Türkçe Bilgi: Tolunoğulları

Tolunoğulları dokuzuncu yüzyılda Mısır ve Suriye'ye hakim olan Türk-İslam devletlerinden. Tolunlular, İslam halifeliği toprakları içinde kurulan müstakil ilk Türk siyasi teşekkülüdür. Kurucusu Oğuz Türklerinden Ahmed bin Tolun idi. Halifelik merkezi Bağdat yakınlarındaki, Samarra'da bulunuyordu.

Ahmed'in babası Tolun, Abbasi Halifesi El-Mu'tasım (838-842) zamanında, cesareti ve bilgisiyle şöhret yapmış bir zattı. Ahmed de aynı derecede cesur ve kültürlü bir şahsiyet sahibiydi. Abbasi valisinin vekili olarak Mısır'a geldi. Mısır valisi oldu. Nüfuzunu Filistin ve Suriye'ye kadar genişletti. Ülkesinde imar faaliyetlerinde bulunup, lüzumlu askeri tedbirleri alarak, kuvvetli bir ordu kurdu. Abbasiler, Irak'taki zenci esirlerle meşgul olurken, istiklalini ilan etti (868).

Ahmed bin Tolun, Mısır maliyesinde ıslahat yaptı. Mısır ahalisini darlıktan kurtarması sebebiyle çok sevilip, tutuldu. Kısa zamanda Şam, Halep, Antakya şehirleriyle birlikte Suriye'yi idaresine aldı. Adana ve Tarsus bölgesini de ülkesine bağladı. Ahmed bin Tolun'un 884'te vefatıyla yerine oğlu Humareveyh geçti.

Humareveyh (884-896) zamanında Tolunoğullarının ikbali daha da parladı. Devletin sınırları Toroslar, El-Cezire ve Irak'a kadar genişledi. 892'de yeni Abbasi halifesi olan El-Mu'tezid, hilafete gelişinde Humareveyh ve onun varislerine üç yüz bin dinar vergi mukabilinde, otuz yıl süreyle Mısır ile Toros sıradağlarına kadar Suriye'yi ve Musul hariç, El-Cezire'yi verdi. Antlaşma daha sonra Tolunluların çok az lehine olacak şekilde yeniden tanzim edildi. Humareveyh kızı Kadr-ün-Neda'yı Abbasi halifesine destanlaşan bir merasimle verdi. Humareveyh Suriye'ye yaptığı bir sefer sırasında köleleri tarafından otuz iki yaşındayken öldürüldü (896). Humaraveyh'in genç yaşta öldürülmesi, Tolunoğulları Devleti ve Mısır için büyük bir talihsizlik oldu.

Yerine geçen oğlu ve kardeşleri istiklallerini muhafaza edemediler. Suriye Çölündeki sapık Karmatileri kontrol edememeleri, halifenin büyük bir ordu göndermesine sebep oldu. Mısır ve diğer ülkeleri Abbasi Halifesi El-Muktefi'nin kumandanı Muhammed bin Süleyman tarafından ele geçirilerek, bölge valilerinin idaresine verildi. Tolunoğlu hanedanı mensupları Bağdat'a götürüldü (905).

Tolunoğulları zamanında Mısır, altın çağını yaşadı. İktisadi ve ticari bakımdan gelişip zenginleşti. Halkın üstündeki ağır, mali mecburiyetler kaldırılarak refah seviyesi yükseltildi. imar faaliyetlerinde bulunulup, büyük mimari eserler yapıldı. Güçlü bir donanma kuruldu. Ahmed bin Tolun Kahire yakınlarına Fustat şehrini inşa ettirip, burayı başşehir yaptı. Tolunlulardan kalma Tolunoğlu Ahmed Camii 9. yüzyılda yapılmasına rağmen, çeşitli istila ve zamanın tahribatına uğradığı halde hala ibadete açıktır. Tolunoğlu Ahmed Camii yanında vakıf olarak hastahane, eczahane ve iki de hamam vardı. Yeni inşa edilen Fustat ve El-Kata'i'de hükümdarın sarayı etrafında kumandanların konakları; iktisadi, ticari ve sosyal hayatın vazgeçilmez müesseseleri olan pekçok cami, çarşı, han, hamam, değirmen ve fırın vardı. El-Keta'i'de askeri iskan milliyetlere göreydi. Her kavmin mahalleri ayrıydı. Tolunlular ordusunun mevcudu yüz bine yaklaşırdı. Ordu, Türk ve Sudanlılardan meydana gelirdi. Ordunun kışlaları kumandanların konakları etrafındaydı.

Tolunoğulları devrinde Mısır, başta edebi, tarihi, dini ve felsefi ilimler olmak üzere muhtelif ilim sahalarında büyük gelişme gösterdi. İlme ve alimlere önem veren emirlerin evleri birer ilim merkezi halindeydi. Tolunoğlu hükümdarları halka karşı cömert davrandıklarından şair ve edipler, onların ihsanlarına nail olmak için etraflarına toplanmışlardı. Bu devirde Arap dili ve edebiyatı üzerinde çalışan El-Velid bin Muhammed et-Temimi, Ahmed bin Cafer ed-Dineveri ile tefsir, hadis, fıkıh ve kıraat ilimlerinde Kadı Bekkar bin Kuteybe, Debi bin Süleyman el-Muradi ve Ebu Cafer Tahavi bölgede yaşayan alimlerin ileri gelenlerindendiler.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Tolunoğulları

Tolunoğulları Resimleri

Akka

Ahmed bin Tolun

868

Fustat

Mısır tarihi

Sâcoğulları