Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Köken Bilimi

Kısaca: Köken bilimi veya etimoloji (Antik Yunan dili ''ἡ ἐτυμολογία'' - hē etymología), bir dildeki sözcüklerin kökenlerini ve bunun bir gereği olarak o dilin diğer dillerle ve o dili konuşan toplulukların geçmişten bugüne diğer topluluklarla olan kültürel ilişkilerini araştırır. Bir başka tabirle köken bilimi, bir kelimenin ya da dildeki benzer bir kullanımın gelişme sürecinin ilk ortaya çıkışından itibaren izlenmesi, hangi dillerde ne şekilde yayıldığının tespit ederek parça ya da bileşenlerinin anal ...devamı ☟

Köken bilimi veya etimoloji (Antik Yunan dili ἡ ἐτυμολογία - hē etymología), bir dildeki sözcüklerin kökenlerini ve bunun bir gereği olarak o dilin diğer dillerle ve o dili konuşan toplulukların geçmişten bugüne diğer topluluklarla olan kültürel ilişkilerini araştırır. Bir başka tabirle köken bilimi, bir kelimenin ya da dildeki benzer bir kullanımın gelişme sürecinin ilk ortaya çıkışından itibaren izlenmesi, hangi dillerde ne şekilde yayıldığının tespit ederek parça ya da bileşenlerinin analiz edilmesi bilimidir. Etimoloji kelimesi de asıl, hakiki, gerçek anlamındaki ὁ ἔτυμος (ho étymos) ile söz, kelime anlamındaki λόγος / lógos kelimelerinin birleşmesi ile oluşmuştur. Eskiden kullanılan ve Arapça kökenli olan ismi ise iştikak ilmidir. Köken bilimi uzmanlarına etimolog, köken bilimci veya iştikakçı denir. Ayrıca, etimologlar artık hakkında doğrudan bilgi edinilemeyecek ölü diller hakkında, kalıntı ve bulguları takip ederek çeşitli sonuçlar çıkartırlar. İlgili dillerdeki kelimeleri karşılaştırarak ortak ana dil hakkında daha fazla bilgi elde edilebilir. Bir sözcüğün en eski, kaynak şekline etymon (τὸ ἔτυμον) denmektedir. Köken bilimindeki temel düşünceler * Sözcüklerin ezici çoğunluğu ** bir dilde varolan köklerden o dilin geçerli morfoloji (yapı bilimi) kurallarına göre türetilir, ** veya o dilin kültürel temas içinde olduğu başka bir dilden ödünç alınır. * Bu iki genel kategori dışında, ** kendine özgü ayrı bir morfolojik sisteme tabi olan yansıma sesler (onomatopeler), ** tüm dillerde ortak bir yapı sergileyen bebek sözcükleri (infantilism, Almanca Lallwort, İngilizce nursery word, mama and papa, Fransızca language de bébé), ** ünlemler, ** cins adı veya sıfat veya fiil olarak kullanılan özel adlar ve ticari markalar mevcuttur. 20. yüzyılda ** yazılı biçimlerden genel dile geçen kısaltmalar ve akronimler de ayrı bir sözcük grubu olarak ortaya çıkmıştır. * Her dilin ses sistemi (fonoloji) zaman içinde değişime uğrar. Buna paralel olarak sözcüklerin telaffuzu ve bazen yazımı değişir. * Yazım daima telaffuzdan daha muhafazakardır; yani telaffuz yazımdan daha hızlı değişir. * Ses değişimleri genel ve istisnasızdır, yani aynı anda bir dildeki tüm sözcükleri aynı şekilde etkiler. Ses değişimi, sesin sözcüğün başında, ortasında veya sonunda, vurgulu veya vurgusuz hecede bulunmasına, ve bitişik seslerin niteliğine bağlı olarak farklılık gösterebilir. * Ses değişimi genellikle bir kuşak, yani ortalama otuz yıl içinde gerçekleşir. * Bir dilden diğer dile aktarılan sözcükler, ses değişimine uğrayarak alıcı dilin fonetik sistemine uyarlanırlar. Ses değişim kuralları genel ve istisnasızdır, ancak dilden dile değişir ve zaman içinde değişikliğe uğrar. Belli bir tarihi dönemde belli bir dilden diğerine aktarılan tüm kelimeler aynı ses değişim kurallarına uyar. * Fonetik bozunumlar (assimilasyon, dissimilasyon, metatez, jeminasyon vd.), insan hançeresinin yapısından kaynaklanır ve belli ses çiftlerini içeren sözcükleri etkiler. Bozunum biçimleri evrenseldir; yani tüm dillerde benzer biçimlerde ve oranlarda ortaya çıkar. * Genel ve kanıtlanmış ses değişim kurallarına göre açıklanamayan biçim değişimleri etimolojik açıdan geçersizdir ya da en azından şüphe ile karşılanmalıdır. * İki dil arasındaki temas belirli bir kültürel ortamda gerçekleşir. Belli bir tarihi dönemde, bir dil diğerinden belli sosyal ve kültürel niteliklere sahip kelimeleri alır. * Alıntı genel kural olarak yüksek prestije sahip dilden düşük prestijli dile doğru gerçekleşir. Düşük prestijli dilden yüksek prestijli dile ancak argo ve avam sözcükler, veya ender olarak, düşük prestijli dili konuşan topluma ait töre, nesne ve özellikleri ifade eden sözcükler alınır. Ayrıca bakınız *Halk etimolojisi *

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.

Etimoloji
3 yıl önce

denmektedir. Etimoloji kavramı Türkçede bir bilim dalını ("Kökenbilim") tanımlamanın yanında bir sözcüğün kökenine dair bilgi manasına da gelir ki, bu bağlamda...

Etimoloji, Altkültür, Arapça, Deyim, Eski Yunanca, Kültür, Yunanca, Öfemerizm, Akronim, Vulgarizm, Etymon
Kökenbilimsel sözlük
7 yıl önce

Köken bilimsel sözlük veya etimolojik sözlük, verilen sözcükleri köken bilimi (etimoloji) açısından inceleyen sözlüktür. Sözcüklerin kökenini, nereden...
Bilim (anlam ayrımı)
7 yıl önce

inceleyen bilim, genetik. Kazı bilimi - Eski çağlardan kalma eserleri inceleyen bilim, arkeoloji. Köken bilimi - Sözcüklerin kökenini inceleyen dil bilimi dalı...
Okyanus bilimi
3 yıl önce

Oseonografya, oşinografi ya da okyanus bilimi; okyanusları ve denizleri inceleyen bilim dalıdır. Okyanuslar ve onlarla ilişkili ekosistemleri, kimyasal...
Siyaset Bilimi
3 yıl önce

Siyaset bilimi, politika bilimi ya da politoloji, siyasi teorileri ve siyasi teorilerin pratiklerini inceleyen, siyasi sistemler ve siyasi davranışlar...

Siyaset Bilimi, Bilim, Taslak, TBMM, Meclis, Ahlak, Halk, Parti, Parlemento
Bilim insanı
3 yıl önce

“Tarihte hiç kimse bizim anladığımız doğa felsefesini ve bilimi büyük Yunan filozofu ya da bilim insanının şekillendirdiği gibi yorumlayamaz. Aristoteles...
Kilise bilimi
7 yıl önce

Kilise bilimi veya eklesiyoloji (İngilizce: ecclesiology) teolojideki konulardan biri olup özellikle Hristiyan teolojisinde önemli bir yer tutmaktadır...

Kilise bilimi, Hristiyan teolojisi, Hristiyanlık, Taslak, Teoloji, Yunanca, İncil, İngilizce
Türlerin Kökeni
3 yıl önce

[kaynak belirtilmeli] Darwin hakkındaki en yaygın yanılgı, Darwin'in insan kökenini maymunlara dayandırdığına dair iddialardır. Tam aksine Darwin bu konuda...

Türlerin Kökeni, 1831, 1836, 1838, 1859, 24 Kasım, Bitki, Biyolojik evrim, Charles Darwin, Darwin, Din