İnsanların ve hayvanların çatısını, duruşunu, destek yapısını meydana getiren temel sistem. Kasların tutunduğu, iç organların muhafaza edildiği organik yapı. İskelet; kireç şeklinde kalsiyum, silis, kıkırdak veya kemikten meydana gelebilir. Hareketli veya haraketsiz olabilir.
İskelet iki çeşittir: Ya vücudun bütün organlarını dıştan saran bir örtü şeklindedir ve dış iskelet adını alır veya bütün omurgalılarda olduğu gibi iç iskelettir. Bazı omurgasızlarda da iç iskelet bulunur.
Omurgasızlarda iskelet: Omurgasız hayvanların iskeletleri değişiktir. Tek hücreli hayvanların salgıladıkları kalsiyum veya silika iskeletlerini meydana getirir. Süngerlerde bu, iplikçiler şeklindedir. Yumuşakça, eklembacaklı ve böceklerde ise bir kaç katlı kütükilden hasıl olan kabuk iskeleti meydana getirir. Bu kabuk çok sert olmasına rağmen eklemler sebebiyle hayvanın hareketine izin verir.
İskeletin görevleri
* Vücudun dik durmasını sağlar.
* İç organları dış etkilerden korur
* Kan hücreleri üretir.
* Kalsiyum ve fosfor gibi mineralleri depo eder.
* İç organlara ve kaslara tutunma yüzeyi sağlar.
* Vücuda şekil verir.
Omurgalılarda iskelet: Omurgalıların iskeletleri birbirine benzer. Hyalin kıkırdaktan meydana gelen bazı balık iskeletleri dışında bütün omurgalı iskeletleri esas olarak kemikten ibarettir. Kıkırdak ise genelde eklem yüzlerinde bulunur. İskelet baş, omurga, göğüs kafesi, kol ve bacaklardan meydana gelir. Ancak omur yapısı ve sayısı; kaburga sayısı ve tam şekli; göğüs kemiğinin ebat, şekil ve yapısı ile uzuvların yapısı, tutunuş özellikleri hayvandan hayvana farklılık gösterir.
İnsan iskeleti: Hareket sisteminin kemik ve eklemlerden meydana gelen parçasıdır. Vücudu dengede ve belli pozisyonda tutarak, kas sistemi ile beraber hareketi sağlar. Birden çok kemik birleşerek eklemleri meydana getirir. Kemik ve eklem, hareketin pasif unsurlarıdır. Aktif unsuru ise kaslardır.
Kemiklerin uzun, kısa, yassı, şekilsiz, havalı ve süs kemikleri gibi tipleri vardır. Uzun kemikler bir gövde ve iki uçtan ibarettir. Gövdeye diafiz, uçlara da epifiz denir. Diafizle epifiz arasında metafiz bulunur. Epifiz ile metafiz arasında da kemiğin uzunlamasına büyümesini sağlayan büyüme hattı vardır. Vücudun büyümesinden bu sorumludur. Bu çizgi büluğ çağında kapanır ve büyüme durur. Bazı durumlarda erken kapanır ve boy kısa kalır. Bu çizgi kapanmadan önce aşırı büyüme hormonu salgılanırsa devlik (Bkz. Jigantizm) meydana gelir. Kemik gelişiminin safhalarına göre kemik yaşı hesaplanabilir. Röntgen filmleri çekilerek belli tablolarla karşılaştırılır. Hastalıklar, ilaçlar ve beslenme durumu büyümeyi etkiler ve kemik yaşı ile takvim yaşının farklı olmasına yol açar. Bundan faydalanarak; çekilen kemik filmleri ile büyüme ve gelişmenin normal olup olmadığı takip edilebilir.
Kemiklerin birbirleri ile birleştiklerinde meydana gelen şekil bize birçok bilgiler verebilir. Bulunan bir iskeletin boyu, cinsiyeti, hatta hangi ırktan olduğu öğrenilebilir. Buna benzer özellikler adli tıpta da yardımcıdır.
İnsan vücudu 206 veya bağ kemiklerinin de sayılmasıyla 213 kemikten meydana gelir. Doğumda 270 kemik vardır. Büluğ çağından sonra erişkindeki sayıya iner. İnsan iskeleti de; baş, omurga, göğüs kafesi ve uzuvlardan meydana gelir.
Başta 22 kemik vardır. Bunlardan 8’i alın kemiği, 2 şakak kemiği; kanatsı, kalbursu ve iki art kafa, kafatasını meydana getirir. 14 kemik ise yüz kemikleridir. Kafatası esas olarak beyni korur, yüz kemikleri de yüzün şeklini ve hareketlerini temin eder.
Omurga vücudun ana destek yapısıdır. Omuriliği muhafaza eder. Yukarıda kafa ile oynar eklem, aşağıda leğen kemikleri ile oynamaz eklem yapar. 33 omurdan meydana gelir. Bunların üst 24’ü hareket edebilir. Bu omurların arasında ve 24 ile 25’inci omur arasında yuvarlak, lastik kıvamında bir madde bulunur. Buna omurlar arası disk denir ve harekete bu izin verir. Üst 24 omurun 7’si boyun, 12’si göğüs, 5’i bel omurudur. Göğüs omurlarına yanda kaburgalar bağlanır. Son 9 omur kuyruk sokumu kemiğini meydana getirir. Bunlardan ilk 5’i birleşerek üçgenimsi bir kemik meydana getirir. Buna sakrum (sağrı kemiği), bu omurlara da sakral omurlar denir. Son 4 (bazan 5) omur gene birleşerek tek bir ufak kemik meydana getirirler. Buna da koksiks (kuyruk sokumu kemiği) denir.
Göğüs kafesi; önde göğüs kemiği (iman tahtası), yanlarda kaburgalar ve arkada göğüs omurlarından meydana gelir. Göğüs kemiği(sternum), yassı uzun bir kemiktir. Kaburgalar göğüs iskeletinin büyük kısmını yapan esnek, yay şeklinde kemiklerdir. Göğüs kemiği ile eklem yapan uçları 3-5 cm kıkırdaktır. Kaburgalar 12 çifttir. İlk 7’si önde, göğüs kemiği arkada göğüs omurları ile birleşir. 8, 9 ve 10. kaburgaların kıkırdak kısımları 7. kaburganın kıkırdağına uzanır. 11 ve 12. kaburgalar ise yalnızca arkada omurlarla eklem yapar, önde karınboşluğuna uzanır. Göğüs kafesi esas olarak akciğerler ve kalbi korur. Ayrıca nefes ve yemek boruları ile büyük damarlarda göğüs kafesindedir. Kaburgaların teneffüste de rolleri vardır. Kaburgalara yapışan kaslar kasılınca akciğerler havayla dolar.
Üst uzuvlar kürek kemiği, köprücük kemiği, kol kemiği, ön kol kemikleri ve el kemiklerinden meydana gelir. Kürek kemiği büyük yassı ve üçgene benzer bir kemiktir. Omuzun arkasını yapar. Köprücük kemiği uzun, eğri kalem gibi bir kemik olup, omuzun önünü yapar. Kol kemiği yukarda kürek kemiği, aşağıda dirsek kemiği ile eklem yapan uzun bir kemiktir. Dirsek kemiği dirsek ekleminin büyük bir kısmını meydana getiren ve kolun küçük parmak tarafında uzanan ön kol kemiğidir (ulna). Bileğe doğru incelir. Öbür ön kol kemiği(radius) ise kolun başparmak kenarında uzanır ve bileğe doğru kalınlaşır. El kemikleri; 8 bilek kemiği, 5 tarak kemiği ve başparmakta 2, diğerlerinde 3 olmak üzere 14 parmak kemiğidir.
Alt uzuvlar, leğen kemikleri, uyluk kemiği, bacak kemikleri, diz kapağı kemiği ve ayak kemiklerinden meydana gelir. Leğen kemiği; aşağı karın organlarını taşıyan tas şeklinde bir kemiktir. Uyluk kemiği vücudun en uzun ve en güçlü kemiğidir. Yukarıda leğenin bir kısmı ile eklem yapar. Alt ucu ise iki bacak kemiğinden büyük olanı (kaval kemiği) ile eklem yapar. Bu eklemin ucunda düz, yassı, kısmen yuvarlak bir kemik bulunur. Bu kemiğin dizkapağı(patella) kemiğidir. Bacak kemiklerinden kalın ve önde olanı kaval kemiğidir (tibia). Öbürü baldır kemiği (fibula) adını alır. Ayak iskeleti ele benzer. Ancak bilek kemiği 7 tanedir. 5 tarak kemiği ve 14 parmak kemiği vardır. Kaynak
Rehber Ansiklopedisi
