Bu emir Sarıkamış Harekatı'nın başlangıcı oldu. 3. Ordunun ilerlemesi karşısında Rusya'nın Kafkasya Valisi İllarion İvanoviç Vorontsov Daşkov, Rusların Kafkasya Ordusunu geri çekmeyi planladı. Ancak General Nikolay Yudeniç, Vali Vorontsov'un çekilme emrini dinlemedi ve Sarıkamış'ı savunmak için kaldı. Enver Paşa 3. Orduyu kendi komutası altına aldı ve Rus birliklerine karşı saldırıya geçti. 6 Ocak'ta 3. Ordu karargahı ateş altında kaldı. Hafız Hakkı Paşa geri çekilme emri verdi. 7 Ocak'ta 3. Ordunun ayakta kalan güçleri Erzurum yolunda geriye dönmeye başladılar. Enver Paşa yenilgiden sonra komutanlığı bırakarak İstanbul'a döndü. == Olaylar Olayların başlangıcı Savaşın başlamasıyla Van valisi Hasan Tahsin Bey Erzuruma aktarıldı ve onun yerine yardımcısı Cevdet Bey getirildi. Van'da Müslüman, Ermeni, Nasturi ve Keldani Cemaati temsilcileri ve ayrıca İttihat ve Terakki Partisi, Taşnaksütyun, Ramgavar, Hınçak, Parti Serakan, Parti Karsakan da örgütlenmişti. 1914'in Temmuz ayında Arşak Vramyan ve yardımcıları Van ilini temsilen Erzurum'da toplanan bir Ermeni Kongresine katıldılar. İttihat ve Terakki Partisi de bu müzakerelere iki temsilci ile katıldı. Ermeni kaynaklarına göre Van Ermeni liderleri Aram Manukyan, Arşak Vramyan, Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkhan) ve Armenak Yekaryan Ermenilere Osmanlı hükümetine karşı çıkmak değil sadık kalmalarını söylüyorlardı 1914'ün Eylül ayında 3. Ordu yaptığı arama operasyonları sonucu silah, mühimmat ve operasyonel belgeleri ele geçirdi. 20 Ekim'de 4. Rezerv Süvari Alayı devriye sırasında Hasankale'deki Ermeni evlerinde bir önbellek (silah deposu, tüfek) keşfetti. Bu dönemde çok sayıda Ermeni Muş, Bitlis, ve Van'da silahlanmaktaydı. Tarihçi Erikson Osmanlı yetkililerinin bu gizlenmiş bomba ve silahların bulunmasıyla şiddet olaylarına hazırlık yapıldığı sonucuna vardı. 19 Kasım'da Ruslar Saray ve Van'a doğru büyük bir operasyon başlattı. Van Jandarma bölüğüne Binbaşı Ferit atandı. Ancak, Vali Cevdet küçük bir grup askeri elinde tuttu. 1 Aralık 1914'te Cevdet Bey Ermeni ileri gelenleriyle bir toplantı yaptı. 15 Mart'ta Van Mahmudiye kaymakamı Ermenilerin Mahmudiye'de Müslümanları toplu halde katlederek camileri kendi atları için ahıra çevirdiklerini İstanbul'a telegramla rapor etmiştir. Ayrıca Van ili Saray kazası Kavlik (Keçikayası), Heretil (Kapıköy), Şezuhane, Yamanyurt, Belecek ve Özalp kazası Perakal (Boyaldı) köylerindeki katliamlarla ilgili tutanak Ermeni faaliyetleri - Tutanak dökümünde öğrencilere zorla Hristiyanlık kabul ettirilmek istendiği ayrıca Perakal’de Nezu Hatun'un gördüklerinden etkilenerek delirdiğini yazılmıştır. 25 Mart'ta, Van valisi Cevdet Bey Rusların Van'ı işgalini kolaylaştırmak için Ermeni yerli güçlerin hazırlık içinde bulunduklarını ve bunların örgütlü bir şekilde topluca isyan edeceklerini bildirmiştir.

Van çevrede çatışmalar, 15 Nisan

15 Nisan'da Erciş'te Jandarma Ermenilerin alanda toplanmalarını istedi. Toplanmanın sebebi vergi defterdarlarının jandarma eşliğinde Van kuzeyindeki köylülerin koyunu saymak idi. Vergi tahsildarı vergi değerlerinin hesaplanması ile ilgili Sultan beyanını iletti. Anlaşmazlık önce köylülerle vergi tahsildarları arasında çıktı. İtilaflar Vergi tahsidarı ve güvenliğini sağlayan Jandarmalardan Banat Jandarma Karakoluna, daha sonra da diğer merkezlere sıçradı. 19 Nisan'da Arnold Toynbee kırsal alandaki çatışmalarda tek bir günde 2.500 erkeğin öldürüldüğünü öne sürmüştür. Nisan başında burada "öğretmenlik" yapan bir Ermeni Şadak ortasında tutuklandı. Şadak Ermenileri bu kişi lehine bir gösteri yürüyüşü yaptılar. Önde gelen Ermeniler Cevdet Bey'den bu sorunun çözülmesi talebiyle Nikoğayos Poğos Mikaelyan (İşkan) liderliğinde şehre gittiler. Nikoğayos Poğos Mikaelyan ve önde gelen Ermenilerin Hirj'de önleri kesilerek öldürüdüler. 17 Nisan'da ERF'nin üç liderinden geriye sadece o sırada Van şehrinde olan Aram Manukyan kaldı.

Van merkezde çatışmalar, 20 Nisan

20 Nisan'da ise Van içinde Ermeni ayaklanmaları oldu. Dosya:Van April 1915 Armenians.png| Dosya:Van April 1915 Armenian group.png| Dosya:Van April 1915 cannons captured by the Armenians.png|Ermeniler ele geçirdikleri toplarla

Rus desteği, 16 Mayıs

Van valisi Cevdet Bey ortaklaşa Rus-Ermeni baskısı karşısında tutunamayarak 16/17 Mayıs gecesi geri çekilmek zorunda kaldı; böylece Van, Rus ve Ermenilerin eline geçti. Ermenilerin isyanı sonrasında Mayıs ayı içinde Rus birlikleri kenti ele geçirdiler.

Gerileme, Ağustos

Bu dönemde Van çevresinde 250 bin kadar Ermeni toplandı.

Uluslararası tepkiler

I. Dünya savaşı sırasında Van ilinde yaşananlar birçok defa güncel basında yer almış ve çok sayıda diplomatik yazışmaya kaynak olmuştur. Ermeni Patriği bölgedeki Ermenilerin tecavüze uğradığını Osmanlı hükümetine iletmiş, Batılı devletler bu iddiaları araştırmak için bir araştırma komisyonu kurulmuşlardır. Sivas, Van, Erzincan ve Erzurum yörelerinde incelemeler yapılmıştır. Yüzbaşı Emory H. Niles ABD Ordusu ve Arthur E. Sutherland, Jr tarafından hazırlanmış ve Van kenti ve çevresi için detaylı bilgiler vermektedir.. ;Genel ;;Hatıralar * * * * * ;;Koleksiyon * * * ;;Yeni * * * * ;Özel

Kaynaklar

Vikipedi

Van İsyanı (1915)

İsyan öncesinde Kafkasya Cephesi

Van çevrede çatışmalar, 15 Nisan

Van merkezde çatışmalar, 20 Nisan

Rus desteği, 16 Mayıs

Gerileme, Ağustos

Uluslararası tepkiler

Kaynaklar

Van Vilayeti

Malazgirt Muharebesi (1915)

Batı Ermenistan Yönetimi

Aram Manukyan

Trabzon harekâtı

Haydar Hilmi Vaner

Ermeni Kırımı

Kâzım Özalp

Van İsyanı (1915)

Van İsyanı (1915) Hakkında Detaylı Bilgi

İsyan öncesinde Kafkasya Cephesi

Van çevrede çatışmalar, 15 Nisan

Van merkezde çatışmalar, 20 Nisan

Rus desteği, 16 Mayıs

Gerileme, Ağustos

Uluslararası tepkiler

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Okuma Önerileri

Van Vilayeti

Malazgirt Muharebesi (1915)

Batı Ermenistan Yönetimi

Aram Manukyan

Trabzon harekâtı

Haydar Hilmi Vaner

Ermeni Kırımı

Kâzım Özalp