psikoloji
Türkçe psikoloji kelimesinin İngilizce karşılığı.n. psychology
Psikolojik sözcüğü ilk olarak Alman filozofu Wolff (1676-1754) tarafından kullanıldıktan sonra önem kazanmıştır. 1879 yılında Alman bilim adamlarından Wundt, Leipzig Üniversitesinde ilk psikoloji laboratuarını kurdu. 1885 yılında da Amerika'da ilk psikoloji laboratuarı kuruldu. Önceleri psikoloji ile uğraşan bilim adamları insanın düşünce ve duygularını açıklamak için yaptıkları çalışmalarda «ruh»u bu çalışmalarının temeli olarak benimsiyorlardı. Günümüzde bu temelin hiç bir bilimsel yanı olmadığı ortaya çıkarılmıştır. Ruh nesnesiz, soyut bir kavramdır. Oysa ki, modern psikoloji ruh hallerinin, bilinç görevleri denilen işlemlerin maddi, somut temellerine dayandığını ortaya çıkarmıştır.
Psikoloji bilinç durumlarının incelenmesidir. Herkes üzülme, sevinme ve düş kurma gibi ve bunlara benzer olayların kendisinde bulunduğunu hisseder ve başkalarında da bu olayların meydana gelip gelmediğini ancak bu insanların dışa vurduğu belirtilerden anlar. Bunlara psikolojik olaylar denir. Psikoloji dıştan tepkiler ve davranışların çözümlenmesi ile incelenir.
Psikolojik olayların başlıca özellikleri insanın bunları kendi kendine anlayabilmesi ve belirtileriyle ölçebilmesidir. Psikolojik olayların incelenmesinde başlıca iki metot kullanılır:
— İçe bakış metodu. — Objektif metot.
1— İçe bakış metodunun gerçekleştirilmesi çok güçtür. Çünkü elde edilen sonuçlar ancak tek bir insanda meydana gelen ruh olaylarını gösterir. Bu metoda yardımcı olarak anket metodu kullanılır ve tek tek insanda görülen sonuçlar birleştirilip genelleştirilerek tüm insanlara mal edilir.
2— Objektif metot ise çeşitlidir. Bu çeşitleri şöyle sıralanabilir: Fizyoloji metodu, Psikopatoloji metodu, psikanaliz metodu, karşılaştırmalı metot, toplumları inceleme metodu, psiko-fizyolojik ve psikolojik laboratuar ve test metotları.
Bilim olarak psikoloji
İnsan bir canlı olarak çevresine uyum sağlamak ve kendi içinde de dengeli bir gelişme sağlamak ister. Psikoloji de elde ettiği yasaları yine insana uygulayarak onun davranışlarını açıklayabilir, önceden kestirebilir, kontrol edebilir. Böylece, insana bu gelişim ve uyum sürecinde yardımcı olabilir.Günümüzde psikolojinin bulgularından, çok değişik alanlarda yararlanılır. Eğitim, tıp, endüstri, ekonomi alanlarında psikolojik bilgilerin kullanımı, insanların daha başarılı olmasını sağlamaktadır. Büyüme, gelişme, yetenekler, ilgi, zeka, heyacan, bellek, düşünme, öğrenme konularında elde edilen psikolojik bilgilerin eğitim alanında kullanılmasıyla bu alanda başarı yükselmiş, daha sağlıklı, daha modern bir eğitim anlayışı gelişmiştir.
Ekoller ve yaklaşımlar
1879’da Alman psikolog Wilhelm Wundt tarafından Leipzig’de kurulan psikoloji laboratuvarı ile psikoloji, deneysel bilim dalı ünvanını kazanmıştır. İlk psikoloji deneyleri burada yapılmıştır. Psişik olaylar fizik olayları gibi incelenmeye çalışılmıştır. Daha sonra Avrupa`nın değişik yerlerinde ve Amerika`da birçok psikoloji laboratuvarı açılmıştır.Psikoloji felsefeden ayrılıp bağımsız bir bilim haline geldikten sonra -kısmen de olsa- bazı filozofların düşünce biçimlerinin etkisinde kalmıştır. Sistem ve ekol olarak gelişen psikoloji akımları ortaya çıkmıştır. Ekoller genellikle tek yanlı görüşlerdir. İncelemek istedikleri konuyu temel ögeler açısından ele alırlar. Determinist anlayıştadırlar. Psikolojinin belli başlı ekolleri Strukturalizm (yapısalcılık - zihin yapısı ile ilgili), Fonksiyonalizm (işlevselcilik - zihin göreviyle ilgili psikoloji), Behaviorizm (davranış psikolojisi), Psikanalitik psikoloji, Gestalt psikolojisidir.
20. yy. psikolojisi zihinsel süreçleri açıklamak için iç gözlem yöntemini kullanan yapısalcılıkla başladı, daha sonra psikanalitik psikoloji gelişti. Yapısalcılığa karşı olan davranışçılık ve Gestalt psikolojisi gibi akımlar ortaya çıktı. Daha önceki okulların tek yanlı determinist (belirleyici) görüşlerine tepki olarak da hümanistik (insancıl) psikoloji doğdu. 2. Dünya Savaşı sırasında ise ekoller önemini kaybederek, görüşler yavaş yavaş birbirine yaklaştı. Teorisyenler ve araştırmacıların aynı miktarda katkıda bulunduğu çoğulcu anlayış, ekollerin tek yanlı anlayışının yerine geçti. Psikolojinin günümüzdeki durumunu daha iyi anlamak için ekol ve yaklaşımları gözden geçirelim. Bu yaklaşımlar kolektif bilimsel bakış açısını da yansıtır.
Çağdaş psikolojide uzmanlık alanları
Çağdaş psikolojide uzmanlık alanlarını deneysel alanlar ve uygulamalı alanlar olarak sınıflandırabiliriz. Deneysel alanlar daha çok akademik araştırmalar içerir. Uygulamalı alanlarda, akademik çalışmalarla elde edilen bilgiler pratik hayata uygulanır. Bu uygulamalardan çeşitli psikoloji alanları doğmuştur.Deneysel alanlar:
Deneysel alanlarda psikolojinin amacı daha çok teoriktir. Bilmek için araştırmak, bilimsel amaç esastır. Buna Akademik Psikoloji de denilir. Bunlar:- Genel psikoloji: Psikoloji ile ilgili prensipler ve davranışın temellerini araştıran, psikolojinin temel kavramlarına anlam kazandıran psikoloji dalı.
- Genetik psikoloji: İnsan veya türünü, başlangıç ve gelişimi açısından incelemeyi konu edinen psikoloji dalı.
- Deneysel psikoloji: Laboratuvar deneylerinin yapıldığı, hipotezlerin gerçekleşmesi ile ilgili deneysel araştırmaların sürdürüldüğü ve davranışların açıklandığı psikoloji dalı.
- Sosyal psikoloji: Bireyin toplumla ilişkilerini ve toplumun bireyi etkilemesi ile ilgili olaylar üzerindeki araştırmalarını sürdüren psikoloji dalı.
- Çocukluk, gençlik, yetişkinlik psikolojisi: Çocukluk psikolojisi, bebeklikten ergenlik dönemine kadar olan davranışlarda, gençlik psikolojisi 12-20 yaşları arasındaki davranışlarda, yetişkinlik psikolojisi 20 yaştan itibaren meydana gelen davranışlardaki değişim ve gelişmeleri araştıran psikoloji alanı.
- Fizyolojik psikoloji: İnsanın anatomik yapısı, sinir sistemi, salgı bezleri vb. fizyolojik olayların davranışlarla ilişkisini araştıran psikoloji dalı.
- Karşılaştırmalı psikoloji: Farklı cinslerde görülen davranışları karşılaştıran ve farklılıklarını inceleyen psikoloji dalı.
- Evrimsel psikoloji: Evrimsel psikoloji evrimsel biyoloji ve bilişsel psikolojinin birleşmesinden oluşmuştur. Zihinsel süreçlerin de doğal seleksiyon sonucu oluştuğunu ve her birinin adaptif bir önemi olduğunu savunur. Bu açıdan davranışlarımızın kökenleriyle ilgilenen bir psikoloji disiplinidir.
Uygulamalı alanlar:
Uygulamalı psikoloji, deneysel alanlarda elde edilen bulguların, günlük yaşamda karşılaşılan sorunların tanısını ve belirlenmesini kolaylaştırmak amacıyla kullanıldığı alandır. Başlıcaları Eğitim psikolojisi, Kimlik psikolojisi, Endüstriyel psikolojisi vb.dir. - Klinik psikoloji: Klinik psikoloji, psikolojinin halk arasında en çok bilinen alt alanıdır. Birçoğumuzun aklına psikolog dendiğinde gelen resim, klinik psikolog resmidir. Klinik psikologlar zihinsel, davranışsal ve duygusal problemleri olan bireyleri değerlendirme (tanı koyma) ve tedavi etme ile ilgilenirler. Klinik psikologlar psikolojik testler ve psikolojik sağaltım konularında uzmanlaşmışlardır. Hastanelerde psikiyatristlerle birlikte çalıştıklarında şizofreni gibi ağır vakalar ile ilgilenebilirler. Genelde hastanede tanı ve tedavi ekibinin bir üyesi olarak çalışırlar. Bunun yanında azımsanmayacak sayıda klinik psikolog özel danışmanlık merkezlerinde psikoterapist olarak çalışmaktadır. Klinik psikologlar üniversitelerde araştırmacı olarak da görev almaktadırlar.
- Gelişim psikolojisi: Gelişim psikolojisi doğum öncesinden başlayarak insanın ölüme kadarki gelişimini inceler. Doktora seviyesinde olan gelişim psikologları üniversite ve araştırma kurumlarında araştırmacı/akademisyen olarak çalışırlar. Gelişim psikolojisi, psikolojiyi, özellikle klinik psikolojiyi kuramsal anlamda en fazla besleyen alanlardan biridir. Lisans ve yüksek lisans seviyesindeki gelişim psikologları kliniklerde, çocuk yuvalarında, huzur evlerinde gelişim uzmanı olarak çalışırlar.
- Sosyal psikoloji: Sosyal psikoloji bireylerin birbirleriyle nasıl etkileşime girdikleri ve çevrelerinden nasıl etkilendikleri konuları ile ilgilenir. Psikolojiye en geniş kuramsal bilgi sağlayan alt alanlardan biridir. Çalışma konuları çok geniş ve çeşitlidir. Sosyal psikologlar genelde üniversitelerde araştırmacı olarak çalışırlar. Ancak son yıllarda reklam, halkla ilişkiler şirketlerinde uygulama alanında çalıştıkları da gözlemlenmektedir.
- Endüstri/örgüt psikolojisi: Psikolojinin verilerinden yararlanarak endüstriyel işe göre elaman seçme, üretilen araç ve gereçleri insan yapısına uygun olarak düzenleme, çalışanların psikolojik problemlerini çözme amacıyla araştırma yapan bir daldır. İşyerlerinin insan sağlığına uygun düzenlenmesi, işin en az enerji harcanarak en uygun biçimde yapılması, kişinin fizyolojik yapısına ve yeteneklerine uygun işte çalışması gibi konular endüstri psikolojisini ilgilendirir. Üretilen malların pazarlanmasında satıcı-alıcı etkileşimi ve malların tanıtılması amacıyla yapılan reklamlar psikolojik verilere dayanmaktadır. Kişinin hiç ihtiyacı olmadığı halde satın aldığı eşya göz önüne getirildiğinde reklamın üzerimizdeki etkisi açıkça görülür.
- Eğitim psikolojisi: Psikolojinin algılama, öğrenme, düşünme, motivasyon, heyacan, zeka ve kişilik, çevre-insan etkileşimini araştıran alanlarındaki bulguların eğitime uygulanması ile gelişmiş bir alandır. Eğitim ve öğretim alanındaki birçok problemin çözümünde bu teorik (kurumsal) bilgilerden yararlanılmıştır. Gerek öğrenci ve öğretmenler, gerekse öğretim teknikleri ile ilgili yenilikler ve gelişmeler, bu çalışmaların sonucudur. Ayrıca okul hayatının fizik koşullarının düzenlenmesi, daha uygun ortamlarda eğitim ve öğretim yapılmasının gereği bu araştırmaların ışığında belirlenmiştir.
- Sağlık psikolojisi: Sağlık psikologları, sağlığın sürdürülmesi, hekim-hasta işbirliğinin iyileştirlmesi, hasta psikolojisi gibi konularda araştırmacı ve uygulamacı olarak çalışırlar. Sağlık personelinin sorunları ile de ilgilenen sağlık psikologları hastanelerde, sağlık kurumlarında, kamu kuruluşlarında uygulamacı olarak, üniversite ve araştırma merkezlerinde araştırmacı olarak çalışırlar.
- Adli psikolojisi: Hukukta psikolojinin teorik bilgilerinden yararlanan psikoloji dalıdır. Sanık ve tanığın psikolojik durumları, sorgulanması, yargılanması ve yasalar karşısında insanların tutum ve tavırlarını araştıran alanlardan biridir. Sanık ve tanığın tanımlanması, suçlu insana karşı gösterilen tavır değişmeleri, cezaevi şartlarında yapılan düzenlemeler, bu çalışmaların bir sonucudur. Adli psikologlar mahkemelerde bilirkişi olarak da görev almakta ve velayet davaları, akli dengesi bozuk raporları gibi konularda mahkemenin karar almasına yardımcı olurlar. Adli psikoloji hakkında daha ayrıntılı bilgi için: http://www.psikokriminolog.com
- Spor psikolojisi:Spor psikolojisi, psikoloji bilgilerinin spor alanına uygulanmasından doğan bir alt alandır. Spor psikologları hem akademisyen hem de uygulamacı olurlar. Uygulamacı olarak sporcunun motivasyonu, müsabaka öncesi stres ile başetme gibi konularla ilgilenen spor psikologları araştırmacı olarak da bu alanlarda kullanılacak bilgilerin kuramsal temelini hazırlarlar. Türkiye'de maalesef spor psikolojisi alanında eğitim veren bir kurum yoktur. Ancak bu alana olan ilgi gün geçtikçe artmaktadır.
- Diğer alt alanlar: Psikolojinin diğer alanları arasında; (1)sürücü güvenliği ve psikoteknik değerlendirme gibi konularla ilgilenen trafik psikolojisi,(2) biyolojik sistemler ve davranış arasındaki ilşkiyi inceleyen nöropsikoloji/psikobiyoloji, ve (3)psikolojik bilginin elde edilmesi ve uygulanması sırasında kullanılacak teknik ve yöntemler üzerinde çalışan psikometri sayılabilir.
Bir bilim dalı olduğundan hemen hemen bütün sosyal bilimlerle ilişkisi vardır ve bu ilişkilerden alt alanlar türemiştir hala da türemeye devam etmektedir. Son yıllarda ortaya çıkan ve tarih öncesi çağlardaki isanların psikolojik profillerini çıkarmaya çalışan ve bu amaçla arkeolog ve paleontologlarla ortak çalışılan paleo-psikoloji buna bir örnektir.
Araştırma yöntemleri
Bilimlerin amacı, olaylar hakkında kanıtlanabilir bilgiler elde etmektir. Bu amaca erişmek için izledikleri sistemli yola, her türlü araştırma tekniğine yöntem denir. Değişik bilim dallarında birçok yöntem kullanılır. Psikoloji de diğer bilimlerin kullandığı yöntemlerin çoğunu kendi konusuna göre kullanır. Bunların başlıcaları betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler, korelasyonel yöntemler, deneysel yöntemlerdir.- Betimleyici ve tanımlayıcı yöntemler: Betimleme ve tanımlama amacıyla tarama yöntemi, doğal gözlem, görüşme ve vaka incelemesi yöntemlerinden yararlanılır.
- Tarama yöntemi: Belirli sorunlarla ilgili olarak geniş kitlelerin görüşlerinin alınmasıdır.
- Test: İnsanların zekalarını, ilgilerini, yeteneklerini, tutumlarını, kişiliklerini vb. ölçmek amacıyla kullanılır.
- Anket: Bilgi verecek kişinin doğrudan kendisinin okuyarak cevaplandıracağı sorulardan oluşmuş soru kayıtları kullanılarak yazılı cevaplar aracılığıyla gözlemde bulunma işidir.
- Doğal gözlem: Olayların doğal durumda izlenmesidir.
- Görüşme: Görüşme, karşılıklı konuşmadır. Bu konuşma bir kişiyle olabileceği gibi bir grup insanla da olabilir.
- Vaka: Bazı durumlarda insan davranışını tanımlamak pek kolay olmaz. Olayın derinliğine inmek gerekir. İnsanın geçmiş yaşantıları ve çevresi davranışlarına önemli etkiler yapar. İnsan davranışını tanımak için bu geçmiş yaşantıların, önemli olayların ve ilişki kurduğu insanların nasıl bir etkide bulunduğunu öğrenmek gerekir. Bunun için incelenen kimsenin ailesi, arkadaşları ve diğer ilgililerle konuşulur. Elde edilen bilgiler nesnel olarak kaydedilir. Davranışların nedenleri ortaya çıkarılırken bu bilgilerden yararlanılır.
- Korelasyonel yöntemler:
- Korelasyonel: Birlikte değişim gösteren olaylar arasında çeşitli anlamlılık düzeylerinde belirlenen ve nedensellik bağları kurmanın başlangıç noktası olan ilişki.
- Deneysel yöntemler: Doğal gözlem, varsayım (Hipotez) ve deneyleme aşamasından geçer.
- Doğal gözlem: Olayların akışına gözlemcinin karışmadığı gözlem biçimi.
- Varsayım: Olaylar ve olgular arasında neden-sonuç ilişkisi kuran ve gözlem yolu ile test edilecek olan öngörü.
- Gözlem: Olayın başından sonuna kadar izlenerek görülenlerin kaydedilmesi. Deneysel yöntemde, bu aşamada kastedilen, doğal olmayan gözlemdir.
- Güdümlü gözlem: Olayların yeri, zamanı ve koşullarının gözlemci tarafından hazırlandığı gözlem biçimi. Nelerin, nasıl gözlenebileceği, nasıl kaydedileceği önceden kararlaştırılır. Aktif gözlem ya da deneyleme de denilebilir.
- Deney: Bir değişkenin etkilerini gözlemek üzere koşulları hazırlanmış gözlem yada deneyleme sürecinin ürünüdür. Deney yöntemi, diğer bilimlerde olduğu gibi psikolojide de araştırmaların temelidir.
Bilişsel psikoloji
Ana çalışma alanları
Algılama - Dikkat ve filtreleme kuramları
- Örüntü tanıma
Hafıza
- Kısa dönem hafıza ve uzun dönem hafıza
- Otobiyografik hafıza
- Düzensiz hafıza
- Flaş hafıza
- Anlamsal hafıza
- Yapısal hafıza
Bilgi temsili
Dil
Düşünme
- Mantık, biçimsel ve doğal muhakeme
- Kavram oluşturma
- Problem çözme
- Yargılama ve karar verme
Diğer bilimlerle ilişki
Psikolojinin felsefeden ayrılıp bağımsız bir bilim olması, diğer bilimlerle ilişkisinin olmadığı anlamına gelmez. Her bilim dalının diğerleri ile ilişkisi vardır. Ancak birbirine yakın dalların ilişkisi diğerlerinden daha fazladır. Örneğin insanı konu alan antropoloji, etnoloji, sosyoloji ve psikoloji daha yakın ilişki içindedir.
Psikoloji-antropoloji: Antropoloji, insanı inceleyen bilim dalıdır. İnsanın gelişim sürecini, ırkları inceler. Elde ettiği sonuçlar günümüz psikolojisine ışık tutar.
Psikoloji-etnoloji: Etnoloji, günümüzde ya da tarih öncesi dönemlerde yaşayan ilkel toplulukların kültürlerini inceler. İçinde yaşadığı kültürün, insanın kişiliği, algıları ve kanıları üzerinde etkisi çoktur. Bu nedenle etnoloji çalışmaları psikolojiye yardımcı olur.
Psikoloji-sosyoloji: Sosyoloji toplum bilimidir. Toplumun yapısını, toplumsal sistemleri inceler. Toplum tek tek kişilerden oluştuğuna göre sosyoloji ile psikoloji oldukça yakından ilişkili bilim dallarıdır. Her iki bilim dalının ortak ürünü olarak sosyal psikoloji dalı doğmuştur. Ancak bununla birlikte sosyoloji ve psikolojiyi tek bir bilim dalı olarak görmek yanlıştır. Çünkü iki bilim dalının oldukça farklı yanları ve çalışma alanları vardır. Örneğin, sosyolojinin yalnızca insan toplumlarını incelemesine karşılık, psikoloji bazı nedenlerle hayvanları da inceler.
Dış bağlantılar
*http://www.e-psikoloji.com Psikoloji Portalı- http://www.psikolojim.net Psikoloji Bilgileri
- http://www.psikologlar.net Psikoloji Sitesi
- http://www.pdr.gen.tr Psikolojik Danışma ve Rehberlik
- http://www.psikolojikdanisma.net Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık
- http://www.mavihayat.net/ Sağlıklı Yaşamın Sırları
- http://www.perfectionnement.info/lo/agenda.php?i_pays=0&i_date=0&keywords=congr International Congresses Psikoloji
- http://www.metu.edu.tr/home/wwwpsycl/ODT%DC%20Psikoloji%20Toplulu%F0u.htm ODTU Psikoloji Topluluğu
- http://www.hatunca.net Psikoloji ve Psikolojik Testler
- http://www.psikolog.org.tr/psikoloji_nedir.htm Türk Psikologlar Derneği
- http://www.turkpsikolojidergisi.org/ Türk Psikoloji Dergisi
Kaynaklar
Vikipedi
