Pomak kelimesinin anlamı ve kaynağı üstünde duranlar, bunun islavca pomaçi (yardım etmek) fiilinden türeyen pomagaçi (yardımcı) kelimesine dayandığını göz önünde tutarak Pomakların voynuk teşkilatında yardımcı vazife görmelerinden dolayı bu adı aldıklarını ileri sürerler. Pomak kelimesinin bulgarca mak (şiddet göstermek, cebretmek) fiilinden gelmiş olması ihtimali üstünde de durulmuş, bu kelimenin maça, mıça (eziyet çekmek) fiiliyle ilgili olduğu iddia edilmiştir. Mahalli halk ise kendisine Acharyani veya Agaryani adını verir. Bu arada pomak kelimesinin türkçe çomak adiyle ilgisi de araştırılmıştır. Bulgarlar, Pomak çanın kendi dillerine yakın olması yüzünden, Pom aklara müslüman Bulgarlar adını verir. Bulgaristan'ın Selvi ve Lofça bölgelerinde bulunan köylerin bir kısmı XI10. yüzyılda Osmanlılar tarafından pomak köyleri diye adlandırılıyordu. Fakat eski tahrir defterlerinde pomak adı taşıyan köy ve nahiye yoktur. Pomaklar, başlangıçta Rodoplar'da yaşıyordu. Türkler 1356'dan itibaren Rumeli'ye geçmeğe başladıktan sonra bu bölgelere kadar girdiler. Müslümanlık, yerli halk arasında yayıldı. Pomaklar 17. yüzyıldan sonra müslüman oldular. XI10. yüzyılda Pomakların yaşadığı bölgeler Rodoplar ile Doğu makedonya arasındaydı.
Bulgaristan'ın kuzeyinde Lofça, Plevne, Rahova, Orta Bulgaristan'da ise Filibe, Selanik, Manastır vilayetlerinde Pomaklar vardı. 1880'de yapılan bir sayıma göre, Bulgaristan'da 400 000 pomak yaşıyordu. Bulgaristan'da çıkan ihtilaller sırasında Rodop Türkleri gibi Pomaklar da büyük yıkımlara uğradılar. 1877-1878 Türk-Rus savaşları sırasında Pomaklardan bir kısmı Makedonya'ya, bir kısmı da Anadolu'ya geçtAyasta-fanos antlaşmasına göre (3 mart 1878), Rodoplar'da yaşayan Pomaklar, öteki müslümanlarla birlikte bağımsız bir devlet kurmak istediler. Fakat 1878 Berlin antlaşmasıyle Pomakların yaşadıkları eski toprakların sınırları Bulgar prensliği ve Doğu Rumeli yararına değiştBu yüzden 1892 yılma kadar Anadolu ve öteki osmanlı ülkelerine sığınan pomak ve müslümanların sayısı 700 OOO'i buldu. 1885'te iki bulgar prensliği birleşince Pomaklar yeniden Anadolu'ya ve Selanik'e göç ettiler. Bu sebeple 1891'de Bulgaristan prensliğinde 28 000, 1910'da ise (resmi sayımlara göre) 21143 pomak kaldı. Buna rağmen 1917'de Bulgaristan'daki Pomakların sayısı 121 000'e çıktı. Bugün Bulgaristan'da 100 000 pomak yaşadığı sanılmaktadır. Bulgarlar zaman zaman Pomakları bulgarlaştıımağa çalıştılar; fakat bundan olumlu bir sonuç alınamadı. Bunun üzerine Pomaklar, bulgar topraklarını terke zorlandılar. Bugün Türkiye'nin bazı bölgelerinde de, özellikle Bursa ve çevresinde, Kırklareli'nde pomak vardır; fakat bunlar türkleşmiştir. Pomak dili bir tür bulgarca şivesi olmasına rağmen, içine türkçe kelimeler de karışmıştır; bu yüzden Pomaklar türkçe de konuşurlar ve Türklere büyük bir yakınlık gösterirler.
Pomaklar bütün tarihleri boyunca Osmanlı Devletine sadakat ile hizmet etmiştir. 1877-1878 Osmanlı-Rus savaşının elim neticeleri Rodopların Rus ordusu ve Bulgar komitacıların istila tehlikesine kaldığı vakit, Rodop Türkleriyle Pomaklar yine birlik ve beraberlik içinde düşmanlarını bu bölgeye sokmamışlardır. 3 Mart 1878’de imzalanan Ayastefanos andlaşması hükümlerine itiraz etmişler ve oturdukları bölgede “Muvakkat hükümet” kurmuşlardır. Bulgar-Rus kuvvetleri muahede şartlarını yerine getirmek için, Pomaklara saldırdılar. Pomaklar ve Rodop Türkler’i, aylarca mukavemet edip memleketlerine düşmanı sokmadılar. 1878 Haziran ayından itibaren büyük Avrupa devletlerinin ve Osmanlı Devleti’nin mümessilleri Berlin’de barış müzakerelerine başladıkları vakit, Rodoplar’da savaş devam ediyordu. Bu çetin mücadele Berlin’de toplanan kongre üzerinde etkili oldu ve çeşitli milletlerin temsilcilerinden oluşan bir heyet, Rodoplar’a gönderildi. Neticede Pomaklar arzularına kavuştular. Berlin Kongresi kararları gereğince müstakil bir “Şarki Rumeli Vilayeti” kuruldu ve Pomaklar’ın vatanı düşman istilasından kurtuldu. Şu yıllarda Batı Trakya'nın köylerinde yaşayan iki pomak köyü vardır (değirmen düzü köyü ve yeniköy). Bu köylerin Geliboluya yakınlığı 15-20 km dir. Bu köylerde hala anadil Pomakçadır ama gençler genelde Türkçeyi kullanırlar.
Dilleri
Pomaklar’ın konuştukları dil bir güney Slavcanın ağizlarindan biri olarak kabul edilmektedir. Her ne kadar bilimsel amaçla değil de politik amaçlarla pomakların dili bulgarcanın bir ağzı ya da antik yunanca orijinli kabul edilse de pomak dili üzerine yeterince yapılmış bir araştırma yoktur. Ancak eldeki araştırmalar dilbilgisel ve tümcebilgisel anlamda slav dili olduğunu göstermektedir. Bir dil ne kadar yabancı dilde kelime olursa olsun o kelimeler o dilin dilbilgisel kurallarına göre muamele görürler mesela çanta (ki bu kelime türkçede bulgarcada ve pomakçada kullanılır) kelimesinin çoğulu türkçede ve türki dillerde çantalar şeklinde olurken slav dillerinde çanti şeklinde olmaktadır bir dilin herhangi bir aileye ait olmasında etkili olan faktör kelimelerin orijini değil dilbigisel, biçimsel kurallardır.
POMAKLAR’IN YAŞADIĞI BÖLGELER ve NÜFUSU
1- Türkiye ; Pomaklar’ın Türkiyeye gelişi 1878(eski takvime göre 1293 ve bu yüzden Türkiyede genelde 93 macırı adlandırmasıda yapılmaktadır) yılı Osmanlı-Rus savaşından sonra ve izleyen yıllarda yaşanan göçlerle yoğunluk kazanmıştır yoğunluk kazanmıştır.
Yerleşim bölgeleri ; Balıkesir, Bursa, Çanakkale, Edirne, İstanbul, İzmir , Kırklareli, Kocaeli,Kütahya,Samsun,Tekirdağ.
Nüfus genel olarak net tespiti yapılamamıstır,çünki devletin politik bakış açısı gereği Pomaklar’ı Türk olarak saymaktadır ve sayımlarda diğer etnik kültürlere yaptığı gibi yok saymakta ve Türk olarak kayıtlara geçirmektedir.Uluslararası kayıtlara göre 1878 ve sonrasında yaşanan göçlerde 150bin olduğu ve tabiki sonraki yılardaki nüfus artışı dikkate alınmadan verilmiş bir rakkamdır bu(1965’te Almanya Tübingen Enstitüsü).2- Bulgaristan ; Pomaklar,Bulgaristan’da Smolyan ,Blagoevgrad ,Pazarcık,Velingrad, Razlog,Kırcali,Gotse Delcev bölgelerinde ve Mesta Vadisi,Rodop dağlarında sıkışık alanlarda yaşamakatadır.Lofça bölgesi civarında ise küçük Pomak grupları bulunmaktadır. Bununla birlikte Pomakların %90’ı Rodop dağlarının güneyinde bulunmaktadır.
Bulgar İçişleri Bakanlığının1989’da Pomaklar için yaptığı çalışmada,nüfuslarının 268.971 ile toplam nüfusun %3’ünü oluşturduğunu ortaya koymuştur.3- Yunanistan ;Yunanistan’daki Pomaklar genellikle Batı Trakya’da yaşamaktadır.Batı Trakya’nın üç ili’nde, çoğunlukla Bulgaristan sınırı yakınlarındaki köylerde,İskeçe, Gümülcine,ve Dimetoka’da yaşamaktadırlar.Pomaklar’ın yaklaşık 40.000’i(İskeçe (Xanthi) ; 27.000 , Gümülcine (Komotini) ’ de 13.000 )yasak bölge denilen yerde yaşamaktadır.Diğer nüfus Batı Trakya’ya yayılmıştır ve Pomak nüfusu Batı Trakyadaki müslüman azınlığın %35’ini oluşturmaktadır 4- Makedonya ; Makedonyada Pomaklar Berovo,Debar,Bitola,Struga,Dolna Reka ve Üsküp civarında yaşamaktadırlar.Nüfusları tam tespit edilememekle birlikte toplam 40.000 olduğu söylenmektedir. 5- Arnavutluk ;Arnavutlukta Pomaklar genellikle Makedon sınırına yakın olan Golo veBardo civarında yaşamaktadırlar.Fakat bu güne kadar Arnavutluk Pomakları hakında çokta ayrıntılı araştırma olmamıştır hatta tamamen yok sayılmıştır,tahmin edilen nüfuslarına bakıldığında garip gelmektedir çünki kaynaklar Arnavutluk’taki Pomak nüfusunu 80.000-120.000 olduğunu tahmin etmektedirler. 6- Diğer Yerler ; Tüm bunların yanında 1878 göçleri döneminde 1.000 ailenin İtalya’ya ve 1.000 aile’ninde İsviçre’ya göçettirildiği ve iskan edildikleri verisi mevcuttur.
POMAKLAR
Pomaklar en genel tanımıyla ‘Pomakça’ konuşan, Slav kökenli Balkanların beş ülkesine(Bulgaristan-Yunanistan-Türkiye-Makedonya-Arnavutluk) yayılmış müslüman bir azınlıktır.Balkan tarihinin karışıklığınında mirası olarak Pomaklar henüz kesin köken tespiti sağlanamamış, topluluklar arası kimlik arayışının içine devletler arası politik entrikalarınında girmesiyle dahada karmaşık hal almıştır.
Pomaklar kimdir sorusuna çeşitli kaynakların verdiği cevaplara bir göz atmak gerekirse:1-İngiliz Balkan azınlıklar uzmanı Hugh Poulton:Bulgar Müslümanlarının dini bir azınlık olduğunu,ana dil olarak Bulgarcayı konuşan.fakat islami geleneklere bağlı Slavik Bulgarlar olduklarını yazmaktadır. 2-F.Kanitz;’’Pomak’’sözcüğünün Slavca ‘’pomoçi’’(yardım etmek)fiilinin ‘’pomagaçi’’(yardımcı) biçiminden geldiğini ve Pomaklar’ın Osmanlı akıncı beylerine yerel savaşlarda ve fütühatlarında devamlı olarak ‘’yardımcı’’lık yaptıkları için bu adı aldıklarını ileri sürüyor.Pomagaçi,Balkan lehçesinde ‘’pomağa’’,daha sonra ‘’Pomak’’ şeklini almıştır. 3-Ischirkoff ve F. Bayraktareviç:Pomaklar’ın yoğun yaşadığı Rodoplar’da halkın,kendisini Achiryani veya Agaryani diye adlandırdıklarını yazıyor(Türkiyede de Trakya bölgesinde Agren Pomak ları adıyla anılan bir pomak kesimi mevcut).Bu sözcüklerin Bulgarca’da hiçbir anlamı yok.Ama Milattan üç-dört yüzyıl önce eski Yunanistan’da yaşayan bir etnik grup;’’Grek Agriyani’’ olabilir.Pomakça’daki sözcüklerin yalnızca yüzde 5’i Yunanca’yı içeriyor. 4-Bulgar edebiyatında önemli bir yeri olan Veda Slavena adlı aserlerdeki öykülerin birçoğu,Rodoplar havzasında geçiyor ve Pomaklar’ın eski Trak kavimlerinden geldikleri,inançları,gelenekleri anlatılıyor.Trakya’ya adını veren Traklar,MÖ 2000-3000 yıllarında bu bölgede kabileler halinde yaşıyorlardı. 5-Genel Türk resmi tarhihçileri ve milliyetçi görüşler pomaklar’ın XI . ve XII . yüzyılda Ukrayna ve Romanya üzerinden Balkanlara inen Kuman ve Peçenek Türkleri’nin soyundan günümüze uzanan bir geçmişi olduğu savunulur,günümüzdede yazılarında ‘’Pomak Türkleri’’adlandırması kullanılır.
Görüleceği üzere çok karmaşık bir hal alan Pomaklar’ın köken tartışmaları uzun sürecek bir konudur.Burda asıl dikkat edilmesi gereken tek bir konu vardır aslında Pomaklar’ın binlerce yıl önceki kökenlerini araştırılırken günümüzde Pomak’lık vede Pomakça dili bu tartışmalar çerçevesinde kaybolmakta ve hatta bilinçli olarak kaybedilmeye çalışılmaktadır.Elbetteki bu türlü çabalar sonuç almayacağı gün gibi ortadadır,günümüzde Pomaklar diye bir grup vede Pomakça diye konuşan birileri varmı buna bakmak bunu esas almak gerekir.Dil ve yaşadığı coğrafya bakıldığında vede fiziksel özelliklerden tutunda gelenek göreneklerin çoğunluğu slavik özellikler taşıdığı görülecektir.Bu çerçevede şu tür yaklaşımlarda mevcuttur: ‘’Pomaklar slav asıllıdır iddiasını kabul etmeden önce çok daha fazla bilgiye ve kanıta ihtiyacımız var ‘’deyimi tamamen ters.İşin gerçeği şu(Türkiye de):bazı Pan-Türkist milliyetçi yazarların iddiaları bir yana;bölgedeki ülkelerin tamamı ve Türkiyedeki akademik kaynaklar başta olmak üzere Dünyanın bütün ileri gelen akademik kaynakları Pomakların Slav asıllı müslümanlaşmış bir grup olduğunu peşinen kabul ettiği halde,süreç tam tersine ilerliyor:Pomakların slav asıllı,balkanlı bir topluluk olduğuna ilişkin deliller süratle ortadan kayboluyor,kaybediliyor.
Etimolojisi hakkında rivayetler
Bulgarcada yardım etmek,destek çıkmak manasına gelen "pomagam" fiili.
Osmanlı döneminde, yardımlarından dolayı yardımcı anlamına gelen "pomak" ismi.
Dürüst - 4 yıl önce