medrese
Almanca medrese kelimesinin İngilizce karşılığı.[Madrasah] n. Moslem seminary
Selçuklular Anadolu'ya geldikten sonra çeşitli şehirlerde çok sayıda medrese inşa ettiler. Osmanlılar devrinde ilk medrese Orhan Bey zamanında İznik'te kuruldu. Daha sonra devletin sınırlarının genişlemesiyle beraber Bursa ve Edirne başta olmak üzere pek çok şehirde medreseler açıldı. İstanbul'un fethinden sonra üst seviyedeki eğitim kurumları başkentte yoğunlaştı.
Başlangıçta bütün eğitim faaliyetlerinin yapıldığı kurum olan medreseler, Tanzimat Döneminde yeni mesleki okulların açılması ile sadece din eğitimi verilen okullar haline geldi. Osmanlı devletinin son döneminde medreselerin ders programında ve teşkilat yapısında yeni düzenlemeler yapıldı. Türkiye'de Tevhid-i Tedrisat Kanunu'nun kabulünden sonra 16 Mart 1924'te medreseler kapatıldı.
Tarihçe
Türk İslam devletlerinde medrese geleneği Karahanlılarla başlar. Ayrıca Karahan'lılar medrese geleneği ile birlikte burslu öğrencilik sistemini başlatmışlardır. F. Reşit Unat’a göre ise İslam’da ilk medrese Büyük Selçuklular zamanında Alparslan’ın veziri Nizamülmülk (1018-1092) tarafından açılan ve yine onun ismiyle anılan "Nizamiye Medreseleridir." Necdet Sakaoğlu ise ilk medresenin kurucusu olarak, Nişabur hakimi Emir Nasır bin Sebüktekin’i göstermektedir.Medreseler Selçuklular'la zirve yapar. En kapsamlı çok yönlü medreseleri Büyük Selçuklular açmıştır. Selçuklu veziri Nizamülmülk tarafından Bağdat'a kurulmuştur. Budizm'deki dinsel eğitim kurumu Vihara'lardan etkilenilerek medreseler açılmıştır. İlk medreselerde ağırlıklı olarak Kuran, kıyas, icma, fıkıh, kelam gibi dini dersler okutulurken, Nizamiye medreselerinde hem pozitif bilimler hem de dini bilimler birlikte okutulmuştur. Bu eğitim sisteminde batinilik ve şiilik arasında fikri mücadele amaçlanmıştır.
Selçuklular Anadolu'ya geldikten sonra çeşitli şehirlerde çok sayıda medreseler inşa etmişlerdir. Anadolu'da açılan ilk medrese Danişment'liler döneminde Tokat Niksar'da açılan Yağbasan medresesi'dir.
Osmanlı Devleti'nin devrinde ilk medrese Orhan Bey zamanında 1330 yılında Orhan Gazi Medresesi olarak İznik'te kurulmuştur. Daha sonra Osmalı Devleti'nin sınırları genişlemesiyle beraber Bursa ve Edirne başta olmak üzere pek çok şehirde medreseler açıldı. İstanbul'un fethinden sonra üst seviyedeki eğitim kurumları başkentte yoğunlaştı.
Değişim evreleri
1331-1451 yılları arasında 82 adet medrese kurulmuştur.1463-1471 yılları arasında kurulanlarsa Fatih medreseleri ya da Sahn-ı seman medreseleri denir. (Bu medreselere birlikte süreye dayalı eğitim, ders geçme sistemine dayalı eğitime dönüştürülmüştür)
1550-1557 yılları arasında kurulanlarsa Süleymaniye medreseleri denir. Osmanlı Devleti'nin ilk tıp okulu Darüttıp Süleymaniye medreselerinde yer almıştır. Tıbbi bilgilerin uygulamalarının yapıldığı Darüşşifa ve diğer bazı bölümler: Darülakakir (Eczane), Darüzziyafe, Tabhane ve İmarethane ilk kez Süleymaniye medreselerinde yer almıştır.
Başlangıçta bütün eğitim faaliyetlerinin yapıldığı kurum olan medreseler, Tanzimat Döneminde yeni mesleki okulların açılması ile sadece din eğitimi verilen okullar haline geltrildi. Osmanlı devletinin son döneminde medreselerin ders programında ve teşkilat yapısında yeni düzenlemeler yapıldı. 1914 yılında Darü-l hilafeti-l Aliyye adı altında birleştirilen medreseler, Milli Mücadeleden sonra 03.03.1924 tarih ve 430 sayılı Tevhid-i Tedrisat Kanunu’nun birinci maddesi olan "Türkiye dahilindeki bütün müessesat-ı ilmiye ve tedrisiye Maarif Vekaleti’ne merbuttur" ifadesi ile Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlanmış ve zamanın Milli Eğitim Bakanı Vasıf Bey de 13.03.1924 tarihli genelgesiyle medreseler üzerindeki tasarruf hakkını kullanarak medreseleri kapatmıştır.
Mimari
Anadolu'da bulunan medrese yapıları kubbeli ve eyvanlı olmak üzere iki tip gelişim göstermiştir. Bu süreç içinde sürekli bir yenilik ve gelişim arayışı izlenebilmektedir. Esasları değişmeyen bir plan şemasından hareketle bu denli varsıl bir mimarinin çeşitliliğin ortaya konulması Türk sanatının büyük dinamizmine ve köklerinin sağlamlığını göstermektedir (Aslanapa,1973).Kubbeli Medreseler
Medreselerde avlunun üzeri büyük bir kubbe ile örtülünce, kubbeli medrese planı ortaya çıkmıştır. Anadolu'da başlayan kubbeli medreseler devamlı bir gelişme göstererek, toplu mekan anlayışıyla Osmanlının büyük camileri mimarisine bir hazırlık olmuştur (Aslanapa,1973).- Caca Bey Medresesi-Kırşehir
- Ertokuş Medresesi-Isparta Atabey
- Karatay Medresesi-Konya
- İnce Minareli Medrese-Konya
Eyvanlı Avlulu Medreseler
- Çifte Medrese-Kayseri
- Sırçalı Medrese-Konya
- Taş Medrese-Akşehir
- Huand Hatun Medresesi-Kayseri
- Avgunu Medresesi-Kayseri
- Gök Medrese-Sivas
Medreseler
- Genel medrese (Arapça: مدرسة عامة, Medrese-i ameh),
- Özel medrese (Arapça: مدرسة خاصة, Medrese-i hassa),
- Dini medrese (Arapça: مدرسة دينية, Medrese-i diniyye),
- İslam medrese (Arapça: مدرسة إسلامية, Medrese-i islamiyye),
- Üniversite Medrese-i cemi'a.
Medreselerde verilen dersler
- Sarf, Nahv (Morfoloji, cümle bilgisi)
- Mantık
- Hadis
- Tefsir (Kuran yorumu)
- Adab-ı bahis (Konuşma adabı)
- Vaaz
- Belagat (Güzel konuşma, retorik)
- Kelam
- Hikmet
- Fıkıh
- Faraiz (Miras hukuku)
- Akaid (İnanç esasları)
- Usul-ü fıkıh
- İlm-i heyet (Astronomi ve astroloji)
- Matematik