sesbilim
Türkçe sesbilim kelimesinin İngilizce karşılığı.n. phonology, phonetics, acoustics
Sesbilim, dilin seslerini, dilsel iletişim dizgesindeki işlevleri açısından inceleyen bilim dalıdır. Sesbirim ve bürünbilim gibi soyut birimlerin incelenmesi üzerine kuruludur. F. de Saussure, J. Baudouin de Courtenay gibi araştırmacılardan esinlenen Prag Dilbilim çevresinde oluşmuştur.
Alanları
Sesbilimde, sesbilgisi gibi, kendi içinde birçok alana ayrılır. Bu alanlararı aşağıdaki biçimde gösterebiliriz:Genel sesbilim
Bu bilimin inceleme alanı oldukça geniştir. Sadece bir dilin sesbilimsel dizgesini değil, bütün dillerin sesbilimsel dizgelerini ve bunların işleyiş kurallarını incelemeyi amaç edinir.
Karşılaştırmalı sesbilim
Bir ya da birçok dilin sesbilimsel dizgelerini birbiriyle karşılaştırarak bunlar arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri ortaya koymayı amaçlar. Bu bilimin elde etmiş olduğu bulgular çeşitli amaçlar için uygulanabilir.
Eşsüremli
Kısaca tanımlamak gerekirse, bir dilin sesbilimsel düzgesindeki evrimi göz önünde bulundurmadan, sadece bu dilin belli bir döneminde yer alan sesbilimsel dizgesini bir bütün olarak alır.
Artsürmeli sesbilim
Eşsüremeli sesbilim aksine, sesbilimsel dizgelerin evrimini, bir dil durumundan öbürüne geçişte ortaya çıkan değişimleri ortaya çıkarmaya çalışır.
Sesbilim Abecesi
Ünlüler
IPA Internatioanl Phonetic Association anlamı taşımaktadırharf
IPA
özellikleri (çene, dudak biçimi, dilin devinimi)
örnek
a
[1]
geniş, düz, arkadil
anı [2]
[3]
geniş, düz, öndil
laf [4]
e
[5]
geniş, düz, öndil (kapalı)
elma [6]
[7]
geniş, düz, öndil (açık)
dere [8]
ı
[9]
dar, düz, arkadil
ısı [10]
i
[11]
dar, düz, öndil (açık)
iğde [12]
[13]
dar, düz, öndil (kapalı)
simit [14]
o
[15]
geniş, yuvarlak, arkadil (açık)
soru [16]
[17]
geniş, yuvarlak, arkadil (kapalı)
oğlak [18]
ö
[19]
geniş, yuvarlak, öndil (açık)
örtü [20]
[21]
geniş, yuvarlak, öndil (kapalı)
öğren [22]
u
[23]
dar, yuvarlak, arkadil (açık)
kulak [24]
[25]
dar, yuvarlak, arkadil (kapalı)
uğur [26]
ü
[27]
dar, yuvarlak, öndil (açık)
ümit [28]
[29]
dar, yuvarlak, öndil (kapalı)
düğme [30]
Ünsüzler
harf
IPA
özellikleri (titreşim, çıkış biçimi, yeri)
örnek
b
[31]
ötümlü, patlamalı, çiftdudak
balık [32]
c
[33]
ötümlü, sürtünücü, dil-öndamak
cam [34]
ç
[35]
ötümsüz, sürtünücü, dil-öndamak
seçim [36]
d
[37]
ötümlü, patlamalı, dilucu-dişardı
dede[38]
f
[39]
ötümsüz, sürtünücü, dudak-diş
firma[40]
g
[41]
ötümlü, patlamalı, dil-artdamak
karga [42]
[43]
ötümlü, patlamalı, dil-artdamak (ön)
genç [44]
h
[45]
ötümsüz, sürtünücü, gırtlak
hasta [46]
j
[47]
ötümlü, sürtünücü, dil-öndamak
müjde [48]
k
[49]
ötümsüz, patlamalı, dil-artdamak
akıl [50]
[51]
ötümsüz, patlamalı,dil-artdamak (ön)
kedi [52]
l
[53]
ötümlü, yandaralma, dilucu-öndamak
kul [54]
[55]
ötümlü, yandaralma, dilu.-öndamak (ön)
lale [56]
m
[57]
ötümlü, genizsi, çiftdudak
dam[58]
n
[59]
ötümlü, genizsi, dilucu-dişeti
anı [60]
[61]
ötümlü, genizsi, dil-artdamak
süngü [62]
p
[63]
ötümsüz, patlamalı, çiftdudak
ip [64]
r
[65]
ötümlü, çokçarpmalı, dilucu-dişeti
raf [66]
[67]
ötümlü, tekçarpmalı, dilucu-dişeti
ırmak [68]
[69]
ötümlü, sürtünücü, dilucu-dişeti
bir [70]
s
[71]
ötümsüz, sürtünücü, dilucu-dişeti
ses [72]
ş
[73]
ötümsüz, sürtünücü, dil-öndamak
aşı [74]
t
[75]
ötümsüz, patlamalı, dilucu-dişardı
ütü [76]
v
[77]
ötümlü, sürtünücü, dudak-diş
var [78]
[79]
ötümlü, sürtünücü ünlü
tavuk [80]
y
[81]
ötümlü, dil-öndamak ünlü
yat [82]
z
[83]
ötümlü, sürtünücü, dilucu-dişeti
azık [84]
[85]
ötümsüz, sürtünücü, dilucu-dişeti
yoz [86]
dil-taslak