Tarafların güçleri
Osmanlı donanması 67si kadırga (ki bunların çoğu hem yelkenli hem de kürekli `göge/ göke/kuka` tipte idi) ve 20 adet Haliçte yeni geliştirilen üç direkli yelkenli kalyon olmak üzere irili ufaklı 260 parça gemiden oluşmuştu. Kemal Reis ve Burak Reis kendi gögeleri ile bu donanmaya katılmışlardı. Bu donanma 63 bin bindirilmiş deniz piyadesi (azap?) de ihtiva etmekte idi. Venedik donanması ise 170 parça gemiden oluşuyordu.Savaşın Sebepleri
Sapienza adasi Mora yarımadasının güney batı açıklarında bulunmaktadır. Venedik Cumhuriyeti 1354`de Ceneviz donanması ile bu ada açıklarında yapılan diğer bir deniz savaşında yenik düşmüş ve o deniz savaşına katılan bütün filotasını kaybetmişti.1498`de Venedik Cumhuriyeti Fransa kralı VIII. Şarl ile bir anlaşma yapmıştı. Sultan II. Bayezid, diğer İtalyan devletlerinin (özellikle Floransa ve Milano`nun) ajanları tarafından bu anlaşmanın sonunda Osmanlı Devleti karşı geleceğine inandırılmıştı. 1498`de İstanbul`a gönderilen özel Venedik elçisi Venedik görüşlerine göre durumu anlatmakla beraber inandırıcı olamamıştı. Osmanlı Devleti bütün Venedik ticaretini yasaklamış ve Osmanlı topraklarında bulunan bütün Venedik mallarına el koymuştu. Venedik Cumhuriyeti İtalya içinde karada büyük başarılar kazanmış ve İtalya`nin batı sahillerinde olan Brandizi, Trani ve Otranto kalelerini ele geçirmişti. Aynı zamanda Venedik donanması Osmanlı donanması ile savaş hazırlığına geçmişti. Nisan 1499 da Antonio Grimani donanma komutanlığına seçilmişti. Grimani hizmetlerini parasız olarak yapacağını bildirmiş ve hatta devlete 16000 düka altın borç bile vermişti. Diğer Venedik halkı da aynı bonkörlükle bu donanmaya ellerinden gelen her türlü yardımı sağlamışlardı.
Venedik donanmasının taktik amacı Mora açıklarında, karadan gelen Osmanlı kuvvetlerine yardım sağlamak isteyen ve bu nedenle rotasi İnebahti`ya yönelik olan Osmanlı donanmasının yolunu kesmekti. Stratejik amaç ise yeni olarak Sultan II. Bayezid zamanında geliştirilmiş olan Osmanlı donamasının gemilerinin tümünü veya büyük bir kısmını tahrip ederek Ege Denizi ve doğu Akdeniz`de Osmanlıların egemenlik sağlamasını önlemekti. Ancak Venedik donanma komutanı Grimani bu amaçları elde etmek için nerede Türk donanması ile savaşa girmeleri hakkında çok belirli kesin bir emir almamışdı. Grimani ve üç alt filo komutanı “Türkleri görünce hemen savaşa girirmek gerekli midir?” şeklinde bir soruyu Venedik yöneticilerine göndermişlerdi. Ancak iki donanma Sapienza adası yakınlarında karşı karşıya gelmeden daha önce bu sorularına kesin yanıt almamışlar ve emirleri altındaki filoyu Adriyatik sahillerinden doğuya yöneltmişlerdi. Demek ki eğer savaş çıkarsa kendi emirlerini kendileri hazırlıyacaklardı. Venedikli tarihçiler bu kesin emir eksikliğini Venedik Cumhuriyeti liderlerinin harbe karşı çekingen davranmaları ve savaşa yarım gönülle girdikleri şeklinde yorumlamaktadırlar (Norris say. 384).
Savaşın Gelişmesi
Sapienza Deniz Savaşı 4 ayrı günde (12, 20, 22 ve 25 Ağustos`ta) iki donanmanin gemilerinin karşılıklı yakın savaşa girmeleri şeklinde gelişti. Venedik kaynaklarına göre (Malipiero, Gravius) her ayrı günde yapılan karşılıklı şavaşta Venedik gemileri büyük cesaretle Osmanlı gemilerine saldırmışlar ve gemiler arası yekyek yakın savaşa geçmişlerdi. Bu yakın gemi savaşlarında bazı Venedikli kaptanlar büyük kahramanlık göstermişlerdi. Malipiero, gönüllü olarak savaşa iştirak eden Korfu adası valisi Andrea Loredan`ı, gemisiyle Türk donanma hattına tek başına hücuma geçen ve iki saat boyunca devamlı savaş yapıp ortalığı karmakarışık eden Vicenzo Polani`yi ve Alvise Mercello`yu örnek kahraman kaptanlar olarak isimlendirmektedir. Malipiero`ya gore Marcello "bütün Türk gemilerini esir alabilecek secadet gostermisti. Ama Hazreti Isa aşkından yoksun olanlar, memleketini sevmeyenler, cesaretleri olmayanlar, disiplinsizler ve şöhretsizler dolayısıyla Venedik donanmasının eline geçen fırsatlar tekrar tekrar yitirilmişti." Osmanlı donanmasının teknik üstünlüklerinden ve donanma personellinin kabiliyetliğinden Venedik kaynakları hiç bahis etmemektedirler. Özellikle Venedik gemilerinden örnek alınarak geliştirilen manevra ve ateş kabiliyetleri yüksek `göge/göke/kuka` tipi kadırgaların bu savaşta uzun menzilli topları ile çok etkin oldukları bilinmektedir. Haliç tersanelerinde Sultan II. Bayezid zamanında geliştirilen üç direkli yelkenli olan yeni kalyon tipteki gemiler de bu savaşta kendilerini göstermişlerdir. En nihayette bütün Akdenizde ün kazanmış olan kendi gögeleri ile bu savaşa iştirak eden Kemal Reis ve Burak Reis`in savaş tecrübeli girişimleri bu arada sayılması gerekir.Venedikliler bu savaş sonunda tam bir büyük bozguna uğramışlar ve savaş alanından kaçmaya zorlanmışlardır. Venedik donanması böylece ikinci bir defa daha Sapienza adası civarında bir deniz savaşını kaybetmiş; çok sayıda gemileri batırılmış veya Osmanli güçlerinin eline geçmişti. Filotalanın Venedikliler ellerinde kalan gemileri dağılmış ve elde kalan gemiler Adriyatik denizinin her tarafındaki Venediklilere açık limanlara yayılmak zorunda kalmışlardı.
Savaşın Sonuçları
Venedik donanmasının Osmanlı donanması karşısında uğradığı bu büyük yenilgi Venedikliler tarafından büyük bir utançlık nedeni ve kibir kırılması meselesi olarak görüldü. Özellikle Venedik`e gelen ilk haberlere göre, bu hezimet Venedik devletinin çok iyi tanınmış ve 40 yıldan daha çok yıllar ülkesine sadıkane hizmet etmiş bir Kaptan-Generalin terreddüdlü komutası ve hatta korkaklığından ortaya çıkmıştı. Venedik kanal ve sokaklarında ahali yenik donanma komutanının canını istemeye başlamışlardı ve "Antonio Grimani, ruina de`Cristiani (Antonio Grimani Hristiyanları tahrib edici)" diye kafiyeli bir slogan her yeri alıp sarmıştı.Venedik Senatosu hemen Zenta adasına sığınmış olan donanma komutanını görevinden azledip Venedik`e geri çağırdı. Grimani`nin dört yetişmiş oğlundan biri Zenta`ya giderek babasının Venedik şehrine geri dönmesini sağladı. Grimani şehre daha girmeden onu karşılayan bir diğer oğlu onu tutuklayarak ayaklarına zincir ayakbağı taktırdı. Grimani Venedik`e geldiğinde Katolik kilisesinde Kardinal olan bir diğer oğlu ise babasını hapishaneye götürüp kendi eliyle prangaya bağladi. Hemen Grimani Büyük Konsey tarafından yargılamaya tabi tutuldu ve yargılama çok uzun ve yorucu oldu. Sonunda Grimani darağacından kendini savunmak maksadıyla yaptığı sözlü müdafaların çok etkin olması nedeniyle kurtuldu. Dalmaçya sahillerinde Cherso adasında sürgüne mahkum edildi. Ama bir zaman sonra Antonio Grimani sürgünden dönüp 1521 yılında Venedik Dükası olarak seçilmiş ve ölümüne kadar bu yüksek görevi ifa etmiştir.
Bu Sapienza Deniz Savaşı galibiyeti hem yeniden denizde hem de karada Osmanlı kuvvetlerinin taktik ve stratejik başarılarına neden olmuştur. Bu deniz savaşında büyük gayret gösteren Kemal Reis, Osmanlı Sultanı Beyazıd II tarafından savaş sonucunda esir alınan 10 Venedik kadırgasının verilmesi suretiyle odülendirilmiştir. Osmanlı akıncı birlikleri karadan ta kuzey İtalya`da Friuli yörelerini bastılar ve hatta ta Vicenza şehrinin yakınlarına gelebildiler. Bütün Kuzey İtalya halkı, özellikle doğu Lombardiya, Türk akınlarından korkmaya başladı. Savaş galibi Osmanlı donanması ise önce Kefalonya açıklarına çekildi. Sonradan karadan ulaşan Osmanlı kara güçleri ile birlikte İnebahtı kalesi denizden ve karadan kuşatıldı ve İnebahtı kalesi Osmanlı kuvvetlerinin eline geçti. Bu nedenle bazı tarihçiler bu deniz savaşına Birinci İnebahtı Deniz Savaşı adını vermektedirler.
Venedikliler elçi gönderip ateşkes istemelerine rağmen Sultan II. Bayezid`ın istediği şartı, yani Venediklilerin bütün Mora sahillerini terk etmesini, Venedik otoriteleri kabul etmedi. Bunun üzerine ertesi yıl, 1500de Sultan II. Bayezid komutasındaki Osmanlı kara kuvvetleri Venedik`in Mora yarımadasındaki en önemli üssü olan Modon kalesini kuşattılar. Bütün direnme gücünü yitiren Venedik garnizonu şehri ve kaleyi yakıp yıkarak teslim oldular. Aynı seferde Venedik`in Mora`da diğer üsleri olan Koron ve Navarin kaleleri de fethedildi. Ayni yil Kemal Reis komutası altındaki Osmanlı donanması ile Venedik deniz güçleri arasında Modon Deniz Savaşı veya İkinci İnebahtı Savaşı adı verilen diğer bir deniz savaşı da olmuş ve Osmanlı deniz gücü yine Venedik deniz gücünü yenilgiye uğratmıştır. Böylelikle Osmanlılarca daha önce barış için istenen ve Venedik tarafından reddilen barış şartı olan, Venedik`in yıllarca elinde bulundurduğu Mora sahillerinden ayrılması, Osmanlı deniz ve kara askeri güçleri üstünlüğü ile gerçekleştirildi. Venedik İspanyol yardımı ile İyon Denizi üzerinde olan Kefelonya ve İtika adalarına asker çıkarıp bu adaları egemenliği altına aldı ise de Mora yarımadasındaki üslerin kaybını bu arazi kazançları hiçbir zaman telafi edememiştir.
Gerçekten Sapienza Deniz Savaşı Osmanlı donanmasının 16. yüzyıldaki katı üstünlüğüne ve Akdeniz`in bir Osmanlı gölü haline girişinin en iyi bir müjdesicidir denilebilir. 20 Şubat 1500 de İstanbul Venedik Balyosu Alvise Manetti`nin raporuna göre Osmanlı veziri kendisine şunu söylemiştir: “Venedik iderecisi olan Signoria`ya şunu söyle: Artık Venedik`in denizle evlenmesini bıraksınlar; denizi komuta için artık bizim sıramız gelmiştir.” Ama hatırlamak lazımdır ki 1499 yalnız Sapienza Deniz Savaşı`nın tarihi değildir ve o yıl Portekizli kaptan Vasko do Gama Afrika`yı dönerek Hindistan`a 9 Eylül 1499`da erişmiştir.
14 Aralik 1502 de Osmanli-Venedik Savaşına son veren ateşkes anlaşması imzalanmıştır. Mayıs 1503de tasdik edilen anlaşma ile Venedik eskisi gibi Osmanlı hükümetine yılda 10000 düka vergi ödeyen bir devlet sıfatına tekrar bürünmüştür. Osmanlı donanması ise doğu Akdeniz ve Ege Denizinde egemenliğini artırmakla beraber, Venedik elinde bulunan Kıbrıs ve Girit adaları ve korsan Senjan şövalyelerin elinde bulunan Rodos dolayısıyla bu egemenlik ta 17. yüzyılla kadar tüm olamamıştır.
Kaynaklar
- J.J.Norris, (1977) A History of Venice (Venediğin Bir Tarihi), Penguin, Londra . say. 383-385
- D. Malipiero (1843) Annals Venezia 1470-1500.
- J.C. Gravius (1704-25) Thesaurus Antiquitatium et Historiarum Italiae etc. 45 fasikul 10 cilt, Leyden.
- N. Sakaoğlu (1999) Bu Mülkün Sultanları 36 Osmanlı Padişahı, Oğlak Yayıncılık, İstanbul say. 109, 114.