|isim = Merzifon
|harita2 =
|harita2 boyut = 200px
|harita2 açıklama =
|harita1 = Amasya districts.png
|harita1 boyut = 250
|harita1 açıklama = Amasya İdari Bölümler Haritası
|harita = Amasya_Turkey_Provinces_locator.jpg
|harita boyut = 250
|harita açıklama = Türkiye`de yeri
|lat_deg =
|lat_min =
|lat_sec =
|lat_hem =
|lon_deg =
|lon_min =
|lon_sec =
|lon_hem =
|rakım = 700
|yüzölçümü = 970
|şehir nüfusu = 45.615
|ilçe nüfusu = 67.283
|nüfus_itibariyle = 2000
|nüfus_ref = [1]
|nüfus_yoğunluğu =
|ülke = Türkiye
|bölge =
|il = Amasya
|posta kodu =
|alan kodu = 0
|plaka =
|kaymakam =
|belediye başkanı =
|websitesi = [2]
|ilçe = [3]}}
Merzifon, Amasya`nın bir ilçesidir. 2000 Genel Nüfus Sayımına göre nüfusu 67.283`tür. Bu nüfusun 45.615`i şehir merkezinde, 21.668`i köyde yaşmaktadır. Samsun-Ankara karayolu uzerindedir. O civarin en temiz şehri olarak bilinir. Samsun`a 109, Çorum`a 60, Amasya`ya 40, Ankara`ya 325, İstanbul`a 600 km mesafededir.
Şehrin adı
Şehrin adının kökeni hakkında üç varsayım mevcuttur.- M.Ö.700`lü yıllarda Merzifon`un 4 km.doğusunda, bugün Marınca diye anılan köyün bulunduğu yerde, bölge valisi Barsevinç kendi ismini taşıyan bir kasaba inşa ettirmiştir. Bu kasabanın adı zamanla Marsevinç, Mersuvan ve Merzifon şeklini almıştır.
- M.Ö.222`de bölge valisi 5. Mihridat tarafından, bugünkü Merzifon`un yerinde, Merzpond adında bir kale inşa ettirilmiş ve adı Merzban, Merzifon şeklinde değişmiştir. ”Merz” kelimesi Farsça`da “sınır, mahal, sükun", ”fon” kelimesinin de pont`un arapçalaştırılmış hali olduğu, dolayısıyla ”Merzifon” kelimesinin “Pond karargahı” anlamına geldiği açıklanmıştır.
- Marsovan, Tatvan, Erivan, Van gibi yerleşim yeri anlamına Ermenice kökenli bir isimdir.
Tarihi
Bölge tarih boyunca birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Yediler namı ile anılan gölleri, bereketli toprakları ile avcılık ve tarıma uygun bu ova yaklaşık 7 bin sene önce de insanlara yurt olmuştur. Karadeniz sahiline ve orta Anadolu`ya giden yollar Merzifon`da kesişmektedir. Bu nedenle coğrafyacı ve tarihçi Strabon bu bölgeyi “Bin köy”bölgesi olarak tanımlamıştır.Strabon`un bin köy olarak belirttiği bölgede yapılan arkeolojik araştırmalarda yüzlerce höyük ve yerleşim yerinin varlığı saptanmıştır. Bu höyüklerden elde edilen seramik ve buluntulara göre Merzifon tarihinin M.Ö 5500`lere kadar uzandığı anlaşılmıştır.
Hititler
Hitit`ler çağında, Hitit ticaret yolunun güvenliği ve Kaşka saldırılarına karşı sınır karakolu niteliğinde bugünkü Merzifon şehrinin ilk çekirdeği olan bir kale inşa edilmiştir. Anadolu`da görülen Karanlık Dönemde (M.Ö.1200-700) deniz kavimlerinin göçü ile Hititler`in bu bölgede hakimiyetleri son bulmuştur.Frigler
Karanlık çağ sonrası M.Ö.8. yüzyılda bölgedeki Hitit kentleri üzerine yerleşen Frigler başta Merzifon kalesi (şehir merkezi) olmak üzere çevredeki diğer Hitit yerleşim yerlerini de onarımdan geçirerek kullanmışlardır. Ayrıca Oymaağaç, Onhoroz, Büyük ve Küçük Küllük höyükleri de Frig yerleşim izleri taşımayan höyüklerdir.Kimmer ve İskit
M.Ö.600`lerde Kafkaslardan gelen Kimmer ve İskit akınlarıyla birlikte Anadolu`da Frig siyasi egemenliği son bulmuştur. Merzifon ve Gümüşhacıköy civarında İskit hakimiyetinin çok kısa süreli de olsa varlığı bulunmaktadır. Bu döneme ait buluntular Gümüşhacıköy-İmirler köyündeki bir mezardan çıkarılmış olup, Amasya müzesinde sergilenmektedir.Pontos devleti
Pontusluların baskenti genel kanı olarak her ne kadar Trabzon olarak bilinirse de kadim ve esas başkenti Amasya`dır. Amasya`daki kral mezarları bunlara aittir.Amasya`nın iki büyük şehri Trabzon ve Sinop`tur. Başkentin Amasya olması ile birlikte Merzifon`da önemli ticaret merkezi olmuştur. Merzifon, askeri savunma ve ticaret yolu güvenliği açısından önemli bir yer tutmuştur.Yaklaşık 200 Yıllık Pontos (Mitridatlar)dönemi M.Ö.47`de Roma Generali Sezar ile Pontos devlet kralı II.Pharnakes arasında, antik Zile (Zela) ile Amasya arasındaki Bacul köyünde yapılan savaşta Pontos askerlerinin yenilmesi ile son bulmuştur. Bölgede Pontos Devleti hakimiyeti zayıflamış ve bu tarihten itibaren Roma hakimiyeti dönemi başlamıştır.
Roma dönemi
Pompeius ve Lukullus savaşları esnasında Pontos şehirleri tahrip olmuştur. Anadoluyu, 131 Yılının sonbaharında ziyaret eden imparator Hadrianus, Amasya şehri ve çevresinin harap halini görmüş kentlerin imarı emrini vermiştir. Özellikle antik çağda yoğun iskan görmüş Merzifon ve civarındaki Roma köylerini de ziyaret ederek bölgede eski tapınakların onarımını, ayrıca yeni tapınakların da yapımı emrini vermiştir.Bugünkü Karşıyaka (Neopolis) köyünde Zeus Stratios adına bir tapınak inşa ettirmiştir. Bu tapınağa ait sütun başlıkları ve sunak yazıtı Amasya Müzesi bahçesinde teşhir edilmektedir.
Bölgede huzur ve sükunetin sağlanması ile ekonomik hayat yeniden canlanmış, Merzifon şehrini çevreleyen şehir surları ve kalesi yeniden tamir edilmiş, şehir nüfusunun artmasıyla yeni mahalleler eklenmiştir.
Yine bu dönemde Merzifon`a bağlı olan Aktarla (Nureni) Köyü de önemli bir Roma yerleşmesi olup, 1994 Yılında Müze müdürlüğünce yapılan arkeolojik kazıda M.S.3. yüzyıla ait, Akroterli, Bezemeli bir lahit çıkarılmıştır. Lahit müze müdürlüğünde teşhir edilmektedir.
Roma İmparatorluğu 395`te Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrılmış, Merzifon ve civarı Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içerisinde kalmıştır.
Bizans İmparatorluğu
Romanın bir devamı olan Bizans İmparatorluğunda eski yerleşmeler aynen devam etmiş, Merzifon şehri de bu dönemde önemli bir kültür merkezi olmuştur.Emeviler
8. yüzyılın başlarında Merzifon ve civarı Arap akınlarına (Emevi) maruz kalmış, şehir kısa bir süre Arap hakimiyetinde kaldıktan sonra tekrar Bizans hakimiyetine geçmiştir.Merzifon ovasına hakim olan ve bu bölgedeki ticaret yolu üzerinde yer alan Bulak Kalesi yol güvenliğini sağlamak için kurulmuştur.
Danişmentler
11. yüzyılda bölge ile birlikte Merzifon da Danişmentler in hakimiyetine girmiştir. Şehrin İslam hakimiyetine girmesiyle, şehirdeki Bizans eserlerinin bir kısmının cami ve medreseye dönüştürüldüğü bilinmektedir..Selçuklu
Merzifon 12. yüzyılda Selçuklu egemenliğine (II. Kılıç Arslan zamanı) girmiş ve 14. yüzyıla dek bir Selçuklu şehri olarak kalmıştır.İlhanlı
Şehir 14. Yüzyılda İlhanlı hakimiyetine girmiştir. Bu dönemde Merzifon ve havalisine yönetici olarak Moğol kökenli valiler tayin edilmiştir. İlhanlı Hükümdarı Ebu Sait Bahadırhan bu bölgenin idaresini Moğol Beyi Emir Çobanoğlu Demirtaş`a vermiştir.Eratna Beyliği
İlhanlı yönetiminden sonra bölge, Eratna Beyliği hakimiyetime girmiştir (1335 - 1341). Eratna Beyi Şadgeldi Paşa Amasya ve Merzifon civarını da idaresi altına almış,daha sonra Şadgeldi Paşa`nın oğlu Emir Ahmet ile Kadı Burhaneddin arsında bir dizi savaşlarda sürekli el değiştirmiştir.Taşanoğulları
1353-1396 tarihleri arsında Merzifon ve civarı Türkmen Beylerinden Taşanoğulları nın hakimiyetinde kalmıştır.Osmanlı
Taşanoğulları Hasan ve Ali Bey zamanında, 1393 yılında Yıldırım Beyazid`in Amasya`yı fethetmesiyle birlikte yaklaşık 3 yıl süren mücadele sonucunda Merzifon bölgesi de Osmanlı hakimiyetine girmiştir.Osmanlı döneminde, Sivas eyaletine bağlı Amasya Sancağının kazası olan Merzifon önemli bir kültür merkezi olmaya devam etmiştir. 1402 yılında Yıldırım Beyazid ile Timur arasındaki savaşta dağılan Osmanlı birliğini Amasya şehzadesi Çelebi Sultan Mehmet yeniden sağlayarak Osmanlı tahtına çıkmıştır. Bölgede sükunetin sağlanması ile Merzifon şehri de eski önemine kavuşmuştur. Osmanlı hakimiyetine giren şehir İstiklal Savaşı`na kadar Osmanlı hakimiyetinde kalmıştır.
I.Dünya savaşı
I. Dünya savaşı`ndan sonra Merzifon 15 Mart 1919`da İngilizler tarafından işgal edildi. İşgal altındaki Merzifon`da 16 Haziran 1919`da büyük bir miting düzenleyerek İzmir`in işgali protesto edildi. O sırada Amasya`da bulunan Mustafa Kemal Paşa, mitingi bir telgrafla İstanbul`daki Harbiye Nezareti`ne bildirdi. Merzifonluların işgal boyunca sürdürdükleri şuurlu tepki sonucu İngilizler 27 Eylül 1919`da Merzifon`u terk etmişlerdir .Atatürk, Söylev`inde Merzifon`la ilgili olarak şunları söylemekte:
"1919 yılı Mayıs`ının 19.günü Samsun`a çıktım. Genel durum ve görünüş." "Merzifon`la Samsun`da İngiliz askerleri bulunuyor." > Atatürk Samsun`dan İstanbul`a çektiği şifreli telgrafta da : 9 Mart 1919`da yerel yönetimin haberi olmaksızın Samsun`a çıkan iki yüz İngiliz askerine ek olarak 17 Mayıs`da yüz İngiliz askeri ile birkaç hayvan ve savaş gereçleri çıkarıldığını bildirmiştir. 9 Mart 1919`da İngilizlerin Samsun`a çıkardıkları askerlerden bir bölüğünün Merzifon`a geleceği haberi kente yayıldı.Haberi duyan Ermeni ve Rumlar sevinç gösterileri yaptılar. 15 Mart 1919`da Solter adlı bir İngiliz subayının komutasındaki birliği,Ermeni ve Rumlar Bahçecik(Urumcuk,Rumcuk)köyü köprüsüne değin giderek törenle karşıladılar. İngilizler,hükümet konağının önündeki direkten Osmanlı Bayrağını indirerek yerine İngiliz Bayrağı çektiler.İngiliz Bayrağı çekilirken bir İngiliz askerini jandarma erlerimizden birini itmesi üzerine,sinirleri gergin olan halk galeyana geldi.Lise öğrencisi gençlerle İngiliz Askerleri arasında çatışma çıktı.Ertesi gün Merzifon halkı dahada coşarak Hükümet Konağı önünde toplanıp protesto gösterisi yapmaya başladı.Bayraklarının zorla indirileceğini anlayan İngilizler,üzücü olaylara neden olmamak için halkın gözü önünde bayraklarını direkten indirip yerine Osmanlı Bayrağını çekmek zorunda kaldılar. İngilizler,ceza evinde bulunan ne kadar Ermeni,Rum tutuklu ve hükümlü varsa hepsini salıverdi. İşgalin ikinci günü,Rum ve Ermeni çeteleri köylerde soygun ve taşkınlıklara başladılar. Amerikan Kolejinde bulunan,yakın doğu dayanışma kurulundan,Keçil adındaki Amerikalı,itilaf Devletleri temsilciliğiymiş gibi davranarak ve yerel yönetime baskı yaparak gece,Hükümet Konağını açtırıp gaz lambası ışığında,nüfus memurunun başında bekleyip önceden Müslüman olarak adlarını değiştiren Ermenilerin kayıtlarını değiştirerek yerine eski adlarını yazdırdı. İngiliz işgal birliği Merzifon`da kaldığı süre içinde Kara Mustafa Paşa İlkokulunu karargah olarak kullandı.Bazılarıda Amerikan Kolejine yerleşti. İlk gelen İngiliz askerleri Hintli Müslüman`lardan oluşuyordu.Bunlardan Merzifon`da ölen bir askerin cenaze töreninde yerli halkın gösterdiği Dini ilgi ve katılım kuşku uyardırdığından çok geçmeden Müslüman Hintli askerler geri çekilerek yerlerine Müslüman olmayan Senegal askerleri getirildi. Sayıları binleri aşan Rum çeteciler,Çarşamba,Bafra ve Samsun`dan başlayarak Merzifon`a kadar uzanan bir alanda dağlara yayılmışlar ve özellikle Samsun-Havza arasındaki köylerde Müslüman halka karşı saldırılarını iyice artırmışlardı.Kent halkı ise birlik olup çetecilere ve İngiliz askerlerine karşı tavır aldı.Onların kent içindeki davranışlarını izleyip taşkınlık yapmalarını önledi. Mustafa Kemal`in incelemeler yapması için Havza`dan gönderdiği Dr.İbrahim Tali(Öngören)Bey,Kaymakam veliki Mirzaoğlu Ahmet Bey(Eymir),Topçu Komutanı Bnş.Pire Mehmet Bey,18.Piyada Alayı Komutanı olan Merzifon`lu Süreyya Bey ve Merzifon`un ileri gelenleri ile görüştü.İşgal güçlerine karşı nasıl davranılacağı,silah edinilmesi ve kurulacak"Ulusal Direniş"ile ilgili bilgiler verdi.Yaralı olduğu için Merzifon`da izinli bulunan Ahmet Süreyya Bey,halka önderlik ederek askeri kışladan kaçırılan silan ve cephaneyi kardeşi Hacı Raif Efendi`nin evine taşıtarak silahı olmayan halka dağıttı.Bu durumu anlayan İngilizler,halkın karşı koyacağından çekindikleri için genel bir arama yapmayı bile göze almadılar.Silahlanan Merzifon halkının morali daha da yükseldi. Her an çıkabilecek silahlı bir çatışmaya dayanamayacaklarını anlayan İngilizler,28 Eylül 1919 günü Merzifon`dan ayrılmak zorunda kaldılar. (Kaynak;A.Aziz Taşan) Vehbi Cem Aşkun,"Kurtulan Merzifon"adlı kitabında,işgalin kırılması için çaba gösteren,çalışan kişilerin adlarını şöyle sıralamıştır: Kaymakam Vekili,Topçu Komutanı Pire Mehmet Bey,Ahmet Süreyya Bey,Müftü Efendi,İttihat ve Terakki ileri gelenlerinden Himmetzade Ali Efendi,Çelebizade Abdullah Efendi,Avukat Sadık Bey,Numan Beyoğlu Numan(Özer),Salihbeyzade Hüseyin Efendi(İttihat ve Terakki Partisi Başkanı)Siryelizade Rıza Efendi,Belediye Başkanı Hacı Ömer Efendi(Acar)ve diğerleri.
Mehmet Fevzi (Şarman)Bey,Vehbi Cem Aşkun`a yazdığı bir mektupta,kayınbiraderi Kurmay Albay Ömer Lütfü (Yasan)Bey`den aldığı telgraf üzerine 25 Mayıs 1919`da Mustafa Kemal`i Havza`da karşılamaya gittiğinde,yerel örgütlenme için Mustafa Kemal`in verdiği buyruklar üzerine Müftü Vehbi Efendi`nin başkanlığında,Belediye Başkanı Hacı Ömer,Mahami Kardeşlerden Avukat Sadık Bey,Ganizade Hacı Hafız,belediye Doktoru Hakkı ve Siryalı Rıza Efendi tarafından"Merzifon Müdafaa-i Hukuk Derneği"kurulduğunu yazmıştır.
Höyükler
Ortaova köyü Onhoroz, Büyük-Küçük Küllük höyükleri (tepeleri) ve Hayrettin köyü höyükleri en önemli Kalkolitik ve Eski Tunç Çağı yerleşmeleridir. Merzifon bölgesinin Hitit döneminde de başkent Hattusaş`a sınır olması nedeni ile önemli bir merkez ve yerleşim yeri olduğu görülmektedir. Bu dönemde (M.Ö.1700-700) bölgeden iki adet tabii yol geçmektedir. Bunlar:- Çorum - Merzifon - Havza - Kavak - Samsun yolu (bugünkü kara yolu).
- Çorum - Merzifon - Havza - Vezirköprü - Oymaağaç güzergahıdır.
Kamu Kurumları
Eğitim Kurumları
- Abidehatun İlköğretim Okulu
- Merzifon Lisesi
- Atatürk İlköğretim Okulu
- Endüstri Meslek Lisesi
- Ticaret Meslek Lisesi
- Merzifon Anadolu Lisesi
- Meslek Yüksek Okulu
- Mehmetçik İlköğretim Okulu
- Gazi İlköğretim Okulu
- Vali Hüseyin Poroy İlköğretim Okulu
Sivil Toplum Kuruluşları
- Piribaba Dayanışma ve Kültür Derneği
- Merzifon Sanayici ve İşadamları Derneği
Sağlık Kuruluşları
- Merzifon devlet hastanesi
- Hava hastanesi
- 4 adet sağlık ocağı, dispanser
- 4 özel klinik
Askeri Kuruluşlar
İlçede 5. Ana Jet Üs Komutanlığı ve Radar Mevzi Komutanlığı mevcuttur. İlçe Jandarma Komutanlığı ve Askerlik Şube Başkanlığı dışında kalan topçu alayı yer değiştirmek suretiyle ilçemize 229. Motorize Piyade alayı konuşlandırılmıştır. Bu alay daha sonraları Motor ze Piyade Taburuna dönüştürülmüş ve Çankırı`ya taşınmıştır. Alay yerleşkesine daha sonra polis meslek yüksek okulu acılmıştır.Adliye
Mahalli idareler
Cami Cedit Mahallesi ,bahçelievler mah. buğdaylı mah,Gazie mahbup mah.Hacı Balı mah, Hacı hasan mah, harmanlar mah. Künbet Hatun mah.Sofular mah. mahsen mah. .Tavşan mah . nusratiye mah (tekke mahallesi).Mehmet akif Ersoy mah. YENİMAHALLEKöyler
| 1-Akören (Avren) | 2-Akpınar | 3-Aksungur(Gemerez) | 4-Aktarla(Nureni) | 5-Alıcık | 6-Alişar |
| 7- Aşağıbük | 8-Bahçecik(Urumcuk) | 9-Balgöze | 10-Bayat | 11-Beyazıt(Korudüzü) | 12-Bulak |
| 13-Büyükçay | 14-Çamlıca(Yenice) | 15-Çavundur | 16-Çaybaşı(Löşdüğün) | 17-Çayırköy |
19-Çayırköy 19-Çayırözü 20-Çobanören 21-Demirpınar 22-Derealan 23-Diphacı
24-Elmayolu(Aşağışamba) 25-Esentepe(Yuvala) 26-Eymir 27-Gelinsini 28-Gökçebağ(Zuğu)
29-Gümüştepe(Harız) 30-Hacet 31-Hacıyakup 32-Hanköy 33-Hayrettin 34-Hırka 35-İnalan
36-Kamışlı 37-Karacakaya 38-Karamağara 39-Karamustafapaşa(Marınca-Bahçekent) 40-Karatepe
41-Karşıyaka (Çatalkaya-Gelgiras) 42-Kayadüzü (Belvar) "Işıklar Mahallesi-Mahsenli Mahallesi-
Yeniçeltek Mahallesi-Yeşilyurt Mahallesi" 43-Kıreymir 44-Kızıleyrek 45-Koç 46-Kuyu
47-Küçükçay(Kirazlı) 48-Mahmutlu 49-Osmanoğlu 50-Oymaağaç 51-Oymak 52-Ortabük
53-Ortaova(Alala) 54-Pekmezci 55-Saraycık 56-Sarıbuğday(Türnük) 57-Sarıköy
58-Sazlıca(İlemi) 59-Şeyhyeni 60-Türkoğlu(Tellioğlu) 61-Yakacık(Muşruf) 62-Yakup
63-Yalnız 64-Yenice(Abazalar) 65-Yeşilören 66-Yolüstü(Görköyü) 67-Yukarıbük 68-Uzunyazı
69-selimiye 70- yeşiltepe 71- yaylacık
Son üç köy amasya vilayetinden alınarak 2006 yılı içinde merzifon` a bağlanmıştır.
Kardeş şehirler
- } Kaliforniya Eyaletindeki Pleasant Hill kasabası
Merzifon`un Yetiştirdikleri
Merzifon`da bulunan birlikler
Merzifon Soğan Yetiştiricileri Birliği (web adresi) http://www.soganbirligi.comAmasya Damızlık Sığır Yetiştiricileri Birliği (web adresi) http://www.amasyadsyb.com"