ikonuna tıklayınız.
Tayvan
Türkçe Tayvan kelimesinin İngilizce karşılığı.n. republic of china
Tayvan (Çince: 臺灣 ya da 台灣, pinyin: táiwān) Doğu Asya'da Çin'in ve Japonya'nın güneyinde, Filipinler'in kuzeyinde bir adadır. Günümüzde Tayvan adı, Tayvan (Formoza) adasıyla birlikte Pasifik Okyanusu'ndaki Lanyu ve Lüdao adaları, Tayvan Boğazı'ndaki Penghu, Matzu ve Kinmen adaları gibi Çin Cumhuriyeti yönetimi altındaki topraklara işaret etmektedir.
- Tam Adı: Tayvan (Çin Cumhuriyeti). Kimi uluslararası organizasyonlarda "Chinese Taipei" adıyla da temsil edilir.
- Yüzölçümü: 35 980 km²
- Başkenti: Taipei
- Dili: Çince, Tayvanca
- Nüfusu: 22 548 009 kişi (2002 tahmini)
- Ortalama Ömür: 76.74 yıl (2002 tahmini)
- Okur Yazarlık Oranı: % 94 (1998 tahmini)
- Kişi Başına Düşen Milli Gelir: 17 200 $ (2001 tahmini)
- Para Birimi: Yeni Tayvan Doları (NT$, 新臺幣)
- Uluslararası telefon kodu: 886
Coğrafyafi yapı
Tayvan adası Çin'in güneydoğu sahillerinden 200 km uzakta Tayvan Boğazı'nın karşısındadır. Yengeç dönencesi (23°5N) adanın ortasından Jiayi şehrinin yakınlarından geçer. Yüzölçümü 35.801 kilometrekare'dir. Doğu kıyıları oldukça dağlıktır. Kuzey-güney yönünde uzanan dağlar adanın 2/3'lik bölümünü oluşturur. Batı sahili ise düzdür; nüfusun büyük kesimi burada yerleşmiştir. Adanın uzunluğu yaklaşık 400 km; eni ise en geniş yerinde 144 km'yi bulur. Tayvan'ın en yüksek doruğu Yu Shan, 3,952 metredir, Yu shan'dan başka adada 3500 metreyi aşan 5 doruk daha vardır.
Tayvan'da sub-tropikal iklimi görülür. Kış ayları genelde yağışlıdır. Mayıs ayında ise "Erik Yağmurları" görülür. Haziran-Eylül arasında oldukça sıcak ve nemli bir hava hakimdir. Kimi zaman Ağustos - Eylül aylarında şiddetli tayfunlar meydana gelir.
Tarih
Tayvan'da ilk insan yerleşimleri günümüzden 30.000 yıl öncesine kadar uzanmaktadır. 4.000 yıl önce ise bugün Tayvan aborijinleri (Çince: 原住民, pinyin: yuánzhùmín) olarak bilinen yerlilerin ataları adaya yerleşmiştir. Çinlilerin Ming Hanedanlığı döneminden başlayarak adaya yerleştikleri bilinmektedir.1544'te adaya çıkan Portekizli denizciler buraya güzel ada anlamına gelen Ilha Formoza adını vermişler, ancak Tayvan'ı sömürgeleştirmeye kalkmamışlardır. Kısa süreli Hollanda Koloni Döneminin (1624-1662) ardından Tayvan Çin'e bağlanmıştır.
Birinci Çin-Japon Savaşının ardından Qing Hanedanlığı tarafından Japonya'ya terk edilen ada, 1895-1945 yılları arasında Japon kolonisi olarak kalmış, 1945'te İkinci Dünya Savaşı sona erdikten sonra, o dönem Çin'e hakim olan Çin Cumhuriyeti'ne （ROC,中華民國) iade edilmiştir.
Soğuk Savaş nedeniyle Batıyla tüm ilişkileri kopan Çin'i, 1970'lerin başına kadar Birleşmiş Milletler'de Tayvan'daki Çin Cumhuriyeti temsil etmiştir. 1970'lerde ABD'nin Pingpong Diplomasisi sayesinde Çin ile ABD ilişkileri düzelmiş, ve Çin Halk Cumhuriyeti (PRC) tüm Çin'i temsilen BM'ye kabul edilmiştir.
1975'te Chiang Kai-shek'in ölümü üzerine başlayan Tayvan'ın demokratikleşme süreci,1978'de Başkanlığı devralan Chiang Ching-kuo döneminde hızlanmıştır, 1948'de yürürlüğe giren Olağanüstü Hal, 1987 yılında nihayet sona ermiştir. 1996 yılında seçimle işbaşına gelen ilk Tayvan Başkanı Lee Denghui'yi 2000 yılında Tayvan Bağımsızlığı taraftarı Chen Shuibian takip etmiştir.
Diplomatik Durumu
Tek Çin politikası uyarınca 1971'de Birleşmiş Milletlerin Çin Halk Cumhuriyeti'nin kabulü, ve çoğu devletin Tayvan'ı tanımaktan vazgeçmesi Çin Cumhuriyetini dışilişkiler alanında zor durumda bırakmıştır. Tayvan 1970'lerden bu yana, BM ve WHO, UNESCO gibi çeşitli BM kuruluşlarına yeniden katılabilmek için büyük bir çaba içerisindedir. Tayvan, Olimpiyatlar gibi uluslararası organizasyonlara ise Chinese Taipei ismiyle katılmaktadır.Günümüzde ise diplomatik olarak Çin Cumhuriyeti'ni tanıyan çoğu Afrika ve Orta Amerika'daki küçük ülkelerin dahil olduğu 25 ülke vardır. Buna karşılık pek çok ülke Tayvan'da yarı resmi temsilciliklerle (Örneğin, ABD Amerikan Kültür Derneği tarafından) temsil edilmektedir.
Türkiye'de Tayvan'ı resmen tanımayan ülkeler arasındadır. Ülkemizi Taipei’deki “Türk Ticaret Ofisi” temsil etmektedir. Buna karşılık Ankara’da Çin Cumhuriyetini temsilen “Taipei Ekonomi ve Kültür Ofisi” faaliyet göstermektedir.
Halk
Tayvan'ın bugün 23 milyonu bulan nüfusunun %98'lik bölümü Çinlilerden (漢族, Han ulusu) oluşmaktadır. Bu etnik grubun %84'ünü günümüzde yerel Tayvanlı (Çince: 本省人; pinyin: Ben sheng ren) olarak bilinen daha erken dönemlerde adaya Kıta Çin'in Fujian bölgesinden gelmiş olan grup oluşturur. Yerel Tayvanlı'lar resmi dil Standart Çince'nin (Mandarin, Peking Çincesi) dışında Fujian'in yerel dillerinden Min-nan'ın bir kolu olan Tayvanca'yı yaygın olarak konuşur. Adaya gene erken dönemlerde göçetmiş olan Hakka'lar (Çince:客家人, pinyin: kejia ren) ise Çin'in Guangdong bölgesinden gelmektedir. Anadili Hakkaca olan bu etnik grup nufusun %15'ini oluşturmaktadır. Çinli nüfusun geri kalan %14'lük bölümünü ise diğer eyaletlerden gelenler (外省人; Wai sheng ren) oluşturmaktadır. Bu terim 1949'ta kaybedilen iç savaşın ardından adaya sığınan Çinlileri anlatmak için kullanılır. Temelini Chiang Kai-shek'in askerleri ve KMT hükümetini destekleyen 1,3 milyon göçmenin oluşturduğu bu grubun bugünkü nüfustaki payı %13'tür. Diğer eyaletlerden gelenler Standart Çince'nin yanında geldikleri yörenin lehçesini konuşmaktadır.Toplam Tayvan nüfusunun geriye kalan %2'ini ise 444.000'i bulan sayıları ile Tayvan aborijinleri oluşturmaktadır. Bugün hükümetçe tanınan 12 kabile vardır: Ami, Atayal, Paiwan, Bunun, Puyuma, Rukai, Tsou, Saisiyat, Yami, Thao, Kavalan ve Taroko. Adaya 4.000 yıl önce yerleştikleri tahmin edilen Tayvan aborijinleri, genetik olarak Malay-Polinezyalı halklarına akrabadır. 12 kabilenin dilleri Ostronezyen dil ailesi içinde sınıflandırılmıştır.
Çin Cumhuriyeti
DEVLETİN ADI: Milliyetçi Çin (Tayvan) Cumhuriyeti BAŞŞEHRİ: Taypey YÜZÖLÇÜMÜ: 36.182 km2 NÜFUSU: 20.727.000 RESMİ DİLİ: Çince, Tayvan Dili, (Hakka Dili) DİNİ: Budizm, Taoizm, Konfüçyüsizm PARA BİRİMİ: Yeni Tayvan DolarıBatı Pasifik Okyanusunda, doğudan ve güneyden Çin Deniziyle çevrili, Çin Halk Cumhuriyetinin (kıyılarının) güneydoğusuna düşen bir Çin ada cumhuriyeti.
Tarihi
Tayvan’a 17. yüzyıl başlarında büyük ölçüde Çinli göçü olmuştur. 1620’li yıllarda ada, Felemenklerin (Hollandalıların) kontrolü altında kalmıştır. 1895’ten 1945 yılına kadar 50 yıllık bir süreJapon idaresi altına girmiştir. İlk olarak Tayvan Devleti kendini Japon baskısı altında, 1 Ocak 1912’de göstermiştir. Mançu Sülalesinin idaresine son verilmiş ve cumhuriyet ilan edilmiştir. Bu aynı zamanda genel mahiyette olmak üzere Çin Devletinin başlangıcı sayılır. Bu devletin asıl kurulma başlangıç hareketiniyse 1911 Wuçang Ayaklanması meydana getirir.
Komünizmin 1949’da Çin’de rejim olarak yerleşmesi üzerine Çankayşek liderliğinde komünizme karşı olanlar birleşip, Milliyetçi Çin olarak devlet kurdular. Önceleri BM’ye üye bir ülke olan Tayvan, Kızıl Çin’in 1972’de BM’ye kabul edilmesi üzerine üyelikten vazgeçti. Bundan sonra iki ülke arasındaki gerginlik sürüp gitti. 1978 yılında ABD, Tayvan Cumhuriyetiyle olan münasebetlerini sertleştirdi. 1979’da iki ülke arasındaki savunma anlaşması iptal edildiyse de 1980’li yıllarda dolaylı ticari ilişkiler kuruldu. Chiong Ching-Kuo’nun yönetimi sırasında ilk defa muhalefet partilerinin kurulmasına izin verildi. 1949’dan beri devam eden sıkıyönetim 1987’de kaldırıldı. 1988’de Chiong Ching-Kuo’nun ölümü üzerine yerine Lee Tenghui geçti. 1989Aralık ayında ilk defa çok partili seçimler yapıldı.
Fiziki Yapı
Tayvan’ın yüzölçümü yaklaşık 36.182 km2dir. Bu yüzölçüme çevresindeki küçük adacıklar da dahildir. Çin’den yaklaşık 130 km doğuda olup, esas kıtadan Tayvan Boğazıyla ayrılır. Kuzeyden güneye olan uzunluğu yaklaşık 393 km ve batıdan doğuya genişliğiyse 165 km kadardır. Çevresinde yaklaşık 77 tane adacık vardır.
Tayvan toprakları doğuya doğru dikleşir ve batıya doğru da gittikçe yükselir. Orta bölgede yer alan Chungyang Shanmo dağ silsilesi ülkenin yarısına yakın bir bölümünü meydana getirir ve ada boyunca kuzeye ve güneye uzanan 4 büyük dağ zincirini ihtiva eder. Bölgedeki zirvelerin çoğu 3500 m’yi aşmaktadır. En yüksek nokta olan Morrison Dağı 3997 m’dir. Doğu kıyı bölgelerindeyse Taitung Dağları bulunur. Kuzeydeki Tatun grubuysa volkanik dağlardan meydana gelmiştir.
Merkezi dağ silsilesinin etrafını 100 ila 500 m arasında değişen bir yüksekliğe sahip olan dar bir etek bölgesi çevirmektedir. Buradan itibaren arazi yaylalara kadar alçala açala devam eder. Kıyı bölgeleri ve nehir havzaları oldukça düzdür. Batı kıyı bölgesindeki alçak yaylaları; sellerin ve gel-git olayının getirdiği topraklardan meydana gelmiştir.
Tayvan, esas olarak 35.966 km2lik büyük bir adayla toplam olarak 1255 km2 eden üç adacık grubundan teşekkül etmiştir. Bu gruplardan başşehri Makung olan Pescador Adaları 127 km2, Spartlay Adaları 0,7 km2 ve Pratos Adaları 1,5 km2lik yüzölçüme sahiptir. Ayrıca Milliyetçi Çin Birlikleri, Kıta Çini önündeki Jinmen, Matsu ve Tungyin adalarını işgal etmiş durumdadır.
İklim
TayvanAdası, Yengeç dönencesi tarafından iki bölgeye ayrılır. Dolayısıyla ülke iklimi, bulunduğu yerin coğrafi tesirlerinin etkisi altındadır. Ayrıca ada etrafını, Sıcak Sapon veya Kara Akıntısı diye bilinen okyanus akıntısı çevirmiştir. Ada, kuzeydoğu kış musonları sebebiyle bol yağışlıdır. Bu bölge nispeten kuru bir hava içine girdiğinde, bu sefer güneybatı musonları güney Tayvan’a yağış getirir. Yıllık yağış miktarı aşağı yukarı 1000 ila 1500 mm civarındadır. Bu rakam dağlık bölgelerde 5000 mm’ye kadar ulaşır. Ortalama hava sıcaklığı yaz aylarında 25°-33°C arasında ve kış aylarında 10°C ila 15°C arasında değişiklik gösterir.
Tabii Kaynakları
Tayvan tropikal bitkilerden, yüksek dağ bitkilerine kadar değişen çeşitlilikte zengin bir bitki örtüsüne sahiptir. Ülkenin yaklaşık % 60’ını ormanlar kaplamıştır. Alçak bölgelerde çoğunlukla bambu ve akasya tipi ağaçlar bulunur. Biraz daha yükseklerde alt tropikal ve orta sert tahtalık ağaçlar vardır. Daha da yükseklerde 200 çeşide yakın ağaç türü yetişir. Bunlardan selvi, meşe, köknar, çam ve ladin ağaçları ekseriyeti teşkil eder. Ayrıca az da olsa mangrov, eğreltiotu, banyan (hintinciri), açalya (Amerikan hanımeli), zambak ve rodedendron türü bitkiler oldukça çoktur.
Tayvan’da hayvan cinsi olarak genellikle geyik, keçi, yaban domuzu, maymun türleri, manda ve sarı öküz yetişir. Yaklaşık 12’si zehirli olmak üzere 37 tür de yılan çeşidi vardır. Kıyılarıysa zengin balık kaynağıdır.
Ülkede 70’in üstünde mineral elde edilir. Bunların en önemlisi kömürdür. Bundan başka mermer ve kireçtaşı da oldukça boldur.
Nüfus ve Sosyal Hayat
Tayvan’ın nüfusu yaklaşık 20.727.000’dir. Nüfus artışı % 2 dolayındadır. Ülkenin nüfus yoğunluğu 553’tür. Nüfusu meydana getiren insanların % 98’ine yakın bir bölümü esas olarak Han Çinlileri soyundan gelmektedir. Ayrıca Endonezya kökenli bir kısım insanlar da mevcuttur. Çinli nüfusun büyük bir kısmı Kızıl Çin zulmünden kaçan insanlardan müteşekkildir. Ayrıca bir miktar da Malezyalı ve Polinezyalılar vardır.
Nüfusun % 60’ına yakın bir bölümü şehirlerde, geri kalanı da köylerde bulunur. Çince resmi dildir. Fakat bugünkü konuşulan Çince, Kızıl Çin’de konuşulandan farklı olarak, Eski Çincedir. Bundan başka Tayvan dili de yaygındır. Özellikle Hakka ve Fukien lehçeleri konuşulur.
Ülke insanlarının büyük bir bölümü Konfüçyüs inancına bağlıdır. Ayrıca Taoist ve Budistler de vardır. Son yıllarda İslamiyet, diğer dünya ülkelerinde olduğu gibi burada da hızla yayılmaktadır. Halen 350.000’i aşkın Müslüman yaşamaktadır.
Halkın okuma-yazma oranı % 80 dolayındadır. Eğitim ve öğretim Çincedir. Çocukların milliyetçi olarak yetişmelerine çok dikkat edilir.
Tayvan, Çince “Tay-Van” kelimelerinden gelmektedir. Ülkenin resmi adı Milliyetçi Çin veya Çin Cumhuriyetidir. Ayrıca Formoza Devleti olarak da bilinir. Başşehri Taypey’dir. Diğer önemli şehirleri Takao, Tainan, Kiilun, Kagi, Tartya, Syakwo, Herta ve Kwarrenko’dur.
Siyasi Hayat
Tayvan, cumhuriyetle idare edilen bir ülkedir. Hemen hemen sınırsız yetkileri haiz cumhurbaşkanı 6 senede bir milli meclis tarafından seçilir. Milli meclisi meydana getiren yasama meclisi 386 üyeden ve denetleyici meclisiyse 60 üyeden meydana gelir. Ayrıca başşehir Taypey, ayrı bir eyalet parlamentosuna sahiptir. Taypey sitesininse yine kendine ait bir parlamentosu vardır. Ülke idari olarak bir merkez, 4 eyalet ve 16 il (Hsien)e bölünmüştür. Her ilin, kendisine ait kaza ve nahiyeler üzerinde geniş nüfuz ve selahiyeti mevcuttur.
Ekonomi
Tarım, Tayvan ekonomisinin ana unsurudur. Yaklaşık toprakların dörtte biri ekilidir. Pirinç ve çay en önemli iki üründür. Bundan başka tatlı patates, buğday, yerfıstığı, soyafasulye, darı, muz, şekerkamışı ve yerelması da yetiştirilir. Nüfusun % 45’i tarım alanında çalışır. % 25’lik bir bölümse sanayi sektöründedir.
Ticaretini daha çok, ABD, Japonya, Kuveyt, Suudi Arabistan, Hong Kong ve Birleşik Almanya ile yapar. Dışarıya tekstil, kimya ürünleri, kereste, şeker, çay, pirinç, ananas, madenler, tuz ve muz, endüstri ürünleri ve elektrik, elektronik alet ve malzemeleri satar.
Ülkedeki başlıca endüstriler şunlardır: Şeker, petrol, kömür, alüminyum, gübre, alkali, makina, elektrik enerjisi, balık, gemi yapımı, (metal) madencilik, tekstil, elbise ve kumaş, elektrik ve elektronik, cam, kağıt ve kimya endüstrileri. Yeraltı madenleri oldukça zengindir. Kömür, kireçtaşı, mermer, alüminyum ve petrol başlıca önemli mineralleridir. Dışarıdan petrol, çeşitli mineraller, kereste ve çeşitli sanayi ürünleri satın alır.
Tayvan ayrıca turizm bankacılık ve sigortacılık alanlarında da söz sahibi bir ülkedir.
Yaklaşık olarak 19.945 km uzunluğundaki karayolu sistemi ve 4800 km civarındaki demiryolu uzunluğu ülke ulaştırması için kafi gelmektedir. Karayollarının % 85’i asfalt kaplamadır. Deniz ve hava ulaştırma sistemiyse hem iç, hem de dış hat seferler olmak üzere oldukça gelişmiştir. Taoyünan ve Kao-hsiung’da milletlerarası havaalanı vardır.
Linkler
*http://www.flickr.com/photos/tags/taiwan/interesting/ Flickr Taiwan Tag- http://www.taiwan.net.tw Tayvan Turizm Bakanlığı
- http://www.trekearth.com/gallery/Asia/Taiwan/ Tayvan Fotoğrafları
Kaynaklar
Vikipedi
_demographics.png)
