Milli Lig'den Önce Türkiye'de Futbol
Milli Lig kurulmadan önce Türkiye'nin bazı illerinde (İstanbul, İzmir, Eskişehir, Adana, Trabzon)[1] mahalli ligler kurulmuştu. Bu liglerden İstanbul Ligi ise Osmanlı Devleti'nin artık gücünü yitirdiği bir bakıma düşmana İstanbul'u teslim ettiği günlerde yabancı (özellikle İngiliz) askerler ve tüccarlar tarafından kurulmuştur. Türkiye topraklarında yapılan ilk maç ise 1897 yılında İzmir'den İstanbul'a gelen İzmir Karması'yla İstanbul Karması arasında oynanmıştır.Türklerin ilk başlarda futboldan uzak durmasının sebebi ise Osmanlı Devleti'ndeki özgürlüklerin kalkmaması Müslüman halkın futbola sıcak bakmaması ve din dışı bulması gibi nedenler gösterilebilir.
Bu futboldan uzak kalış ve Türk topraklarındaki bu oyunun başkalarınca oynanması Galatasaray Lisesi 10. sınıf öğrencilerinden Ali Sami Yen'in zoruna gider ve arkadaşlarını toplayarak Galatasaray'ı kurar. Galatasaray ile başlayan Türk kulüpleri Fenerbahçe, Vefa, Beykoz, Beşiktaş, Altay ve Karşıyaka ile devam eder. Bu kulüplerin kurulması Cuma Ligi,Pazar Ligi,İstanbul Şampiyonluğu Ligi gibi organizasyonların oluşmasını beraberinde getirir. O dönemde Beşiktaş kulübü lig kurulması önerisini getirir ama bazı kulüpler bu öneriyi kabul etmezler.Beşiktaş kulübü önerisini kabul eden takımlarla birlikte İstanbul Türk İdman Birliği Ligi'ni kurar.
Bu kulüplerin kurulup gelişmeye başlayacağı bu dönemde önce Balkan Savaşları'nın daha sonra da I.Dünya Savaşı'nın çıkması ve eli silah tutan herkesin askere alınmasıyla futbol sahaları boş kalır ve Türk Futbolu 11 yıllık bir kesintiye uğrar(1912-1923).
Cumhuriyetin kurulması ile her alanda olduğu sporda da atılımları beraberinde getirdi. Bu dönemin en önemli olayı ise Türk İdman Cemiyetleri İttifakı yani günümüzdeki adıyla Türkiye Futbol Federasyonu'nun kurulması olmuştur.Futbol Federasyonunun kurulması ile Türk futbolu tek bir çatı altında toplanmıştır.
Kuruluş
1959 öncesi
1959 yılında ilk kez düzenlenen Türkiye 1. Futbol Ligi'nin final karşılaşmalarının ilk maçı olan Galatasaray SK - Fenerbahçe SK maçında Metin Oktay'ın kontrol edilmemiş ve yamalı ağları delen golü.1930'lu yıllardan 1950'lerin sonlarına kadar Türkiye'de futbol İstanbul, İzmir, Ankara, Eskişehir, Adana ve Trabzon şehirlerinde kurulan liglerde oynanmıştır. Bunun nedeni hala profesyonel bir futbol liginin olmaması idi. Türkiye Milli Futbol Takımı'nın 1954 FIFA Dünya Kupası'na katılması ile birlikte profesyonel bir ligin kurulmasına karar verilmiş, Türkiye Futbol Federasyonu bir Milli Lig'in kurulması fikrini benimsemiştir. Milli Lig'in temelleri 1957 yılında düzenlenen Federasyon Kupası ile atımıştır. Federasyon Kupası 1957 ve 1958 yılında Lig düzeninde oynanmış, bu iki sezonda kupayı Beşiktaş JK kazanmıştır.[2]
1960
1959 yılında düzenlenen Türkiye 1. Futbol Ligi'nin ilk sezonunda maçlar, 8'er takımdan oluşan Beyaz ve Kırmızı adlı iki grupta oynanmış, o tarihteki statü uyarınca beyaz grubun lideri Fenerbahçe SK ile kırmızı grubun lideri Galatasaray SK finalde karşılaşmıştır. İlk maçı Galatasaray SK 1-0, ikinci maçı ise Fenerbahçe SK 4-0 kazanınca, Türkiye 1. Futbol Ligi'nin ilk şampiyonu Fenerbahçe olmuştur.1959 - 1960 sezonundan itirbaren ise grup sistemi kaldırılmış ve Türkiye 1. Futbol Ligi bugünkü statüsü ile oynanmaya başlamıştır. 1962 yılında Türkiye tam üyelik için UEFA'ya başvurmuş ve UEFA'da Türkiye'nin başvurusunu kabul etmiştir. UEFA üyesi olunduğu için Avrupa Kupa Galipleri Kupası'na Türkiye'nin de takım göndermesi gerekmekteydi ve bu nedenle Türkiye Futbol Federasyonu tarafından Türkiye Kupası organize edilmeye başlanmış, bu kupa organizasyonu ilk kez 1962 yılında düzenlenmiştir.
1970
Bu döneme Türk Futbolu'nun içinde değişimlerin ve yabancı futbolcu ve teknik direktörlerin hakimiyetinin başladığı dönem olarak kabul edilmiştir. Bu dönemde Türkiye'de çalışan Ignác Molnár, Brian Birch, Didi ve Toma Kaleperoviç gibi antrenörler Türkiye Birnci Futbol Ligi'nde başarılı sonuçlar almış ama bu başarılara rağmen 1960 ve 1970'lerde Türk futbolu Avrupa'da önemli bir başarı elde edememiştir.1970 yılında ortaya çıkan ve Türk futbol tarihinde Anadolu İhtilali olarak geçen başarılar gerçekleşmiştir. TFF'nin 1965 yılında her ilin bir takımı olması için çıkardığı izinle birçok futbol kulübü kurulmuş ve Bursaspor, Boluspor, Eskişehirspor, Antalyaspor, Sakaryaspor, Kayserispor, Kocaelispor,Trabzonspor, ve Samsunspor gibi uzun yıllar Birinci Lig'de mücadele etmiş ve hala eden futbol takımları kurulmuştur. Bu takımlar arasında bulunan Trabzonspor'un kupayı kazanması , Eskişehirspor'un üst üste ikincilikler alması, Samsunspor ve Bursaspor'un üst sıraları zorlaması, Türkiye'de futbola olan ilgi ve merağı artırmıştır.
1980
1980'lere gelindiğinde Türk futbol anlayışında bazı değişiklikler olmuş ve özellikle Alman teknik direktör Jupp Derwall'ın Türkiye'ye gelmesi ile Türk Futbolu'nda tesisleşme başlamıştır. Ayrıca Derwall'ın Galatasaray'a sistemli futbol oynatması ve Galatasaray SK'nın bu oyun anlayışı ile Avrupa Şampiyon Kulüpler Kupası'nda yarı final oynaması bu sistemin kalıcı olmasını sağlamıştır. Bu değişimlerden diğer kulüpler de etkilenmiş ve Türkiye'de sistemli futbol oynanmaya başlamıştır.1990
992'de Türkiye Futbol Federasyonu'nun özerkleşmesi ile Süper Lig takımlarının naklen yayınları gelire çevirilmesiyle kasaları doldu. Türkiye Futbol Federasyonu dev anlaşmalarla futbol ekonomisinde milyonlarca dolarlık bir katma değer oluşturdu. Futbol ekonomisinin önemi kulüpler tarafından da anlaşıldı, sponsorluk gelirleri bu alanda da devreye sokuldu. Futbol kulüplerinin ve Türk Milli Takımı'nın birçok sponsorluk anlaşması bu dönemlerde yapıldı.Türkiye Birinci Futbol Ligi 1996'dan 2000'e kadar Cine 5,2000'den 2001'e kadar da Teleon'da yayınlandı. .2001'den itibaren de Digitürk bünyesindeki Lig Tv'den yayınlanmaktadır. Lig Tv 2010 yılına kadar yayın haklarını elinde bulundurmaktadır.
Türkiye Birinci Futbol Ligi 2002/03 sezonu başında Türkiye Süper Ligi,2005/06 sezonunda Turkcell'in Lige sponsor olmasıyla da Turkcell Süper Lig adını aldı.
Süper Lig kuralları
Süper Lig bir önceki sezondan ilk 15 takım ve aynı sezonun bir alt liginden gelen 3 takımla beraber 18 takımla oynanır. Kulüplerin Süper Lig'de mücadele edebilmesi için;
* Federasyonun Süper Lig için getirdiği kriterleri uygulamak zorundadırlar. Belirlenmiş kriterlerlerden bir veya birkaçının uygulanmaması halinde federasyon söz konusu takımın tecilini iptal edebilir.
* Süper Lig’e katılacak olan Kulüpler; TFF tarafından düzenlenen “Süper Lig Katılım Formu” nu eksiksiz olarak doldurup onaylayarak TFF’nin belirleyeceği tarihe kadar göndermek zorundadırlar. Söz konusu formları TFF’ ye göndermeyen, TFF talimat ve genelgelerine uygun düzenlemeleri yerine getirmeyen Kulüpler Süper Lig müsabakalarına katılamazlar.
* Tescil edilecek kulüpler, işbu statü ekinde bulunan “Taahhütname” yi vermek ve TFF tarafından belirlenen tescil ve aidat ücretlerini ödemek zorundadırlar.
Bu statü hükümlerine göre 2008/09 sezonunda;
a)Süper Lig’e terfi eden kulüplerden alınacak tescil ücreti 500 YTL olarak,
b)Tescil edilen kulüplerin TFF’ye ödeyecekleri aidat 250 YTL olarak belirlenmiştir.
* Kulüpler, Süper Ligi’nde mücadele eden takımından başka, Ümit ve Genç Milli takımların alt yapısını oluşturmak ve kendi alt yapılarını güçlendirmek amacıyla, TFF tarafından belirlenecek esaslar çerçevesinde oluşturulacak alt yapı liglerine Kulüp Lisans Talimatı hükümleri de dikkate alınarak katılmak zorundadırlar.
* Süper Ligi’e katılan kulüpler; gelir ve gider cetvellerini, bilançolarını ve gelecek sezonu kapsayan bütçeleri ile Genel Kurul Tutanaklarını yıllık Genel Kurullarında onaylandığı biçimi ile ve ilgili Genel Kurul tarihinden itibaren 30 gün içerisinde TFF’ye sunmalıdır. Herhangi bir kulübün bu yükümlülüğünü yerine getirmemesi veya bu açıdan yanlış yönlendirici bilgi vermesi durumunda bu kulübe bir uyarı verilir ve yetkililerinin hakları askıya alınır.
Kulübün sözü edilen yükümlülüğünü uyarı tarihinden itibaren 30 gün içerisinde yerine getirmemesi durumunda puan silme yaptırımı uygulanır. Kulübün sözü edilen yükümlülüğünü ilave 30 gün içerisinde de yerine getirmemesi durumunda küme düşürülür.
*UEFA Kulüp Lisans Sistemi ve TFF’nin Kulüp Lisans Talimatı doğrultusunda Süper Lig kulüplerinin:
* Sportif Kriterler
* Altyapı (Tesis) Kriterleri
* Personel ve İdari Kriterleri
* Hukuki Kriterler
* Mali Kriterler
hususunda gerekli düzenlemeleri ve hazırlıkları yapmaları zorunludur.
*Kulüpler Yönetim Kurulu Başkan ve Üyeleri dışında, profesyonel yönetim şekline sahip olmak ve müsabakaların düzenli şekilde oynanmasını sağlamak amacıyla;
* Genel Müdür
* Güvenlik Sorumlusu
* Stadyum Müdürü
* Medya Sorumlusu
* Bilet Sorumlusu
* Akreditasyon Sorumlusu
Pozisyonlarını görevlendirmek ve bu pozisyonlara ilişkin bilgileri TFF’ye belirlenen süreler içerisinde ibraz etmek zorundadırlar. Yukarıda bahsi geçen görevlilerin farklı kişilerden oluşması ve TFF tarafından sertifika verilmesi zorunludur.
Lig düzeni
Süper Lig 18 takımdan oluşur. Sezon Ağustos'da başlar ve Mayıs'ta sona erer. Maçlar federasyonun belirlediği saatlerde bir orta, iki yardımcı bir de dördüncü hakem tarafından yönetilir. Her maç öncesi İstiklal Marşı söylenir. Eğer saygı duruşu yapılacaksa bu İstiklal Marşı'ndan önce yapılır.Takımlar sezon boyunca her takımla iki kez karşılaşırlar. Bu maçların bir tanesi takımın kendi sahasında diğer maçta rakibinin sahasında oynanır. Böylelikle bir sezon sonunda bir takım 34 maç yapmış olur. Diğer takımlar da ele alınırsa bir Süper Lig sezonu 34 haftada 306 karşılaşmadan oluşur. Maçın bir tarafın galibiyetiyle bitmesi halinde maçı kazanan takım üç puan kazanır. Kaybeden takım ise puan alamaz. Eğer maç bir tarafın galibiyetiyle sonuçlanmamışsa yani berabere bitmişse iki takım da birer puan kazanırlar.
Sezon sonunda takımlar aldıkları bu puanlara göre sıralanırlar. En çok puan toplayan takım şampiyon olurken en az puan toplyan üç takım bir alt lig olan Bank Asya 1. Lig'e düşer.
İkili Averaj
Sezon sonunda iki takım aynı puana sahiplerse kendi aralarında yapılan maçlara bakılır. Eğer sonuçlar aynıysa genel averaj göz önüne alınır. Rakibine üstünlük sağlayan takım daha üst sırada yer alır. Örnek:- Ev sahibi - D. Takımı
- A Takım 4 - 0 B Takım
- B Takım 6 - 0 A Takım
Bu sonuçlar alındığında ve aynı zamanda puanlar eşit olduğunda; sıralamada takımların yedikleri ve attıkları gol sayısına bakılmaksızın birbirlerine sağladıkları üstünlüklere bakılır. Yukarıda B takımı A takımı karşısındaki gol averajı "2" daha üstün olduğu için genel sıralamada bu iki takım arasındaki lider "B Takımı" olacaktır (Puanlar eşit olduğu taktirde).
Üçlü ve daha fazla averaj
Sezon sonunda üç veya daha fazla takım aynı puana sahiplerse kendi aralarında yapılan maçlara bakılır. Eğer sonuçlar aynıysa genel aveaja bakılır. Diğer rakiplerine üstünlük sağlayan takım daha üst sıarada yer alır.Avrupa Kupalarına Katılabilme
Süper Lig TFF'ye,TFF'de UEFA'ya bağlı olduğu için bir sezon sonunda başarılı takımlar UEFA'nın organize ettiği,UEFA Şampiyonlar Ligi, UEFA Kupası organizasonlarından birine katılır. Türkiye 2008 yılı puan sıralamasında 10. ile 15. arasında olduğu için[3] Şampiyonlar Ligi'ne iki takım göndermek zorundadır.Süper Lig'de bir sezon sonunda ilk iki sırayı alan takımlar Şampiyonlar Ligi'ne gitmeye hak kazanır. Buna göre;Süper Lig şampiyonu Şampiyonlar Ligi direkt geçer Lig ikincisi ise Şampiyonlar Ligi 3. Ön eleme turu'ndan bu lige katılır.
Süper Lig'de UEFA Kupası'na lig üçüncüsü,lig dördüncüsü ve Fortis Türkiye Kupası şampiyonu gönderilir. Fortis Türkiye Kupası Şampiyonu UEFA Kupası’na 1. Tur’dan Lig Üçüncüsü ve lig dördüncüsü ise 2. Ön eleme turu’ ndan katılır.
Ödüller
Kupa
* TFF tarafından belirlenecek esaslar çerçevesinde Süper Lig Müsabakaları sonunda birinci olacak kulübe şampiyonluk kupası verilir.
* Kupanın tasarımına ve üretimine TFF karar verir.Bu nedenle düzeni değişebilir.
* Kupa töreni organizasyonu TFF tarafından yapılır. Kulüpler TFF’nin belirleyeceği organizasyon kurallarına uymak ve Kupa törenine katılmak zorundadırlar.
Madalyalar
Süper Lig Müsabakaları sonunda birinci olan kulübün futbolcu, teknik heyet ve yöneticilerine, bu başarılarını simgeleyen toplam 50 adet olmak üzere birer madalya verilir.Sponsorluk
Süper Lig'in sponsoru Turkcell'dir. Turkcell Süper Lig'le beraber 2007-08 sezonunda 10 takımın'da ana sponsoruydu. 2008-09 sezonunda da şampiyon olmuş dört kulüp ve İstanbul Büyükşehir Belediyespor hariç diğer takımlara ana sponsor olması bekleniyor. Süper Lig'in 2008-09 sezonu sponsorları:* Ana Sponsor: Turkcell
* Teknik Sponsor: Nike
* Yayıncı Kuruluş: Digiturk
Yayın hakları
Televizyon
2008 - 2009 Sezonunda oynanan Özel ve Resmi Futbol Müsabakaları’ndan; Turkcell Süper Lig müsabakaları yalnız TFF ile sözleşme imzalamış olan yayıncı kuruluş tarafından UEFA ve Yayın Talimatı hükümlerine uygun olarak televizyondan yayınlanabilmektedir.TFF’nin kulüpler adına ve hesabına yayın sözleşmesi imzaladığı kuruluşların en iyi şartlarda yayın yapabilmesi için gerekli ortamın sağlanması ev sahibi kulübün sorumluğundadır. Talimat ve bu statü ekinde belirlenen esaslara uygun olarak yapılacak yayına ilişkin hazırlıkların ve/veya yayının yapılmasının engellenmesi, yayının kısıtlanması ve/veya yayının devamına engel olunması halinde ev sahibi kulüp hakkında Futbol Disiplin Talimatı hükümleri uygulanır.
Radyo
2008 - 2009 sezonunda oynanan özel ve resmi Futbol Müsabakaları’ndan; Turkcell Süper Lig Müsabakaları yalnız TFF ile sözleşme imzalamış olan yayıncı kuruluş/kuruluşlar tarafından UEFA ve Yayın Talimatı hükümlerine uygun olarak radyodan yayınlanabilir.Ev sahibi kulüpler yayıncı firmanın en uygun şekilde görev yapmasını sağlamakla yükümlüdür.
İstatistikler
Şampiyonluklar
Süper Lig bugüne kadarki tarihinde 4 farklı şampiyon görmüş, şampiyonluklar Beşiktaş JK, Fenerbahçe SK, Galatasaray SK ve Trabzonspor Kulübü tarafından paylaşılmıştır. Fenerbahçe SK ve Galatasaray SK 17, Beşiktaş 12 ve Trabzonspor'da 6 şampiyonluk yaşamıştır.Bu takımlar arasından en iyi performans ise Trabzonspor'dan gelmiştir. Trabzonspor, 1975 - 1976 ve 1983 - 1984 sezonları arasında 6 şampiyonluk 3 ikincilik yaşamış ve bu 9 sezonda gösterdiği performansa hiçbir takım ulaşamamıştır.
Bu dört takım dışında şampiyonluğa en çok yaklaşan takım ise Eskişehirspor Kulübü olmuştur. Eskişehirspor, 1969 - 1975 yılları arasında 3 ikincilik, 2 üçüncülük ve 3 kez de dördüncülük ünvanlarına sahip olmuştur.[4] Eskişehirspor, 1969 [5] ve 1972 [6] yıllarında elde ettiği ikinciliklerde şampiyonun 3 puan gerisinde kalmış ve şampiyonluk ünvanına sahip olamamıştır. Eskişehirspor dışında ise, Adanaspor Kulübü 1980 - 1981 sezonunda ikincilik elde etmiştir.
Anadolu takımlarının başarıları
* Eskişehirspor'un 3 ikinciliği, 2 üçüncülüğü ve 3 dördüncülüğü,
* Adanaspor'un 1980/81 sezonundaki ikinciliği,
* Kocaelispor'un 1992/1993 sezonunda ilk yarıyı lider tamamlaması, liderliğini 4 hafta daha sürdürmesi, ve sezon sonunda 4. olması
* Manisaspor'un 2006/07 sezonunda ligi 6.-11. haftalar arası lider götürmesi,
* Sivasspor'un 2007/08 sezonda ilk yarıyı lider tamamlaması ve ligi averajla 4. sırada tamamlamıştır.
Lige Katılımlar
1959'dan bu yana kadar lige katılan takımlar. Bu listeye 2008/2009 sezonu dahil edilmiştir.- 50 sezon: Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray
- 46 sezon: Ankaragücü
- 41 sezon: Altay
- 40 sezon: Bursaspor
- 37 sezon: Gençlerbirliği
- 35 sezon: Trabzonspor
- 29 sezon: Samsunspor
- 25 sezon: Göztepe
- 23 sezon: İstanbulspor, Eskişehirspor, Gaziantepspor
- 21 sezon: Adanaspor
- 20 sezon: Boluspor, Kocaelispor
- 18 sezon: Denizlispor
- 17 sezon: Adanademir SK
- 16 sezon: Karşıyaka
- 14 sezon: Vefa SK, Zonguldakspor, Antalyaspor
- 13 sezon: Ankara Demirspor, Sarıyer, Çaykur Rizespor
- 12 sezon: Türk Telekomspor(PTT)
- 11 sezon: Sakaryaspor, Malatyaspor, Mersin İdman Yurdu, Kayseri Erciyesspor, Konyaspor
- 10 sezon: Altınordu, Diyarbakırspor, Etimesgut Şekerspor, İzmirspor
- 9 sezon: Feriköy, Orduspor
- 8 sezon: Beykozspor, Keçiörengücü (Hacettepe)
- 6 sezon: Fatih Karagümrük, Giresunspor, Kasımpaşa
- 5 sezon: Vanspor, Zeytinburnuspor, Kayserispor, Ankaraspor
- 4 sezon: Sivasspor
- 3 sezon: Aydınspor, Bakırköyspor, Çanakkale Dardanelspor, Erzurumspor, Karabükspor, Manisaspor
- 2 sezon: Akçaabat Sebatspor, Alibeyköyspor (Adalet), Beyoğluspor, Elazığspor, Yeşildirek, Yimpaş Yozgatspor, Hacettepe, İstanbul Büyükşehir Belediyespor
- 1 sezon: Balıkesirspor, Kahramanmaraşspor, Kırıkkalespor, Petrolofisi, Siirtspor
Türkiye Birinci Futbol Liginde İlkler ve Enler
* Türkiye Birinci Futbol Ligi'nde ilk gol 21 Şubat 1959 tarihinde İzmirsporlu Özcan Altuğ tarafından atıldı.Aynı zamanda ilk gol de Beykozspor kalecisi Sıtkı tarafından yenildi ve İlk gol kararını da hakem Osman Yeşeren verdi (İzmirspor: 2 - Beykoz:1).
* Türkiye Birinci Futbol Ligi'nde ilk penaltı golü 15 Mart 1959 tarihinde Lefter Küçükandonyadis tarafından atılmıştır.
* Türkiye Birinci Futbol Ligi'nde en uzun sezon 42 hafta oynanan 1962-63 sezonu.
* Türkiye Birinci Futbol Ligi'nde en gollü beraberlikler 4 - 4 lük sonuçlarla 1967/68'de Beşiktaş - Galatasaray, 1982/83'de Fenerbahçe - Galatasaray 1995/96'da Samsunspor - İstanbulspor, 2000/01'de Adanaspor - Kocaelispor, 2001/02'de Gençlerbirliği - Diyarbakırspor, Kocaelispor - Ankaragücü, 2006/07'de Beşiktaş - Antalyaspor,Kayserispor-Antalyaspor ve 2007-08'de Kayserispor - Gaziantepspor maçlarında alındı.
* Türkiye Birinci Futbol Ligi'nde en uzun süre ligde yer alan takımlar,Üç büyüklerle beraber (50 sezon), Ankaragücü (46 sezon), Üç kez küme düşmesine karşın Altay (41 sezon),Bursaspor (40 sezon), Gençlerbirliği ise (37 sezon).
* Malatyaspor 1. ligde oynadığı 6 sezon içinde 10 galibiyetin altına hiç düşmezken, dört büyükler dışında bir sezonda 20 galibiyet sınırına ulaşan takımlar ise 1988/89 sezonunda 21 galibiyet alan Sarıyer, 2000/01 sezonunda 20 galibiyetle Gaziantepspor ve 2007/08 senonunda 22 galibiyet alan Sivasspor.
roberthaag - 1 yıl önce