Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Liberteryenizm

Kısaca: Liberteryenizm siyaset felsefesinde özellikle bireysel özgürlük, gönüllü işbirliği, ifade ve eylem özgürlüğünün vurgulanmasına karşılık gelir. Liberteryenliğin kesin bir tanımı üzerinde fikir birliği bulunmamakla birlikte günümüzde genellikle küçük kapsamlı hükümeti olan bir toplum veya hükümetsiz toplum taraftarlığını ifade eder. ...devamı ☟

Liberteryenizm
Liberteryenizm

Liberteryenizm siyaset felsefesinde özellikle bireysel özgürlük, gönüllü işbirliği, ifade ve eylem özgürlüğünün vurgulanmasına karşılık gelir. Liberteryenliğin kesin bir tanımı üzerinde fikir birliği bulunmamakla birlikte günümüzde genellikle küçük kapsamlı hükümeti olan bir toplum veya hükümetsiz toplum taraftarlığını ifade eder. Liberteryen okullar arasında devletin yararı veya zararına ilişkin çeşitli yaklaşımların bulunduğu söylenebilir; bazıları devletin gerekli olduğunu iddia ederken diğerleri devletin varlığının gereksiz olduğunu savunmaktadır. Anarşist okullar devletin tümüyle yok edilmesini savunur. Minarkist okullar saldırganlık, hırsızlık, sözleşmenin ihlali, dolandırıcılık ve vatandaşlarını korumakla sınırlı bir devleti savunur. Bazı okullar yoksul bireylere yönelik kamusal yardımları desteklemektedir. Bunların dışında, bazı okullar özel mülkiyeti reddeder ve ortak mülkiyeti destekler. Böylece başka bir ayrım özel mülkiyeti destekleyen Liberteryenlerle veya üretim araçlarında ortak mülkiyeti destekleyen Liberteryen sosyalist arasında yapılabilir. Felsefe Liberteryen felsefeler genellike üç temel konu üzerine yoğunlaşır: hangi eylemlerin ahlaki olduğunun saptanması, özel mülkiyetin meşruluğu ve devletin meşruluğu. Genel olarak aynı kavram altında değerlendirilmelerine rağmen liberteryen düşünürleri çoğunlukla aynı görüşte olan bir bütün ya da grup gibi düşünmemek gerekir. Çünkü bu düşünürler arasında çok önemli farklılıklar bulunmaktadır. Hatta bu filozoflardan herhangi ikisinin bile görüşleri aynı değildir. Yine de bu düşünürlerin hepsine liberteryen öğreti taraftarı denilmesi, onların genel anlamda, hayatın her alanına ilişkin sınırlamaları reddedip özgürlüğü temele alan ortak paydaları olması sebebiyledir. Liberteryenizm taraftarları devletçiliğe karşıdır, bireyi sınırlayan birçok ideolojiye karşı çıkarlar. Her insanın kendi hayatının sahibi olduğu ve kimsenin başka hiçbir insanın hayatının sahibi olamayacağı ve bu durumun sonucu olarak her insanın kendi seçimlerine uygun bir biçimde eylemde bulunabilme özgürlüğüne sahip olacağı, diğer insanların aynı ölçüde kendi seçimleri doğrultusunda eylemde bulunabilme özgürlüğünü ihlal edemeyeceğini savunmaktadır. Hiç kimse başka birisinin efendisi ya da kölesi değildir. Başka birisinin ya da bir şeyin aracı durumunda olan insanın kendi hayatını yönlendirebilme olanağı yoktur. Hayatını nasıl yönlendireceği hakkında tek karar verecek olan kişi bireyin kendisidir. Eğer insan başlı başına bir değer olarak değil de herhangi bir güç, otorite ya da kişiye dayalı olarak tanımlanmaya çalışılırsa insanı köle olmaktan kurtarma olanağı yoktur. Etimoloji Terim Fransızca "libertaire" kelimesinden gelmektedir. Devrimci anarşist Joseph Déjacque Le Libertaire, Journal du Mouvement Social dergisini 1858 ile 1861 arasında New York’da çıkardı; “liberteryen komünizm” teriminin kullanımı ise Fransız anarşist kongresinin bunu benimsediği Kasım 1880′e kadar gitmektedir. “Liberteryen” teriminin kullanımı, anarşizm karşıtı yasaları delmek ve halkın aklındaki “anarşi” kelimesinin olumsuz çağrışımından sakınmak üzere Fransa’da kullanılmaya başlandığı 1890′lardan sonra daha da popüler hale geldi. Daha sonra farklı bir kullanım ABD'de ortaya çıkar. Liberalizmin yirminci yüzyılda geçirmiş olduğu anlam değişikliklerinden dolayı ‘sol’ düşünceleri savunanlara ABD'de "liberal" denilmeye başlanmasından beri klasik liberal geleneğin takipçisi olanlar, kendilerini ve düşüncelerini ‘liberaller’den ayırmak için ‘liberteryenizm’ kavramını kullanmaktadır.. Türkçede kullanılan "liberter" kavramı "liberteryen" ile aynı anlama sahiptir, bazıları tarafından sıkça kullanılmaktadır. Tarihçe

Aydınlık Çağ

18. yüzyıl boyunca klasik liberal fikirler Avrupa ve kuzey Amerikada gelişti, liberteryenlerin çeşitli okullarını etkiledi. Metafizik ve felsefi anlamda liberteryen kelimesi ilk olarak determinizm karşıtı, özgür iradeye inanan düşünürler tarafından kullanılmaya başlanmıştır. John locke'un yazıları bu dönemde etkili olmuştur. Locke, siyaset kuramını toplumsal sözleşme teorisi üzerine kurmuştu. Thomas Hobbes gibi o da insanın doğası gereği bencil olduğuna inanıyordu fakat Hobbes'ın aksine Locke, toplumsal ilişkilerin sağduyu ve hoşgörü üzerine kurulu olduğuna da inanıyordu. Doğal olarak tüm insanlar eşit ve özgürdü. Herkesin kendi "hayat, sağlık, özgürlük ve mülkiyet"ini savunmak için doğuştan sahip olduğu hakları bulunmaktaydı.

Mutualizm

Mutualizm

, 18. yüzyılda İngiliz ve Fransız işçi hareketleri ile ortaya çıktı ve ardından Fransa'da Pierre-Joseph Proudhon, ABD'de diğer bazı düşünürlerle bağlantılı olarak anarşist görünüm kazandı. Birleşik Devletler'de, örneğin Benjamin Tucker ve William B. Greene gibi bireyci anarşistler üzerinde etkisi görüldü.

Mutualizm

in önemli kavramları arasında; federasyon, karşılıklılık, özgür ortaklık, gönüllülüğe dayanan sözleşmeler, kredi ve para reformu bulunur. Birçok mutualistin görüşüne göre hükümet müdahalesinin olmadığı bir serbest piyasa - emek değer teorisine göre - kar, kira ve faizi kaldırarak, fiyatları emek maliyetlerine çeker ve şirketler için işçilerin rekabeti yerine; firmaların ücretleri arttırarak işçiler için rekabet ettiği bir düzen sağlanır.

Mutualizm

, kimi zaman bireyci ve kollektivist anarşizm arasında bir yerlerde bir sentez olarak görülür. Bu düşünce mutualistlerin kendi eserlerinde dile getirilmiştir. "Mülkiyet Nedir?" adlı eserinde Proudhon "özgürlük" kavramına eşdeğer olarak komünizm ve mülkiyetin diyalektik sentezi olan "anarşi" kavramını önerir. Pierre-Leroux'tan esinlenen Greene, mutualizmi üç felsefenin sentezinde arar:“komünizm, kapitalizm ve sosyalizm. Sonraki bireyci anarşistler mutualist terimini “sentez” temasına çok az vurgu yaparak kullandılar. Proudhon’dan önce, Josiah Warren’de başarısız Owencı deneyimin ardından benzer görüşler öne sürmüştür. 1840 ve 1850’lerde, Charles A. Dana ve William B. Greene, Proudhon’un çalışmalarını ABD’de tanıttı. Greene Proudhon’un mutualizm kavramını ABD koşullarında yeniden değerlendirdi ve Benjamin R. Tucker'a bundan bahsetti.

Bireyci anarşizm

Farklı geleneklerden oluşan bireyci anarşizm bireysel bilincin ve bireysel çıkarın herhangi bir kollektif organ ya da kamu otoritesi tarafından engellenmemesi gerektiğine inanır.

Bireyci anarşizm

, sosyal, sosyalist, kollektivist, komünalist akımların ortak mülkiyet düşüncesine karşı mülkiyetin bireylerin elinde bulunması fikrine olumlu yaklaşım sergiler. Bazı önemli temsilcileri: Henry David Thoreau , Josiah Warren ve Murray Rothbard’dır. Josiah Warren ilk Amerikan anarşist olarak kabul edilir. 1833 yılı boyunca Barışçıl Devrimci adlı haftalık dört sayfalık yayını kendi kurduğu yayın evinde yayınlamıştır. Ayrıca genelde William Godwin de bireyci anarşist olarak değerlendirilir. Godwin, yardımseverlik düşüncesini savunurken bunun yanında her bireyin, kendi emek ve mülkiyeti üzerinde bireysel söz hakkını dile getirmiş ve sonunda ortadan kalkmasıyla sonuçlanacak olan hükümetin zamanla küçülmesine yol açacak ilerlemeci akılcılığa inanmıştır. Daha az radikal olmak üzere farklı bir bireyci anarşizm türü, Boston anarşistleri'nce savunuldu. Bunlar, serbest piyasa ve özel mülkiyeti destekliyorlardı. Özgürlüğün ve mülkiyetin korunmasını özel sözleşmelerle sağlama taraftarıydılar. Bunun yanında emeğin, maaş karşılığı takasını öngörüyorlardı, buna rağmen devlet tekelinde kapitalizmin (devlet garantisinde tekel olarak tanımlanır)) emeğin karşılığını sağlamayacağı uyarısını da yapıyorlardı. 19 yüzyılda dahi Amerikalı bireyciler arasında çeşitli konularda görüş ayrılıkları ortaya çıkmıştı ve bu yüzden bireyci anarşizm açısından belirli bir teoriden bahsetmek mümkün görünmemektedir. Örneğin Tucker entelektüel mülkiyet haklarına karşı çkarken; Spooner desteklemekteydi. Tucker sadece kullanıldığı sürece toprak mülkiyetini savunurken, Byington ve Spooner mülkiyet konusunda bu tür bir kısıtlamadan bahsetmiyordu. Önemli bir ayrışma, 19. yüzyılda Tucker ve bazı başka anarşistler, doğal haklar düşüncesini terk edip, Stirner'in felsefesi ışığında "egoizm"i benimsediklerinde görüldü. Bu yüzyılın ardından “bireyci anarşizmin doruk dönemi kapandı” Fakat, bireyci anarşizm, daha sonra Murray Rothbard ve 20. yüzyılın ortalarında anarko kapitalistlerce daha geniş bir çerçevede özgürlükçü hareket akımlarından biri olarak çeşitli değişikliklerle benimsendi.

Georgizm

19. yüzyılın sonlarında

Georgizm

özellikle Amerikalı liberteryenler arasında etkili olmuştur. Georgist felsefe ekonomist Henry George ve yazılarına dayanmaktadır. Georgistler arazi değeri üzerinden vergi ödenmesinin ekonomik, verimli, adil ve hakkaniyete uygun olduğunu ve daha az adil ve verimli diğer vergilerin azaltılabileceğini veya ortadan kaldırılabileceğini, vergilerin zenginler tarafından öncelikle ödeneceğini ve ekonomik eşitsizliğin azalacağını, böylece yeterli gelir elde edilebileceğini savunur. Arazi değeri üzerinden vergi, birçok kişi tarafından ilerici bir vergi olarak tarif edilmiştir.

Birinci Enternasyonal

Şiddetli reaksiyoner dönemin takip edeceği 1848 devrimleri sosyalist hareket açısından önemli bir aşamaydı. Devrimci hareketin ikinci en önemli aşaması yaklaşık yirmi yıl sonra 1864’de Uluslararası Emekçiler Birliği’nin kurulması ile başladı. İçinde Fransız Proudhon taraftarları, Blanquistler, İngiliz sendikalistler sosyalist ve sosyal demokratların bulunduğu

Birinci Enternasyonal

farklı devrimci hareketleri ve dünya işçilerini bir araya getirmek üzere sınırları aşan uluslararası sosyalist bir örgüt olarak kuruldu. İşçi hareketi ile olan doğrudan bağı nedeniyle zamanla önemli bir güç haline geldi. Karl Marx örgütte önde gelen ve Genel Kurul üyelerinden biriydi. Sol siyasetten geniş yelpazede birçok oluşumu içinde barındıran birlik bu özelliğinden dolayı çeşitli görüş ayrılıklarına da sahne olmaktaydı. Proudhon taraftarları, mutualistler, Marx'ın devlet sosyalizmi düşüncesine karşı çıkıyorlar, küçük mülkiyet hakkını savunuyorlardı. Aynı şekilde Enternasyonal’in anti otoriter seksiyonunun yanında 1868 yılında örgüte katılan Bakunin'de, devletin devrimci alaşağı edilmesini ve mülkiyetin kollektifleştirilmesini savunuyordu. Başlangıçta kollektivistler ile marksistler birlikte Enternasyonal’i daha devrimci sosyalist bir eğilime çekmek için çalışmış olsalar da sonraları örgüt, Marx ve Bakunin ile diğer önemli figürler çevresinde kamplara ayrıldı. Bakunin, Marx’ın düşüncelerini otoriter buluyor eğer Marksist bir parti iktidara gelirse, parti liderlerinin, karşısında savaştıkları yönetici sınfın yerini alacağı öngörüsünü ileri sürüyordu. 1872 yılında bu çatışma iki grup arasında doruk noktasına ulaştı ve Lahey Kongresinde ayrılık kesinleşti. Marx’ın girişimleriyle Bakunin ve James Guillaume, Enternasyonal’den ihraç edildi ve yönetim merkezi New York’a taşındı. Buna karşılık Enternasyonal’in anti-otoriter grubu devrimci anarşist bir program kabul ederek St Imier Kongresi'nde anarşist enternasyonali kurdu.

Birinci Enternasyonal

’in anti otoriter kesimi “ayrıcalıkları ve devlet otoritesini” özgür emek örgütleri ile alaşağı etmek “ isteyen anarko sendikalislerin öncüleri oldular.

Modern Liberteryenizm

Objektivizm

20. yüzyılın ünlü düşünürlerinden Ayn Rand'ın eserleri ilk yayınlandıkları andan itibaren entelektüel alanda önemli bir etki yaratmıştır. Onun ortaya koyduğu yeni ahlak anlayışı (akılcı bencillik ahlakı) zamanın altruist-kolektifçi modasına meydan okumuştur.

Objektivizm

olarak bilinen felsefesi ünlü romanlarının temasıdır. Ona göre etik mistik bir fantezi ya da sosyal bir anlaşma değildir, vazgeçilebilir, sübjektif bir lüks de değildir. Etik; doğaüstü güçlerin, insanın komşuları ve kaprislerinin lütfu olarak değil, realite ve hayatın doğasının bir lütfu olarak, bireyin hayatta kalmasının nesnel bir gereksinimidir. Objektivist etik akılcı bencilliği, yani insanı kurban etme ilkelliğinin ötesine asla geçememiş, akılcı olmayan kaba kuvvet kullanıcılarının arzuları, hisleri veya kaprisleri ile üretilen değerleri değil, insan bekasının gerektirdiği değerleri destekler ve savunur.

Minarkizm

Minarkizm

, devletin tek meşru fonksiyonunun bireyleri saldırganlıktan, hırsızlıktan, sözleşmelerin ihlalinden ve dolandırıcılıktan korumak olduğunu ve devlet kurumlarının sadece askeriye, polis, yargı ve yasamadan ibaret olması gerektiğini savunan liberteryen siyaset felsefesidir. Bazı minarkistler vergilendirmeyi desteklerler.

Voluntarizm

Anarko kapitalizm (ayrıca voluntarizm, özel mülkiyet anarşizmi veya serbest piyasa anarşizmi ile ifade edilebilir) özel mülkiyet hakkına, iktidar müdahalesinin reddine ve temel toplumsal etkileşim mekanizması olarak rekabete dayalı serbest piyasanın savunusuna dayanan siyasal düşüncedir. Anarko kapitalizm, özel mülkiyeti şu şartlarda meşru görür: bir emek ürünü ise, ticaret etkinliği nin bir sonucu ise veya hediye olarak elde edilmiş ise. Ekole göre, anarko kapitalist toplumda; serbest piyasa işleyişini, toplumsal kurumları, yasa uygulamalarını, güvenliği ve altyapıyı, devlet yerine kar amaçlı rekabete dayalı şirketlerin, yardım derneklerinin veya gönüllülüğe dayanan birliklerin düzenlemesi öngörülür. Anarko kapitalizm, piyasa teorisyenleri Gustave de Molinari, Frederic Bastiat ve Robert Nozick ile birlikte Amerikalı bireyciler Tucker ve Spooner gibi düşünürlerin fikirleri ile şekillenmiştir Bir tür bireyci anarşizm biçimi olarak karakterize edilir Fakat, Tucker ve Spooner'ın çizgisinde olan bireyci anarşizmden farklı olarak, anarko kapitalizm emek değer teorisini ve onun normatif uygulamalarını reddeder. Anarko kapitalist düşünceler agorizm ve piyasa merkezli liberteryen sol felsefelerin gelişimine katkılarda bulunmuştur. Anarko kapitalizm hem doğal haklar hem de faydacı (utilitarian) temelde savunulmuştur. Rothbard uzlaşmaya dayalı değişimi ifade eden serbest piyasa kapitalizmini, onu yoketmek üzere baskıcı yöntemler kullanan hükümet ve büyük şirketler arasında bir birliktelik olarak tanımladığı devlet kapitalizminden ayırır. Bu bağlamda Rothbard "kapitalizm"i anarşizmin en yetkin ifade biçimi ve aynı şekilde anarşizmi de kapitalizmin en yetkin ifade biçimi olarak tanımlamıştır. Etkili Liberteryen Düşünürler * Milton Friedman - Nobel ödülü almış ABD'li ekonomist. * Friedrich Hayek - Avusturya iktisat okulunun önemli ekonomistlerinden, Kölelik yolunun yazarı. * Ludwig von Mises - Modern liberteryenizm hareketinde büyük etkisi olmuş ekonomist. * Émile Armand - 20. yüzyılın en etkili bireyci anarşistlerinden biridir. * William Godwin - Anarşizmin ilk çağdaş savunucularındandır. * Mikhail Bakunin - Kolektivist anarşizmin temel kuramcılarındandır ve sol liberteryenizmin gelişimi üzerinde büyük etkisi olmuştur. * Frédéric Bastiat - 19. yüzyılın önde gelen ekonomistlerinden biridir ve fırsat maliyeti kavramının yaratıcısıdır. * Murray Bookchin - Libertarian municipalism'in kurucusu ve toplumsal ekoloji hareketinin önde gelen teorisyenidir. * Emma Goldman - Anarka-feminizmin etkili savunucusudur. * Peter Kropotkin - Liberteryen komünizm başlıca teorisyenidir. * Robert Nozick - Politik filozof; anarşi, devlet ve ütopya'nın yazarıdır. * Pierre-Joseph Proudhon -

Mutualizm

'in kurucusu. * Ayn Rand -

Objektivizm

 felsefesinin yaratıcısı. * Murray Rothbard - Anarko-kapitalizmin kurucusudur. * Henry David Thoreau - Anarko-pasifizmin önde gelen filozoflarından biridir. * Benjamin Tucker - 19. yüzyıl bireyci anarşizmin önde gelen teorisyenidir. * Max Stirner - Egoist anarşizmin kurucusudur. * Josiah Warren - İlk Amerikalı anarşist olarak bilinen ve ilk anarşist dergisi "Barışçıl Devrimci"nin yazarı. Faydalı Yazılar * Neden Anarşizm Liberter Sosyalizm Olarak da Adlandırılır? * Devlet ve Agorizm * Kamu ve İkili Düşün *

Objektivizm

ve Ahlak * İcbar, İztırar, ve Devletçilik * Anarko-Kapitalist Olmak Ne Anlama Gelir?, Stephan Kinsella * Benim Yetkim, Max Stirner

Dış bağlantılar

* Liberteryen TR * Liberteryenizm TR * Ludwig von Mises Enstitüsü Türkiye * Left libertarian * Left libertarian portal * The Humble Libertarian * Foundation for Economic Education * Libertarianism.com

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Sol Liberteryenizm
6 yıl önce

Sol liberteryenizm, bireysel özgürlük ve sosyal adalet temelinde farklı yaklaşımlar içermektedir. Sol liberteryenizm, öz-sahiplik fikrini kabul etmekte...
Sivil liberteryenizm
6 yıl önce

Sivil liberteryenizm, bireyin yaşamı ve seçimlerine yönelik her türlü baskı, kısıtlama veya ayrımcılığa karşı (devlet, şirket, akran vs. tarafından yapılan)...
Yeşil liberteryenizm
6 yıl önce

Yeşil liberteryenizm (ayrıca eko liberteryenizm olarak da bilinir) Amerika'da gelişmiş melez bir politik felsefedir. Liberteryenizmle sosyal ilerici değerleri...
Sağ liberteryenizm
4 yıl önce

Sağ liberteryenizm, siyasi analistler, akademisyenler ve medya kaynakları tarafından öz-sahipliği, sınırlı hükûmeti savunan , özel mülkiyet haklarını ve...
Ekonomik Liberalizm
3 yıl önce

oluşacağına inanır. Günümüzde kavram; klasik liberalizm, neoliberalizm, liberteryenizm ve mali muhafazakârlık gibi bazı muhafazakâr okullarla ilişkilidir....
Laissez faire
3 yıl önce

Anarko-kapitalizm Avusturya okulu Klasik liberalizm Serbest piyasa anarşizmi Liberteryenizm Minarşizm ^ Gaspard, Toufick. A Political Economy of Lebanon 1948–2002:...

Laissez faire, Adam Smith, Büyük Buhran, Ekonomi, Finans, Görünmez el, Kapitalist ekonomi, Motto, Taslak
özgürlükçü
6 yıl önce

maksimize edilmesini, devletinse minimize edilmesini savunan kişi, liberteryenizm yanlısı. Liberter, anti otoriter, kurumlardan kaynaklanan herhangi bir...
Robert Nozick
3 yıl önce

profesörü olmuş ve ölümüne kadar Harvard'da görev yapmıştır Radikal liberteryenizmin etkili bir savunucusu olan Nozick, maksimum birey hakkı için minimum...

Robert Nozick, 16 Kasım, 1938, New York