Müslüman Kardeşler Cemiyeti
Arapların geçtiğimiz yüzyılda içine düştüğü kimlik bunalımına tepki olarak Mısır'da doğan Müslüman Kardeşler örgütü, 1928 yılında Hasan el Benna tarafından hilafetin yeniden oluşturulması savıyla kuruldu. İlk olarak Filistin'de Yahudilere karşı çatışmalara giren örgüt, 1940'lara gelindiğinde 500 bin üyeye ulaştı, Kral Faruk'a ve daha sonra Nasır'a muhalefet etti. Nasır suikastıyla faaliyetleri yasaklanan örgüt, günümüzde Mısır'daki en büyük muhalefet grubu durumunda.Tarih boyunca Arap dünyası içine düştüğü kriz dönemlerinde "İslami Uyanış"a dair dönüşümsel modeller geliştirmiştir. Genellikle Mısır merkezli olan söz konusu uyanış hareketlerinin en geniş tabanlısı yine Mısır'da ortaya çıkan Müslüman Kardeşler Cemiyeti'dir. Arapların "Cemiyet'ül İhvan-ı Müslimin" olarak adlandırdığı cemiyet, 20. yüzyılın başlarında Arap dünyasının içine düştüğü "kimlik" krizine tepki olarak doğdu. Cemiyet, Osmanlı hakimiyetinin sona ermesi ile İngiliz sömürgesi haline gelen Mısır'da Müslüman-Arap kimliğini korumak ve 1924'te kaldırılan Hilafet'i geri getirmek amacıyla 1928 yılında Hasan el Benna tarafından kuruldu. Kısa sürede taraftar toplayan grup, 1936 yılında iyice genişleyerek Kızıldeniz'in öteki tarafına kadar yayıldı. Bu dönemde Filistin topraklarında filizlenmeye başlayan Arap-Yahudi çatışmalarına katılan cemiyet üyeleri 1948'deki ilk Arap-İsrail Savaşı'nda da ön saflarda yer aldılar. Aslen toplumsal bir cemaat olarak kurulan cemiyet, içinde bulunduğu dönemin konjoktürü içerisinde zamanla politikleşti. Faaliyet alanı giderek genişleyen Müslüman Kardeşler 1940'lara gelindiğinde o kadar güçlendi ki, Mısır'da 500.000'den fazla kayıtlı cemiyet üyesine sahipti.
DEVLET İÇİNDE DEVLET
1940'ların başında politik kimliğini ortaya koymaya başlayan Müslüman Kardeşler, önce dönemin Mısır Kralı, Kral Faruk'a karşı ayaklandı. Kral Faruk'tan sonra Mısır'da iktidarı ele geçiren Arap dünyasının önde gelen liderlerinden Cemal Abdul Nasır döneminde iktidar ile ters düşen Müslüman Kardeşler, Nasır'a açıktan muhalefet ettiler. Nasır'ın Sosyalist-Arap milliyetçiliği anlayışını benimsemeyen Müslüman Kardeşler, Nasır'ın bu ünlü doktrinine karşı Şer'i-Arap Milliyetçiliği'ni savunuyorlardı. Soğuk Savaş koşullarında Sovyet Rusya'ya yakın duran Nasır'a karşı ABD ve CIA tarafından desteklendikleri iddiaları da oldukça kuvvetlidir. Ancak, ABD desteğine rağmen 1954 yılında Nasır'a düzenlenen suikast girişiminden sonra faaliyetleri tamamen yasaklanan Müslüman Kardeşler, bu tarihten itibaren Suriye ve Ürdün'e yerleşti. Birçok Müslüman Kardeşler üyesi ülkeden kaçmış olmasına rağmen, arkalarında tutuklananlar hariç oldukça etkili bir taban bıraktılar. 1984 yılına kadar tüm faaliyetleri yasaklı olan Müslüman Kardeşler, bu tarihten itibaren sadece "dini bir cemaat" olarak tanındı. Fakat resmen siyasi hakları geri verilmedi. Günümüzde ise, Müslüman Kardeşler üyeleri Mısır Parlamentosu'na bağımsız milletvekili olarak girebiliyor. Cemiyetle doğrudan ya da dolaylı olarak ilişkisi olan bağımsız milletvekillerinin sayısı göz önüne alındığında, Müslüman Kardeşler, Mısır Parlamentosu'ndaki en büyük muhalefet grubunu oluşturuyor. Özellikle Çalışma (Amel) Partisi ile sıkı ilişkileri bulunan Müslüman Kardeşler'in birçok üyesi, partinin çıkardığı eş-Şa'b adlı gazetede köşe yazıları yazıyor. Otuz yıllık yasağa ve şiddetli baskılara rağmen politik bir kimliğe büründükleri 1940'lardan beri Mısır'da tam anlamıyla "devlet içinde devlet" olan Müslüman Kardeşler kemikleşen halk tabanı nedeniyle ne kadar baskı altında tutulursa tutulsun varlığını ve gücünü yitirmiyor.Oldukça düzenli bir hiyerarşik yapıya sahip olan Müslüman Kardeşler bugün dünya üzerinde Türkiye de dahil olmak üzere 70 ülkede açık ya da gizli faaliyetlerde bulunuyor. Yüzyıla yakın köklü bir geçmişe sahip olan Müslüman Kardeşler daha çok Müslüman ve Arap ülkelerde faaliyet göstermekle birlikte Müslüman olmayan ülkelerde de Müslüman azınlıklara yönelik faaliyetlerde bulunuyo r. Dolayısıyla Müslüman Kardeşlerin birçok Avrupa ülkesinde ve ABD'de de kolları bulunuyor. Bugün dünya üzerinde faaliyette olan, Sünni gelenekten gelen "radikal İslami" örgütlerin hemen hepsi ya Müslüman Kardeşler'e bağlı ya da bağlantılı. Özellikle 1980'lerde yükselişe geçen "radikal İslami" akımlar Müslüman Kardeşler hareketinden beslendi. Bu bağlamda Müslüman Kardeşler'in kendisi her ne kadar örgütsel bir yapıdan ziyade İslami bir cemaat ya da tarikat yapılanması içerisinde olsa da bilinen tüm Sünni temelli örgütlerin ana besin kaynağı Müslüman Kardeşler olarak değerlendiriliyor.
Filistin haricinde fiili eylemlere girişmeyen Müslüman Kardeşler, faaliyetlerini genellikle tebliğ ve davet çalışmaları olarak yürütüyor. Özellikle Mısır ve Ürdün'de birçok okul, hastane ve vakıf kurarak zaten güçlü olan halk desteğini sürekli kılmayı hedefliyor. Toplumsal faaliyetlerin dışında birçok Arap ve İslam davasına müdahil olan Müslüman Kardeşler, İsrail-Filistin sorunu, Cezayir İç Savaşı, Afganistan'ın SSCB tarafından işgali, Çeçenistan ve Keşmir sorunlarında bizzat yer aldı. Söz konusu olayların içerisinde Müslüman Kardeşler'in en açık desteği Filistin'e oldu. Filistinli örgütler içerisinde en çok ön plana çıkan örgüt olan HAMAS'ın kökeni Müslüman Kardeşler'dir. Müslüman Kardeşler'in Filistin kolu olarak kurulan HAMAS'ın, halen örgütle yakın ilişkisi bulunuyor. Müslüman Kardeşler HAMAS başta olmak üzere kendisine yakın olan -yani Sünni gelenekten gelen tüm örgütlere büyük oranda finansal destek sağlıyor.
Müslüman Kardeşler Cemiyeti'nin en güçlü olduğu ülkelerden biri de Cezayir'dir. Özellikle Cezayir İç Savaşı'nda etkili olan gruplara destek veren Müslüman Kardeşler, bu bağlamda yıllarca FİS yani İslami Selamet Cephesi ve GIA yani İslami Cemaat Ordusu'nu destekledi. Müslüman Kardeşler Libya'da da beş örgüt ile doğrudan bağlantılı olsa da Kaddafi yönetimi iktidara geldiği günden beri söz konusu gruplara hayat hakkı tanımadı. Hepsini yasaklayarak denetimi altında tuttu. Tunus'da da hem öğrenci, hem işçi hareketi olarak etkili bir örgüt olan El Nahda da Müslüman Kardeşler geleneğinden gelen ülke içerisinde etkili örgütlerden biridir.
Ürdün de Müslüman Kardeşler'in oldukça güçlü olduğu bir diğer ülke. Ürdün'de hemen hemen her alanda faaliyetleri var. Siyasi partiler yasasının çıkarılmasından sonra İslami Çalışma Cephesi'nin kuruluşuna öncülük eden Müslüman Kardeşler, Ürdün'de kültürel ve sosyal faaliyetler yürüten İslam Merkezi Hayır Cemiyeti adlı bir teşkilat kurdu. Teşkilata bağlı olarak bir çok hastane ve vakıf kuran Müslüman Kardeşler'in ülkede 23 okulu ve bir adet üniversitesi bulunuyor.
Müslüman Kardeşler'in Mısır'dan sonra en güçlü olduğu ülke şüphesiz Suriye'dir. 1971'den beri ülkeyi yöneten Nusayri azınlığa karşı, ülkede çoğunluk olan Sünnileri temsilen Baas rejimine muhalif olan Müslüman Kardeşler, Hafız Esad'ın oldukça sert baskıları ile karşılaştı. 1982'de Hama ve Humus şehirlerinde muha lif Müslüman Kardeşler Cemiyeti'ne üye oldukları gerekçesi ile 25 bin kişi bizzat kendi orduları tarafından öldürüldü. Dünya tarihinin en kanlı katliamlarından biri olan Hama ve Humus olaylarında ölmeyenler ise tutuklanarak müebbet hapse mahkum edildiler. Geçen yıla kadar hapiste olan Müslüman Kardeşler üyelerinin bir kısmı, Beşşar Esad'ın reform politikaları çerçevesinde serbest bırakıldı. Müslüman Kardeşler halen Suriye'de faaliyet gösteren en güçlü muhalif harekettir.