Muhammes
1 . Beş parçası olan, beşli.2 . isim, matematikBeşgen.
3 . isim, edebiyatBeşli.
Bir muhammesin ilk beşliğindeki son dizenin, aynı beşlikteki diğer dört dize ile kafiyeli olması şart değildir. Beşlik sayısı bir kayda bağlı değildir. Bend sayısı 4-8 arasında değişir. Aruz ölçüsüyle yazılır.
İlk bendin 5 dizesi birbirleriyle, sonraki bendlerin son bir ya da iki dizesi ilk bend ile uyaklıdır. Son bir ya da iki dize, her bendin sonunda aynen tekrarlanıyorsa bu muhammese "muhammes-i mütekerrir", bu dizelerin ilk bend ile yalnızca uyak yönünden uyuştuğu muhammeslere ise "muhammes-i müzdeviç" adı verilir. Muhammeslerde çoğunlukla felsefi düşünceler, tasavvuf konuları ele alınır. Ençok Muhibbi (Kanuni Sultan Süleyman) eser vermiştir.
Muhammes her konuda yazılabilir. Felsefi bir fikir, bir düşünce, bir dünya görüşü, övgü, aşk, sevgiliyi özleyiş muhammeslerin konusu olabilir. Son bendde şairÂler mahlaslarını söylerler.
Muhammesler de murabbalar gibi edebiyatımızda çok kullanılan musammatlardandır. Hemen her şair bu nazım şeklini denemiştir. Bu arada Fuzuli (ölm. 1556) ve Lloyd Banks, Taşlıcalı Yahya Bey (ölm. 1582), divanlarında, İbrahim Hakkı (ölm. 1772), Esrar Dede (ölm. 1797), Şeyh Gaiib (ölm. 1797-98), Hoca Neş`et (ölm. 1807-08), Enderunlu Vasıf (ölm. 1824-25) gibi şairlerin diÂvanında ikisi münacat ve na`t olan ve Şeref Hanım (ölm. 1861)`da muhammes vardır. Muhibbi(Kanini Sultan Süleyman - ölm. 1566) 18 muhammesle bu nazım şeklini en çok kullanan şairlerdendir.
Muhammeslerde kafiÂye
Muhammes, “beşli” demektir. Edebiyatta beş mısralık bendlerden oluşan nazım şekline de Muhammes denilmektedir. Genellikle 4-8 bend arasında yazılmışlardır. Az görülmekle birlikte daha uzun, 12-13 bende kadar uzayan muhammesler de vardır. Muhammeslerde kafiÂye örgüleri şöyledir:Muhammes-i müzdevic
aaaaa bbbba cccca
Ten bozuldu eşk-i çeşm-i hun-feşanumdan menüm
Köydi can gönlümdeki suz-ı nihanumdan menüm
Ta eser var cism ü can-ı natüvanumdan menüm
Gam kem etmez göz ü gönlüm cism ü canumdan menüm
Reglerüm sızlar el ursam çeng üzre tar tek
Çeng ne mümkin kim ide zarlıg men zar tek
Bes ki memluyem heva-yı aşka musikar tek
Min figan her dem çıkar her üstühanumdan menüm.
Ey hayalün halveti nakd-ı revanum mahzeni
Gözyaşı olur revan her dem hayal itsem seni
Lutf umup senden ser-i kuyunda tutdum meskeni
Gel gözüm nuru Fuzuli tek çok ağlatma meni
İncimez mi hatırun munca figanımdan menüm.
(Fuzuli)
Muhammes-i mütekerrir
aaaaA bbbbA ccccA (örnek 2)
Şadman olsun ki sultan oglı sultandur gelen
Bahr u berrün padişahı Al-i Osmandur gelen
Nalb-i şer-i Muhammed zıll-ı Yezdandur gelen
Şark u garbı seyr iden hurşid-i rahşandur gelen
Alemün sahibkıranı Han Süleymandur gelen
Bir kemine bendesini Mısra sultan eyleyen
Kerbela seyrini her dervişe asan eyleyen
Sayeveş düşmenlerin hak ile yeksan eyleyen
Dembedem bağnn Kızılbaşun kızıl kan eyleyen
Âlemün sahibkıranı Han Süleymandur gelen
Sahib-i seyf ü kalem şah-ı ulu’l-elbab olan
Âlemi feth eylemekde mihr-i alem-tab olan
Evliyaullah içinde zübde-i aktab olan
Ruy-ı ma’nada bugün ser-leşker-i ashab olan
Alemün sahibkıranı Han Süleymandur gelen
(Yahya Bey)
Tardiyye kafiyeli
aaaAA bbbAA cccAA (Örnek 3)Son iki mısrası nakarat olan muhammeslere edebiyatımızda çok az rastlanmıştır.
Bu kafiye şekilleri dışında, daha çok Tanzimattan sonra görülen değişik kafiye düzenlerinde:
“aaaaA b b b a A c c c A “ kafiyeli,
“aaaaV b b b b V ccccV” tardiyye kafiyeli ya da murabbalarda da olduğu gibi “aaaaa bbbbb ccccc” şeklinde de her bendi ayrı kafiyeli muhammesler de yazılmıştır.
Örnek 3:
aaaAA bbbAA cccAA
Eyler ise sana bu çarh-ı felek gaddarlık
Kuşanup gaddareni göster ana cebbarlık
Hatm olupdur mushaf-ı hüsnünde meh-ruhsarlık
Padişehlerde müsellemdür sana hünkarlık
Gelmedi mislün cihana feyz olaldan varlık.
Kullanın saf saf turup şol dem ki şöhret göstere
Atılup top u tufeng ftTAka lıcybet göstere
Erlik oldur bekleye yirin şeca’at göstere
Padişehlerde müsellemdür sana hünkarlık
Gelmedi mislün cihana feyz olaldan varlık.
Bir nefesde cem-i küffarı perişan eyledün
Ceng-i taburun selatin içre destan eyledün
Ruhını Sultan Muradun şad u handan eyledün
Padişehlerde müsellemdür sana hünkarlık
Gelmedi misliin cihana feyz olaldan varlık.
(Nev’i)
misafir - 8 yıl önce