Çatalca yöresinden güneye doğru inen derenin (Karasu, Delice Çayı) aşağı çığırının yükselen deniz seviyesi altında kalmasıyla koy halinde oluşmuş, sonra önü, koyun orta kısmında çakıl, kum ve kil gibi maddelerin meydana getirdiği bir dil ile tıkanmıştır. Bu dil üzerinde gölü denize bağlayan bir kesinti bulunur ve bunun üzerinden çok gözlü tarihi bir köprü olan Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü geçer. Büyükçekmece Gölünün Marmara Denizi ile birleştiği yerde Büyükçekmece Barajı yer alır. Baraj ile deniz arasında hafif tuzlu bir göl, su odacıkları ve sazlıklar bulunur. Gölde balık da tutulur. Gölde eskiden 30 tür balık varken bu sayı halihazırda 4'ü yabancı tür olmak üzere 15 tür balık kalmıştır.
Büyükçekmece gölü doğuda Kaldırım Burnu, batıda Bababurun arasında kalan incecik ve sığ bir kanalla bağlıdır. Şimdilerde gölün önüne yapılan baraj, gölle deniz arasındaki bağlantıyı tamamen kesmiştir. Büyükçekmece gölü denizin istilasına uğrayarak önce koy haline gelmiş, sonra lagün özelliği kazanmış eski bir vadi ağzıdır.(ria.) Gölün kıyı kordonu koyun ortasına yakındır. Büyükçekmece Koyu’nun batı sahilinin kuzeydoğu yönünde uzanışı ve bu konumu ile kum ve çakılların bu yöne doğru taşınmasına uygun oluşu, öte yandan Baba burnu ile Kumburgaz arasındaki kıyının doğu tarafa doğru benzer bir kum ve çakıl taşımasına elverişli bulunmayışı nedeniyle, burada koyun ağzını kapayacak bir kıyı kordonu oluşmamıştır. Yine de Mimarsinan ve Büyükçekmece yerleşmelerini bulundukları yerdeki darlaşmanın olanak sağladığı bir birikme mevcuttur. Bu noktada koy ikiye ayrılarak kuzey kısmı lagün özelliği kazanmıştır. Mimarsinan ünlü köprüsü gölün koya yakın bölümünde, yani yeni köprünün hemen yanında yer alır. Eskiden İstanbul’un en önemli ve büyük çift dalyanlarından birinin bulunduğu Büyükçekmece Gölü günümüzde bir baraj gölüne dönüşüp, doğal yüzölçümü barajın inşası ve su toplamaya başlamasından sonra (1987) 43 Km2’ye çıkmıştır.
Göl adını köprü olmadığı zamanlarda üzerinde yer alan çekmece adı verilen elle çekilerek karşıya geçmek için kullanılan salların büyük olmasından alır.