Tanım
13-20. yüzyıllar arasında Anadolu’da ve Osmanlı Devleti'nin hüküm sürdüğü yerlerde yaygın olarak kullanılmış olan, özellikle 15. yüzyıldan sonra Arapça ve Farsçanın etkisinde kalan Türk yazın dilidir. Osmanlıca; Arap alfabesine, Fars ve Türk dilinden yeni sesler ilavesiyle oluşturulmuş, uzun tarihi boyunca kendine has özelliklerle geliştirilmiş, farklı yazı türleriyle bir sanat haline getirilmiş, kelime hazinesi günümüz Türkçesi ile kıyaslanamayacak kadar zengin bir yazı dilidir.Osmanlıca; öncelikle
- Temel Osmanlıca (Osmanlı Türkçesi)
- Osmanlı Paleografyası
- Osmanlı Diplomatikası (Osmanlı İnşa Dili, Vesika İlmi)
Tarihçe
Osmanlıca terimi Tanzimat Dönemi (1839-1876) aydınlarınca ortaya atılmıştır. Daha önceleri Türk lehçelerinin hepsine Türki (Türkçe) ya da lisan-ı Türki (Türk dili) deniyordu. 19. yüzyılda artan milliyetçilik hareketlerine karşılık, Osmanlı Devleti’nin siyasal bütünlüğünü korumak amacıyla yeni bir milliyetçilikle ortaya çıkan Tanzimat aydınları, millet-i Osmaniye (Osmanlı milleti) kavramını geliştirdiler. Osmanlı toprakları üzerinde konuşulup yazılan Türkçeye deOsmani (Osmanlıca) ya da lisan-ı Osmani (Osmanlı dili) adını verdiler.Türkler tarih boyunca farklı din ve kültürlerle bir arada yaşadıkları için farklı alfabeler kullanmışlardır. 5. yüzyıldan 20. yüzyıla değin yakın ilişki içinde bulundukları kültürlerin etkisiyle Göktürk, Uygur, Sogd, Çin, Tibet, Nasturi-Süryani, Mani, Brahmi, Peçenek, Kuman, Yunan, İbrani, Slav, Arap ve Latin alfabeleri değişik dönemlerde kullanılmıştır. Bunlar arasında Türklerin büyük bölümü tarafından en uzun süre (11. yüzyıldan 20. yüzyıla değin) kullanılanı Arap alfabesidir.
Tarihsel gelişimi açısından Osmanlıca üç döneme ayrılır:
Eski Osmanlıca (Eski Anadolu Türkçesi)
Birinci devre; Osmanlı Azeri Türkçelerinin birleştiği 13-15. yüzyılları içine alan, yabancı dillerden gelen kelimelerin az olduğu, açık Türkçe devresidir. Bu devreye Eski Anadolu Türkçesi veya İlk Osmanlı Türkçesi de denmektedir.Orta Osmanlıca (Klasik Osmanlıca)
İkinci devre Klasik Osmanlıca devridir ve 16-19. yüzyılları içine almaktadır. Türkçe, bu devrede Arapça ve Farsça'dan gelen kelime ve gramer kaidelerine ziyadesiyle açılmıştır. Ancak bu durum, yazılan eserlerin mevzuuna ve işlenişine göre, dilin açık ve anlaşılır veya kapalı olması şekli, değişmektedir. 16. yüzyıldan itibaren Arapça ve Farsça'dan meydana gelen kelimeler ağırlık kazanmaya başlar; 17 ve 18. yüzyıllarda gittikçe koyulaşır, anlaşılmaz bir hal alır. Türkçe kelimelerin, cümlenin sadece fiilinde kaldığı görülür. Bu devre Klasik Osmanlıca olarak adlandırılan devirdir. Bu dilin anlaşılması zordur. Bunda büyüyen ve gelişen bir devletin, dilindeki ifade kabiliyetinin artma gereği ve kültür seviyesi bakımından hayatının yükselmesi de büyük rol oynamıştır. Nesir dilinde daha fazla anlaşılmazlık ortaya çıkar. Nazım dili ise, bir noktada ölçülü bir cümle yapısına sahip olduğu için, kendini pek kaybetmez.Yeni Osmanlıca
Yeni Osmanlıca devresi, 19-20. yüzyılları ve Cumhuriyet devrine kadar olan zamanı içine almaktadır. Osmanlıca'nın bu sonuncu devresi, gazeteci lisanının başladığı, Arapça ve Farsça tamlamaların çözüldüğü, Türkçe'nin kendi kaidelerine sahip çıkmaya başladığı devirdir. Bu son dönem Osmanlıcası sanılanın aksine, kolay okunabilen ve anlaşılan bir yazı türü değildir. Sözkonusu dönem Osmanlıcası harf karakterleri ve yazı türü açısından basitleştirilmiş olsa da, kullanılan dil, kelime zenginliği, izafet ve terkibler bakımından klasik dönem Osmanlıcasıyla kıyaslanmayacak derecede, Arapça, Farsça (Tatarca göz önüne alınırsa Rusça) kelime, deyim ve terimlerin kullanıldığı bir yazıdır.Osmanlı Türkçesi'ne, kültür dili olması nedeniyle, bir yüksek zümre dili olarak bakmak mümkündür. Yazı dili, açık ve anlaşılır şekle, ancak 20. yüzyıl başlarında kavuşmuştur. Böylece bu devirden sonra yazı ve halk dili birbirine yaklaşmış ve zamanla aradaki açık kapanmıştır.
Kaynak
*Vikipedi* Ansiklopedisi/tdve/osmanlica.htm http://www.Rehber Ansiklopedisi/tdve/osmanlica.htm'den kısaltılmıştır.- http://www.ottomanlanguage.com/osmanlica.htm
- Faruk K. Timurtaş, Osmanlı Türkçesine Giriş, (İstanbul, 1979)
Linkler
- Osmanlıca harfler