Unitaryen adi “Tanrinin Birligi” inancindan gelmektedir. Hristiyanlikta Pavlus ile ortaya çiktigini ileri sürülen Teslis doktrinine karsi , ilk yüzyilda baslayan ve Arsus la sekillenen bir muhalefet bulunmaktadir. 325 yilinda yapilan Iznik Konsili’nde Aryus’un görüsleri reddedilmistir. Bu tarihten sonra Aryus’un görüsleri Aryanizm adiyla biline gelmistir. Ancak “ Unitaryenizm” adiyla bir Hareket haline gelmesi 16.yy dadir. Avrupa’da ve Ingiltere’de Unitaryenligin yayilmasi Reformasyon devresinde ve sonrasinda Kutsal Kitabin serbest ve bagimsiz incelenisiyle at basi yürümüstür..Böylece üçlemeye karsi tenkitler.16.yy ve sonrasinda ortaya çikmistir. Ispanya’da Michael Servetus (1511-1533)bu yolda hayatindan olmustur. Jonn Biddle ( 1616 - 1662 ) Ingiliz Unitaryenligin babasi diye nitelendirilirken Faustus Socinus ( 1539 - 1604 ) , Isa Mesih’in sahsi ile ilgili inançlari, onun sadece insan oldugu seklinde netlestirmistir.8
Unitaryen hareketi bir çok Hiristiyan ülkesinde yasaklanmis ve taraftarlari göçe zorlanmistir.(17 yüzyilda). Unitaryen hareketi, dini konulardaki genis toleransiyla,18 yy ‘da gelismesini sürdürmüstür. Saygi gören bir piskopos olan Theophilus Lindsey, Unitaryenler toplantisi yapmis ve toplanti yeri mabet olmustur. Ilim adami olan Joseph Priestley , Unitaryenlerin liderligine getirilmistir. Fakat bu yeni dini hareketin üyeleri sürgün ve hatta 1813 yilina kadar ölüm cezasiyla cezalandirilmistir. Unitaryenlerin çogu merkezi Boston’da bulunan ve” Amerika Unitaryen Cemiyeti”nin kuruldugu Amerika’ya göç etmislerdir. Ingiltere’de yeniden yapilanan Unitaryenler 1825 yilinda,”The British and Foreign Unitarian Association” (Britanyali ve Yabanci Unitaryenler Birligi) olusturmuslardir. O günden bu tarafada varliklarini sürdürmüslerdir.
Unitaryenler’in Inanç Esaslari
Unitaryenler’in inanç esaslari; Tanri’nin birligi, Tanri’yi ve insanlari sevmekten, ebedi bir hayata inanmaktan ibarettir.Inançla ilgili meselelerde, otoritelerin degil, aklin kabul ettigini, çesitli din ve görüslere karsi hosgörüyü esas alirlar. Isa’nin hatirasina saygi gösterirler, ancak “Tanri’ligi”ni reddeder ve “yanilmaz” oldugunu kabul etmezler. Hiristiyan Kutsal Kitap’larini insan tecrübesinin bir belgesi olarak görür, fakat yazarlarinin, insan oluklari için,hata yapabileceklerini ileri sürerler.
Unitaryenler,insanin günah islemege,hata yapmaya egimi olsada,asil itibariyle günahkar olduguna inanmazlar.Unitaryenler,cehennem ve ahiret konusunda farkli düsünceye sahiptirler. Tanri’nin her dönemde insanlara dogru yolu göstermek için peygamberler gönderdigini kabul ederler.Isa Mesihi de bunlarin en üstünü olarak görürler.
Unitaryenler, dualarda herhangi bir destek ve dilekte bulunmayi Tanri’nin isine karisma olarak telakki ederler. Ölümden sonra insan ruhunun yasadigina; ahiret hayatinin nasil ve ne derecede olacagini bilemeyeceklerine,fakat Tanri’ya sevgilerinden dolayi cehennemde olmayacaklarina inanirlar.