Kanal İstanbul, İstanbul'un Avrupa yakasında Karadeniz'den Marmara Denizi'ne uzanması tasarlanan bir su yolu projesidir. Geçmişte benzerleri önerilmiş olsa da, bu hâliyle Kanal İstanbul projesi 2011 yılında dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklandı.[1] Proje için ilk ihale 26 Mart 2020 tarihinde gerçekleştirildi.[2]
Tarihçe
Benzer projeler
İstanbul Boğazı'na alternatif su yolu projesinin tarihi Roma İmparatorluğu'na kadar uzanır. Bitinya Valisi Plinius ile İmparator Trajan arasındaki yazışmalarda Sakarya Nehir Taşımacılığı Projesi'nden ilk defa bahsedilmiştir.[3][4]
Karadeniz ve Marmara'yı yapay bir boğazla birbirine bağlama fikri 16. yüzyıldan bu yana 6 kez gündeme gelmiştir.[5] 1500'lü yılların ortalarında Osmanlı Devleti'nin hayata geçirmeyi planladığı 3 büyük projeden biri Sakarya Nehri ve Sapanca Gölü'nü Karadeniz ve Marmara'ya bağlamaktı. 1550 yılında Kanuni Sultan Süleyman döneminde gündeme geldi. Dönemin iki büyük mimarı Mimar Sinan ve Nicola Parisi hazırlıklara başlamasına rağmen savaşlardan dolayı bu projenin hayata geçirilmesi iptal edildi.[6][7]
İstanbul'un batısında bir kanal projesi ilk kez TÜBİTAK'ın Bilim ve Teknik dergisinde Ağustos 1990 tarihinde yayınlanan bir makalede önerilmiştir. Dönemin Enerji Bakanlığı Müşaviri Yüksel Önem'in kaleme aldığı makalenin başlığı "İstanbul Kanalı'nı Düşünüyorum" idi. Büyükçekmece Gölü'nden başlayıp Terkos Gölü'nün batısından geçecek İstanbul Kanalı, uzunluğu 47 km, su yüzeyindeki genişliği 100 m, derinliği 25 m olarak tasarlanmıştır. 1994 yılında Bülent Ecevit İstanbul’un Avrupa yakasında Karadeniz’le Marmara arasında bir kanal açılmasını önermişti.[8] Ve proje "Boğaz ve DSP’nin Kanal Projesi" ismiyle DSP'nin seçim broşürlerinde yer almıştı.
Aşağıdaki tablo İstanbul Boğazı'ndan geçen büyük gemilerin toplam hacmini ve miktarını göstermektedir:[9]
| Yıl | Toplam gros ton | Boyu 200 metreden büyük gemi adedi |
|---|---|---|
| 2006 | 475,796,880 | 3,653 |
| 2007 | 484,867,696 | 3,653 |
| 2008 | 513,639,614 | 3,911 |
| 2009 | 514,656,446 | 3,871 |
| 2010 | 505,615,881 | 3,623 |
| 2011 | 523,543,509 | 3,800 |
| 2012 | 550,526,579 | 3,866 |
| 2013 | 551,771,780 | 3,801 |
| 2014 | 582,468,334 | 3,895 |
| 2015 | 565,216,784 | 3,930 |
| 2016 | 565,282,287 | 3,873 |
| 2017 | 599,324,748 | 4,005 |
| 2018 | 613,088,166 | 4,106 |
| 2019 | 638.892.062 | 4,400 |
| 2020 | 619.758.776 | 4,952 |
Kanal İstanbul
İlk defa 23 Eylül 2010'da gazeteci Hıncal Uluç tarafından "Başbakan'dan bir 'Çılgın' proje ki.." adlı yazısında projenin içeriği verilmeden bahsedilmiştir.[10] 2011 yılında dönemin başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın deyimiyle "çılgın proje" olarak basına yansıdı ancak projenin adı, içeriği ve yeri uzun süre gizli tutuldu. 27 Nisan 2011 tarihinde Sütlüce'de bulunan Haliç Kongre Merkezi'nde yapılan basın toplantısıyla projeye ilişkin temel bilgiler açıklandı.[1]
Projenin özellikleri
Amaç
Kanal İstanbul Projesi ile ilgili ana amaç, mevcut gemi trafiğinin, İstanbul Boğazı’nın yanı sıra oluşturulacak bir kanal ile gelecekteki seyir sayısı ve gemi özelliklerindeki değişimler de dikkate alınarak Karadeniz’den Marmara Denizi’ne geçişinin hızlı, güvenli ve ekonomik olarak sağlanması, İstanbul Boğaziçi'ndeki yoğun gemi geçiş trafiğinden kaynaklanan çok yönlü sorunların çözümlenmesidir.
Kanal İstanbul, lojistik ve turizm sektörünü güçlendirmesi, İstanbul Havalimanı gibi büyük projelerle entegre olması, İstanbul Boğazı’nın trafik yükünü hafifleterek buradan tehlikeli madde taşıyan tankerlerden dolayı olası tehlike ve riskleri minimize etmesi ve yerel hukuka tabi yapay bir su yolu olması amaçlanıyor.[11]
Açıklamalara göre, resmî adıyla Kanal İstanbul, şehrin Avrupa Yakası'nda hayata geçirilecek. Kanalın Marmara Denizi ile birleştiği noktada 2023 yılına değin kurulması öngörülen iki yeni kentten biri kurulacak. Kanalın uzunluğu 40–45 km; genişliği yüzeyde 145–150 m, tabanda ise yaklaşık 125 m olacak.[1] Suyun derinliği 25 m olacak. Bu kanalla birlikte İstanbul Boğazı tanker trafiğine tümüyle kapanacak, İstanbul'da iki yeni yarımada, yeni bir de ada oluşacaktır.[1]
453 milyon metrekareye kurulması planlanan "Yeni Şehir"'in 30 milyon metrekaresini Kanal İstanbul oluşturmaktadır.[12] Diğer alanlar 78 milyon metrekare ile havaalanı, 33 milyon metrekare ile Ispartakule ve Bahçeşehir, 108 milyon metrekare ile yollar, 167 milyon metrekare ile imar parselleri ve 37 milyon metrekaresi ise ortak yeşil alanlara ayrılmıştır.[12]
Projenin etüt çalışması iki yıl sürecek. Çıkartılan topraklar, büyük bir havalimanı ve liman yapımında kullanılacak, taşocaklarının ve kapatılan madenlerin doldurulması için yararlanılacak.[13] Projenin maliyetinin 10 milyar doların üzerinde olabileceği belirtiliyor.[14]
Yerleşim planı
15 Ocak 2018 tarihinde projenin güzergâhı belli olmuştur. Kanal İstanbul için nihai güzergah, beş alternatif güzergah arasında yapılan çalışmaların ardından seçildi. Ulaştırma Bakanlığı tarafından projenin Küçükçekmece Gölü, Sazlısu Barajı ve Terkos Barajı güzergahlarından geçeceği kamuoyuna duyurulmuştur.[15]
Kanal güzergahının yaklaşık 6.149 m’lik kısmı İstanbul ili, Küçükçekmece ilçesi sınırları içerisinde, yaklaşık 3.189 m’lik kısmı İstanbul ili, Avcılar ilçesi sınırları içerisinde, yaklaşık 6.061 m’lik kısmı İstanbul ili, Başakşehir ilçesi sınırları içerisinde ve kalan yaklaşık 27.383 m’lik kısmı ise İstanbul ili, Arnavutköy ilçesi sınırları içerisinden geçmektedir. Kanal güzergahının 1.724 m’si Marmara Denizi, 3.680 m’si ise Karadeniz içerisinde kalmaktadır.
Kanal İstanbul gidiş ve geliş olarak tek yönlü işletilecek bir yapay su yolu olup, kanaldan geçmesi öngörülen maksimum gemi boyutu dikkate alındığında en dar yerinde kanal taban genişliği 275 metre ve minimum su derinliği 20,75 metredir. Kanal üzerinde planlanan köprü geçişleri doğrultusunda kanaldan geçebilecek en büyük gemi boyutları; 275 – 350 m uzunluk, 49 m genişlik, 17 m su çekimi ve su seviyesinden 58 m yükseklik olarak belirlenmiştir.[11]
| Kanal İstanbul | Panama Kanalı | Süveyş Kanalı | |
|---|---|---|---|
| Genişliği | 275 m | 62.5 m | 205 m |
| Uzunluğu | 45 km | 80 km | 193 km |
| Maksimum kemere | 77.5 m | 51.2 m | 51.2 m |
Kanal güzergahı boyunca kanal içerisinde olabilecek bir arıza veya kaza durumunda gerekli yardımın sağlanacağı 7 adet Acil Bağlanma Alanı ve gemi trafiğine bağlı olarak beklemek için de Küçükçekmece Gölü’nde 2 adet demirleme alanı bulunmaktadır. Buna ek olarak, kanal girişlerinde hizmet gemilerinin yerleşmesi için birer adet olmak üzere toplam 2 adet Römorkör Bağlanma Alanı yer almaktadır.[11]
Maliyet
Projenin toplam maliyeti 75 milyar ₺ olarak açıklanmıştır. Köprü ve havalimanları gibi yatırımlar da hesaba katıldığında toplam maliyetin 118 milyar ₺ olacağı tahmin edilmektedir.[16]
Yorumlar
Haliç'in temizlenmesinde görev almış Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Cemal Saydam, Kanal İstanbul projesinin Marmara Denizi'nde ekolojik felakete neden olacağını söyledi.[22] Haziran 2014'te Cemal Saydam ve 4 arkadaşı, Çılgın Proje Kanal İstanbul adında bir kitap yayınladı.[23] Bu kitapta projenin İstanbul'un su kaynaklarına, deniz canlılarına etkisinin ne olacağı incelenmektedir. Ayrıca, Cemal Saydam Karadeniz ve Akdeniz arasındaki tuzluluk ve besin maddesi farklılılarından dolayı kanalın İstanbul'da çürük yumurta kokusuna neden olacağını söylemiştir.[24]
Kanal İstanbul ile ilgili ÇED raporu Aralık 2019'da yayınlanmıştır.
İstanbul Büyükşehir Belediye başkanı Ekrem İmamoğlu da, "İstanbul’un bu projeye değil, bütün riskli yapıların acilen yenilenmesine ihtiyacı var" şeklinde açıklamada bulundu.[25] Ayrıca İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından İstanbul geneline asılan, Ya Kanal Ya İstanbul sloganı bulunan afişler de söküldü.[26] İmamoğlu sınırlı finansal kaynakların öncelikle İstanbul'u depreme hazırlamak ve ekonomi için kullanılması gerektiğini söyledi[27] ve Kanal İstanbul bütçesiyle İstanbul'daki tüm riskli binaların yeniden yapılabileceğini söyledi.[28] MAK Danışmanlığın 2020 yılında İstanbul'da yaptığı ankete göre, ankette katılanların yüzde 80.4 Kanal İstanbul projesini desteklemediğini söyledi. Destekleyenlerin oranı yüzde 7.9'da kaldı.[29]
Projenin finansmanı
İnanlar İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Serdar İnan, projenin kendi kendisini finanse edebilecek bir proje olduğunu ifade etti ve "Birkaç yüz milyar dolar para getirebilecek bir proje. Şu anki boğazdan çok daha güzelini bile yapabiliriz." diye konuştu.[30] Aşçıoğlu İnşaat Yönetim Kurulu Başkanı Yaşar Aşçıoğlu, projenin devlete sıfır maliyeti olacağını düşündüğünü belirtti. Aşçıoğlu, "Başbakan 'Genellikle devlet arazilerinin yoğun olduğu yerlerden geçmeye gayret göstereceğiz.' dedi. Bu ikinci boğazın maliyetini karşılar ve geçer. Yatırım oralara kayacak. Devletin malı değerlenecek." dedi.[30] Fakat, Ankara Üniversitesi'nden Prof. Dr. Korkut Boratav'ın dediğine göre Kanal İstanbul'un "özel ve toplumsal getiri ve maliyet öğelerini birlikte dikkate alan bir net getiri hesabının negatif bir değer vermesi dahi olasıdır."[31]
Montrö Sözleşmesi
Projenin İstanbul Boğazı'na alternatif bir kanal olduğu ortaya çıkınca hukukçular arasında kanalın yasal statüsü hakkında tartışmalar başladı. Kanalın Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne aykırı bir durum yaratıp yaratmayacağı tartışılmaya başlandı.
Montrö sözleşmesi ile Amerika Birleşik Devletleri, Karadeniz'e ancak sınırlı tonajlarla, yüklerle, silahlarla ve sınırlı bir süreliğine girebiliyordu.[32] Yapılması planlanan bu kanalın Montrö sözleşmesine dâhil olup olmayacağı ve Yeni Büyük Oyun'daki yeri de tartışma konularından birisi oldu.[33]
- Birçok hukukçu yapılan sözleşmenin iki denizi birbirine bağlayan yol veya yollar anlamında değerlendirileceği ve tehlikeli yük geçişi için iyi bir alternatif olmanın dışında fazla bir alternatif sağlamayacağı yönününde görüş bildirmiştir.[kaynak belirtilmeli]
Emekli Tümamiral Doç. Dr. Cihat Yaycı'ya göre Kanal İstanbul, Montrö Sözleşmesi’ni etkilemiyor. "Montrö Boğazlar Sözleşmesi İstanbul Boğazı, Marmara Denizi ve Çanakkale Boğazı’nı kapsıyor. Karadeniz'e geçecek gemilerin de öncesinde Marmara ve Çanakkale'den geçme şartlarını Montrö düzenliyor. Dolayısıyla Marmara Denizi’ne nereden girerseniz girin bir şey fark etmez. Orası kara ülkesinin devamı gibi kabul edilir ve Deniz Hukuku’nda bir ada olmaz" ifadelerini kullandı.[34]
Kaynakça
- ^ a b c d "İstanbul için 'çılgınlık' vakti". 23 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2011. (WebCite®)
- ^ "Kanal İstanbul için ilk ihale yapıldı". Sputnik Türkiye. 26 Mart 2020. Erişim tarihi: 29 Mart 2020.
- ^ Siegfried Froriep: Ein Wasserweg in Bithynien. Bemühungen der Römer, Byzantiner und Osmanen. "Antike Welt" mecmuası, 2. özel sayı, 1986, S. 39–50
- ^ ARMAĞAN, Mustafa (1 Mayıs 2011). "Asıl "çılgın proje" Osmanlı'yı geri getirmek mi?". zaman.com.tr. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Mayıs 2015.
- ^ "'Çılgın Proje' geçmişte tam altı kez gündeme geldi". 20 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2011.
- ^ "Sokullu'nun 'Çılgın Proje'si 500 yıldır gerçekleştirilmeyi bekliyor". hurriyet.com.tr. 22 Şubat 2012. 21 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2015.
- ^ "Asıl "çılgın proje" Osmanlı'yı geri getirmek mi?". zaman.com.tr. 13 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ocak 2015.
- ^ "ÇILGIN PROJE KOPYA ÇIKTI". 20 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011.
- ^ "Türk Boğazları Gemi Geçiş İstatistikleri". Denizcilik İstatistikleri. TC Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
- ^ Başbakan'dan bir "Çılgın" proje ki..
- ^ a b c "Kanal İstanbul Nihai ÇED Raporu". Çınar Mühendislik Müşavirlik A.Ş. Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Şehircilik Bakanlığı. 17 Ocak 2020. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
- ^ a b "Kanal İstanbul: Erdoğan'ın 'hayalim', İmamoğlu'nun 'cinayet' dediği proje". BBC News Türkçe. 13 Şubat 2020. 4 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2020.
- ^ "10 soruda Çılgın Proje". NTVMSNBC.com. 27 Nisan 2011. Erişim tarihi: 27 Nisan 2011.
- ^ "İstanbul'a ikinci boğaz: "Kanal İstanbul"". CNNTURK.com, AA. 27 Nisan 2011. 10 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2011.
- ^ "Kanal İstanbul konut fiyatlarını geçeceği yerlerde uçurdu!". Haber.Com. 15 Ocak 2018. 16 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2018.
- ^ https://www.sozcu.com.tr/2019/yazarlar/cigdem-toker/asil-maliyet-20-milyar-dolar-mi-5533308/
- ^ a b ntvmsnbc (27 Nisan 2011). "Kanal İstanbul'un içinden geçmeyecek". NTVMSNBC.com. Erişim tarihi: 27 Nisan 2011.
- ^ a b "Greenpeace, "Kanal İstanbul"a Karşı". 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011.
- ^ Kanal İstanbul için çevre uyarısı (Deutsche-Welle) Tarih: 10 Haziran 2011, Erişim tarihi: 10 Haziran 2011
- ^ Kanal İstanbul balık göçlerini kolaylaştıracak (Star) Tarih: 5 Mayıs 2011, Erişim: 5 Mayıs 2011
- ^ "Kanal İstanbul projesi, İstanbul'un gerçeklerini görmemek demektir". 20 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011.
- ^ Saydam, Cemal. "Çılgın Proje Neden Olmaz". 3 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2014.
- ^ Saydam, Cemal. "Çılgın Proje Kanal İstanbul". Çılgın Proje Kanal İstanbul. Kaynak Yayınları. 28 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2014.
- ^ https://t24.com.tr/haber/prof-cemal-saydam-kanal-istanbul-yapilirsa-istanbul-curuk-yumurta-kokacak,246022
- ^ "İmamoğlu, Kanal İstanbul paylaşımlarına devam ediyor; "İstanbul'un bu projeye değil, bütün riskli yapıların acilen yenilenmesine ihtiyacı var"". T24. 30 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
- ^ "Ya Kanal, Ya İstanbul afişleri böyle söküldü!". www.sozcu.com.tr. 20 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2020.
- ^ https://www.sozcu.com.tr/hayatim/yasam-haberleri/imamoglu-kanal-istanbul-cinayet-projesidir/
- ^ https://www.finansgundem.com/haber/imamoglu-kanal-istanbul-butcesiyle-yapilabilecekleri-siraladi/1459422
- ^ https://www.internethaber.com/mak-danismanliktan-olay-kanal-istanbul-anketi-yuzde-80-destek-vermedi-2122954h.htm
- ^ a b cnnturk.com (27 Nisan 2011). "Çılgın projeye çılgın maliyet!." Cnnturk. 18 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2011.
- ^ https://kanal.istanbul/wp-content/uploads/2020/04/Kanal-istanbul-calistay-Raporu.pdf
- ^ "ERDOĞAN'IN KANALI, MONTRÖ'YÜ MÜ DELECEK?". 6 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011.
- ^ Halil Dağ (28 Nisan 2011). "Kanal İstanbul mu Yeni Bir Boğaz Harbi mi?". 19 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mayıs 2011.
- ^ "Montrö'ye dair her şey". Aydınlık. 31 Mart 2020. Erişim tarihi: 8 Nisan 2021. Arşivlenmesi gereken bağlantıya sahip kaynak şablonu içeren maddeler (link)
