Sorblar (Sorb dili ``Serbja``, Latince Surbi, Surabi ya da Sorabi, Wendler olarak da anılırlar) Batı Slavlarına dahil, Almanya`da "resmi azınlık" statüsü taşıyan halk. Almanya`nın Saksonya ve Brandenburg eyaletlerinde, Oberlausitz ve Niederlausitz bölgelerinde yoğun olarak yaşamaktadırlar.
Dil ve yerleşim alanları
Sorblar, Yukarı Sorb dili (Sorbça: ``Hornjoserbšćina``) ve Aşağı Sorb dili (Sorbça: ``Dolnoserbšćina``) olmak üzere iki ayrı yazılı dile sahiptir. Ancak Aşağı Sorb dili tarihe karışma tehlikesiyle karşı karşıyadır. Yukarı Sorbça Çek, Aşağı Sorbça ise Leh diline yakındır.Sorb Enstitüsü ve Domowina`nın hesaplamalarına göre günümüzde Sorb dilini aktif şekilde konuşanların sayısı 20.000-30.000 arasında bulunmaktadır. Bir başka kayda göre Aşağı Sorb dilini konuşanlar 7 bin, Yukarı Sorb dilini konuşanların sayısı ise 15 bin dolayındadır. Birçok Sorb kuruluşu Sorbların sayısını 60.000 olarak belirtmektedir. Bu rakamın üçte ikilik kesimi Saksonya`da Oberlausitz`de yoğunlaşmıştır. Bautzen, Hoyerswerda ve Kamenz Sorblar`ın Saksonya`da yaşadıkları yerleşim yerleri arasında öne çıkmaktadır. Ayrıca Brandenburg eyaletinde Niederlausitz Sorblar`ın yoğunlukta olduğu bölgeler arasında sıralanmaktadır.
Almanya dışındaki Sorblar
Yukarı Sorb dilinin bir ağzı, Amerika Birleşik Devletleri`nin Texas eyaletine bağlı Serbin`de konuşulmaktadır. 1848-1860 yılları arasında Avustralya`ya 400 dolaynda Sorb aile göçmüştür. Polonya`da Sorau (Leh dili: Å»ary) kenti çevresinde bulunan Sorblar`ın büyük kısmı İkinci Dünya Savaşı sonrasında Alman olarak kabul edildiklerinden Batı`ya göçmek zorunda kalmış, kalanlar ise Polonya`nın asimilasyon politikası sonucu etnik özelliklerini kaybetmişlerdir.Sorb azınlığı koruyup geliştiren kurumlar
Doğu ve Batı Almanya`nın birleşmesini öngören 31 Ağustos 1990 tarihli anlaşmada Sorblar`ın durumuna da açıklık getirilmiştir. Anlaşmanın 35`nci maddesinin 14`ncü fırkasında, "Sorslar`ın Almanya sınırları dışında bir anavatana sahip olmadıklarına dikkat çekilerek Sorb halkına karşı Alman devletinin destek yükümlülüğü" vurgulanmıştır.Bu çerçevede Sorb Halkının Vakfı (Sorb dili: ``ZaÅ‚ožba za serbski lud``) önemli bir işlev üstlenmektedir. Vakfa federal devlet ile Brandenburg ve Saksonya eyaletleri maddi kaynak sağlamaktadır. Sorb Halkının Vakfı bu kaynakla Sorb kimliğini ifade eden dil, kültür ve gelenekleri koruyup geliştirme, teşvik ve yayma faaliyetleri yürütmektedir.
Alman federe devleti, Brandenburg ve Saksonya eyalet yönetimleri 2006 yılında Sorsb azınlık için toplam 15,6 milyon Euro kaynak ayırmıştır. Bu rakamın 7,6 milyonu federe devlet, 5,5`i Saksonya, 2,6 milyonu ise Brandenburg tarafından karşılanmıştır. Bunun dışında, kamu bütçesinden Sorb azınlık için 5,6 milyon Euro ödeme yapılmaktadır. Sorb Halkının Vakfı, resmi web sitesinde maddi kaynaklarının bütün kalemlerini açıklamaktadır.
Bautzen (BudyÅ¡in) ile Cottbus (ChoÅ›ebuz), Sorb kültür dünyasının merkezleri olorak kabul edilir. Bu kentlerde birçok kreşin yanı sıra bir düzineye yakın orta öğretim seviyesinde eğitim veren Sorb okulu bulunmaktadır. Ancak giderek düşen talep nedeniyle okullar kapanma tehlikesiyle yüz yüzedir. Bautzen ve Cottbus`da ayrıca Sorb dilinde eğitim veren lise faaliyet göstermektedir.
Sorb dilinde vatan anlamına gelen ve 1912 yılında kurulan Domowina (Resmi adı Lausitz Bölgesi Sorbları`nın Birliği; Sorbça: ``Zwjazk Åužiskich Serbow z. t.``, Almanca: ``Bund Lausitzer Sorben e. V."), Sorb azınlığın merkezi örgütlenmesidir. Domowina, toplam 5 bin 800 üyesi olan 12 derneğin çatı örgütü konumundadır.
Merkezi Bautzen`de bulunan bir Sorb Enstitisü (``Serbski Institut``) bulunmaktadır. Bu kuruluş,1951 yılında kurulan Sorb Halk Araştırmaları Enstitüsü`nün (``Institut za serbski ludospyt``) devamı niteliğindedir. Enstitü, tarihe karışan Doğu Alman Cumhuriyeti döneminde Bilimler Akademisi`ne bağlıydı. Sorb Enstitüsü, Sorb dil ve kültürünü bilimsel yöntemlerle ele alan araştırmaların yanı sıra Lausitz bölgesinde Sorp dili ve kültürüne destekleyen programlar hayata geçirmektedir.
Bautzen, kitap, gazete ve dergi gibi Sorb dilinde yapılan bütün yayınları basan Domowina yayınevine (Sorbça ``Ludowe nakÅ‚adnistwo Domowina``) de ev sahipliği yapmaktadır.
Bautzen`de bir Sorb Müzesi (``Serbski muzej BudyÅ¡in``) bulunmaktadır. Müzüde 6`ncı yüzyıldan günümüze Sorb tarihinin yanı sıra Sorbların kültür ve hayat tarzı aktarılmaktadır. Düzenli sergilerde Sorb sanatçıların eserleri sergilenmektedir. Sorb Müzesi, maddi kaynağını yerel yönetimin yanı sıra Sorb Halkının Vakfı ve Oberlausitz-Niederschlesien kültür bölgesinden de sağlamaktadır.
Leipzig Üniversitesi`ne bağlı Sorb Dili Enstitüsü`nde Sorbça öğretmenler yetiştirilmektedir. Kökleri 10 Aralık 1716`da Sorb üniversite öğrencileri tarafından kurulan Sorb derneğine kadar uzanan ensititüye son yıllarda talep artış kaydetmiştir. Enstitü`nün genel müdürlüğü 19 Ocak 2004`ten bu yana Prof. Dr. Eduard Werner tarafından yapılmaktadır.
Basın-yayın kuruluşları
a€Serbske Nowiny”, Sorb dilinde yayın yapan bir günlük gazetedir. Yukarı Sorb dilinde çıkan günlük gazetenin yanı sıra Aşağı Sorbça`da a€Nowy casnik” (Almanca: ``Neue Zeitung``) isimli bir haftalık gazete yayımlanmaktadır. Kültür alanında çıkan, aylık a€Rozhlad” (Almanca: ``Umschau``) dergisi, çocuk dergisi a€PÅ‚omjo” (Almanca: ``Flamme``), Katolik yayın yapan a€Katolski PosoÅ‚” ve Protestanların dergisi a€Pomhaj Bóh” kayda değer diğer yayınlar arasındadır.Sorb Radyosu`nun yayınları, kamuya ait birer radyo-TV kuruluşu olan MDR ve Berlin-Brandenburg Radyosu`nda üretilmektedir. Sorbça, Cumartesi dışında her gün birkaç saat olmak üzere yine MDR ve Berlin-Brandenburg Radyosu`na ait vericiler üzerinden yayın yapılmaktadır. Berlin-Brandenburg Radyosu, Sorbça yayınları ayrıca podcast olarak da sunmaktadır. Sorb gençleri hedef alan aylık "Bubak" ve iki saatlik "Radio Satkula" hazırlanmaktadır.
Berlin-Brandenburg Radyosu, 1992 Nisan ayından beri Aşağı Sorb dilinde 30`ar dakikalık a€Åužyca” (Almanca: ``Lausitz``) isimli TV programını hazırlamaktadır. MDR ise 18 Eylül 2001`den bu yana 30`ar dakikalık a€Wuhladko” (Almanca: ``Aussicht``) isimli TV programını yayınlamakta, Sorb dilindeki program uydu üzerinden Almanya genelinde izlenebilmektedir. MDR, ayrıca her pazar yayınlanan "Sandmí¤nnchen" isimli çocuk programını Alman ve Sorb dillerinde aktarmaktadır.
Siyasi kuruluşları
2005 Mart`ında Cottbus`da bir grup Sorb Wend Halkının Partisi`ni (Sorbça: ``Serbska Ludowa Strona``) kurdu. Sorblar siyasi partiyi kurarken, Schleswig-Holstein eyaletinde Almanya`daki Danimarkalı azınlığın haklarını savunan SSW`yi örnek aldılar. Ancak Sorb azınlık Wend Halkının Partisi`ne halen temkinli yaklaşmaktadır. Sorbların genel eğilimini yansıtan Domowina`da, Sorb halkının çıkarlarının bir azınlık partisi yerine tüm partilerle işbirliği yapılarak korunması görüşü ağır basmaktadır.Azınlık hakları
Doğu ve Batı Almanya`nın birleşmesini öngören 31 Ağustos 1990 tarihli anlaşma (Almanca: Einigungsvertrag), Sorblar`ın durumuna şöyle açıklık getirmektedir.- 35`nci maddesi 14`ncü fırka:
a€Almanya Federal Cumhuriyeti ve Demokratik Almanya Cumhuriyeti, anlaşmanın 35`nci maddesiyle bağlantılı olarak şu noktalar kararlaştırılmıştır:
- Sorb halkı ve kültürüne aidiyet beyanı özgürdür
- Sorb kültürü ve Sorb geleneklerinin korunup geliştirilmesi güvence altına alınacaktır.
- Sorb halkının mensupları ve Sorb örgütleri Sorb dilinin kamusal alanda korunup desteklenmesi özgürlüğüne sahiptir.
- Anayasada federal devlet ve eyalet yönetimleri arasında belirlenen görev dağılımında bir değişiklik yapılmayacaktır.
- Yine sözkonusu Birleşme Anlaşması uyarınca Sorb dilinin mahkemelerde kullanımı da güvence altına alınmıştır: a€Madde 184 uyarınca Sorb halkının yaşadığı bölgelerde Sorblar`ın mahkemede ana dillerinde konuşma hakkı dokunulmazdır.”
- Federal İçişleri Bakanlığı`nın 14 Nisan 1993 tarihli yazısında, Birleşme Anlaşması`nın 35`nci maddesinin 14`ncü fırkasının geçerlilik süresine şöyle açıklık getirilmiştir: a€Anlaşmada, ilgili düzenlemenin belli bir süre sonra yürürlükten kaldırılacağına dair bir ibare bulunmamaktadır.”
Edebiyat
Sorb şairler
Çağdaş Sorb yazarları
Dış bağlantılar
Genel
Eğitim ve Araştırma
- Sorb Enstitüsü
- Leipzig Üniversitesi Sorb Dili
- Bautzen Sorb Lisesi
- Cottbus Sorb Lisesi
- Cottbus Müzesi
Basın-Yayın
- Serbske Nowiny Serbske Nowiny Gazetesi
- MDR Radyosu`nda Sorb Dili Yayınları
- MDR Televizyonu`nda Sorb Dili Yayınları
- RBB`de Sorb Dili Yayınları
- RBB Televizyonu`nda Sorb Dili Yayınları
- ``Runjewonline`` Sorp portali
- Sorb dili üzerine bir araştırma
