menzil
Türkçe menzil kelimesinin İngilizce karşılığı.n. halting place, range, shot, stage, carry, compass, gunshot, reach, rifle range, rifle shot
Osmanlılarda menzil teşkilatının 16. yüzyıldan itibaren hizmet verdiği bilinmektedir. Devletin kuruluş yıllarında haberleşmenin ulaklar vasıtasıyla yapıldığı ve bunların belirli yerlerde mola verme ve at değiştirmeleri için özel ulaşım merkezleri bulunduğu bilinmekte ise de teşkilatı hakkında hiçbir bilgi yoktur.
16. yüzyıldan itibaren menziller ve bu teşkilatın görevlileri, Defterdar kapısının Mevkufat Kalemine ait, Menzil Halifeliğine bağlıydılar. Burada bulunan Menzil Halifesi Kalemi, hayvanlarla yapılan posta ve menzil muamelatına bakardı. Haber getirip götüren ulaklar menzillerde dinlenir, ihtiyaçlarını görür ve at değiştirirlerdi. Menzillerde, menzilci denilen bir idareci ile hayvanların bakımı ile uğraşan hademeler vardı. Ayrıca menzillerde koruyuculuk görevi yapan ve sürücülere yol gösteren kimseler de olup, bunlara kulaksızlar denilirdi.
Menzillerde ne kadar at ve kılavuz bulunacağı ve yıllık beygir ücretleri ile diğer masraflar, Menzilci tayini sırasında tesbit edilirdi. Her menzildeki at ve kılavuz sayısı değiştiği gibi, masraflar da buna göre artıp eksilirdi. Menzil masraflarının bir kısmı menzil nerede kurulmuşsa, o yer halkının avarız akçesinden, bir kısmı ulaklardan, önemli bir bölümü de Hazine-i amireden karşılanırdı.
Menzil yolları stratejik ve askeri ihtiyaçlara göre değiştirilirdi. Mesela, Rumeli’deki menzilhaneler, o bölgedeki savaşlar sebebiyle çok zorlandı ve 1691’de Köprülüzade Mustafa Paşanın buyruldusu ile yeniden düzenlendi.
1834 yılında ise, menzil sisteminin yanısıra posta teşkilatı kurulmaya başlandı. Nitekim Üsküdar’dan İznik’e kadar olan yol tamir edildikten sonra, ilk posta arabası bu arada çalıştırıldı. 1839 yılından sonra öncelikle İstanbul-Edirne ve İstanbul-İzmir arasında, sonra da diğer vilayetlerle İstanbul arasında posta teşkilatı kurulmaya başlandığından menzil usulü tarihe karıştı.
Kaynakça
- Rehber Ansiklopedisi