Mesnevi
her beyti ayrı uyaklı bir divan edebiyatı koşuk biçimi.bu türdeki yapıtların genel adı.
Mesnevi özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan şiir biçimidir.
Mesnevi her ne kadar klasik doğu şiirinin bir türü ise de, "Mesnevi" denildiği zaman akla "Mevlana`nin Mesnevi`sı" gelmektedir. Mevlana Mesnevi`yi Hüsameddin Çelebi`nin isteği üzerine yazmıştır. Katibi Hüsameddin Çelebi`nin söylediğine göre, Mevlana, Mesnevi beyitlerini Meram`da gezerken, oturuken, yürürken, hatta Sema ederken söylermis. Çelebi Hüsameddin de yazarmıs. Mesnevi`nin dili Farsça`dir.
Halen Mevlana Müzesi`nde teşhirde bulunan 1278 tarihli, elde bulunulan en eski Mesnevi nüshasına göre beyit sayısı 25618 dir.
Mesnevi`nin Vezni: Fa i la tün - fa i la tün - fa i lün `dür. Mevlana 6 ciltlik Mesnevi`sinde tasavvufi fikir ve düşüncelerini, birbirine ulanmış hikayeler halinde anlatmaktadır.
Arapça’da "müzdevice" denilen mesnevi türü ilk olarak 10’uncu yüzyılda İran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatına girişi 11’inci yüzyılda Yusuf Has Hacib’in Kutadgu Bilig adlı yapıtıyla başlar.
Her beytinin ayrı uyaklı olması yazma kolaylığı sağlar. Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, destanlarda mesnevi kullanılmıştır. Mesnevi bir eser başlıca tevhid, münacat, na’t, miraciye bölümlerinden oluşur.
Mesneviler aşk mesnevileri, dinsel-tasavvufi mesneviler, ahlaksal ve öğretici mesneviler, savaş ve kahramanlık konusunu işleyen gazavatnameler, bir kentin güzelliklerini anlatan şehrengizler ve mizahi mesneviler diye ayrılabilir.
Mesnevi özellikle Arap, Fars ve Osmanlı edebiyatında kendi aralarında uyaklı beyitlerden oluşan ve aruz ölçüsüyle yazılan divan edebiyatı şiir biçimidir.
Arapça`da "müzdevice" denilen mesnevi türü ilk olarak 10`uncu yüzyılda İran edebiyatında ortaya çıkmıştır. Türk edebiyatına girişi 11`inci yüzyılda Yusuf Has Hacib`in Kutadgu Bilig adlı yapıtıyla başlar. Kutadgu Bilig mesnevi nazım biçimiyle kaleme alınmış hacimli bir siyasetname örneğidir.
Her beytinin kendi arasında kafiyelenmesi hem yazma kolaylığı sağlar hem de daha uzun metinlerin bu şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkan tanır. Diğer nazım şekillerindeki kafiye bulma zorluğu şairleri uzun metinlerde bu şekli kullanmaya teşvik etmiştir. Bu nedenle uzun aşk öykülerinde, destanlarda mesnevi kullanılmıştır. Klasik düzende bir mesnevi; tevhid, münacat, na`t, miraciye, eserin sunulacağı büyüğe övgü, mesnevinin niçin yazıldığını açıklayan sebeb-i nazm ve hikayenin anlatımı(ağaz-ı destan) bölümlerinden oluşur.
Mesneviler aşk mesnevileri (Fuzuli-Leyla vü Mecnun), dini-tasavvufi mesneviler(Süleyman Çelebi-Mevlit), ahlaksal ve öğretici mesneviler (Şeyhi-Harname), savaş ve kahramanlık konusunu işleyen gazavatnameler, bir kentin güzelliklerini anlatan şehrengizler ve mizahi mesneviler diye ayrılabilir.
Divan şiirinde, her beytinin dizeleri kendi arasında uyaklı, aruzun genellikle kısa kalıplarıyla yazılan nazım biçimine ve bu biçimde yazılmış yapıtlara mesnevi denir. Mesneviler konularına göre üçe ayrılır: Destansı nitelikteki mesneviler (Firdevsi`nin Şehname`si) ; öğretici nitelikteki mesneviler (Nabi`nin Hayriye`si) ; din ve tasavvufla ilgili mesneviler (Mevlana`nın Mesnevi`si, Fuzuli`nin Leyla ile Mecnun`u, Şeyh Galip`in Hüsn`ü Aşk`ı) . Ayrıca, padişahların savaşlarını anlatan manzum yapıtlar (gazavatnameler) , kentleri ve kentlerdeki güzelleri anlatan yapıtlar (şehrengizler) , bazı yergi türündeki yapıtlar, mesnevi nazım biçimiyle yazılmıştır. Mesnevi İran edebiyatında ortaya çıkmış (İran edebiyatında Genceli Nizami ve Cami bu türün başlıca adlarıdır) . Genceli Nizami`nin beş mesnevisinden oluşan Hamse`si, sonradan Divan edebiyatı ozanları tarafından da örnek olarak alınmıştır. Türk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacib`in Kutadgu Bilig adlı yapıtıdır.
Her beyti kendi içinde uyaklı uzun nazım biçimidir.Bir anlamda Divan edebiyatında manzum hikayelerin yazıldığı bir biçim olarak da tanımlayabiliriz. Mevlana`nın ünlü tasavvufi mesnevisi 25.700 beyitten oluşmuştur.Mevlana eserine ayrı bir isim koymamıştır; eser, nazım türü olan mesnevi adı ile bilinir.
Mesneviler aşk, dini ve tasavvufi, ahlaki-öğretici, savaş ve kahramanlık, bir şehri ve şehrin güzelliklerini anlatma, mizah gibi türlü konularda yazılmıştır. Divan edebiyatında roman ve hikaye gibi türler olmadığı için mesneviler bir bakıma bu türlerin yerini tutmuşlardır. On bölümden oluşur.Aynı şair tarafından yazılmış beş mesneviye “Hamse” adı verilir. Hamse sahibi olarak tanınmış önemli divan şairleri: Ali Şir Nevai, Taşlıcalı Yahya, Nev`i-zade Atai`dir.
Kaynakça
Amil Çelebioğlu, Türk edebiyatında Mesnevi Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi Muhammet KUZUBAŞ, Mahzen-i Esrar ile Nefhatü`l-Ezhar Mesnevilerinin MukayesesiMesnevi - Edebiyatta bir şiir türü Mesnevi - Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin altı ciltlik tasavvufi yapıtının adı. Mesnevi-i Nuriye - Said Nursi'nin eseri.