Genel bilgiler
Demografik Göstergeler
Idari Merkez: Komrat Yüzölçümü: 1.850 km2 Nüfusu: 161.100 kişi (2000 Yılı) Nüfus Yoğunluğu: 90 kişi/1km2 Köy sayısı: 29 Şehir sayısı: 3 Kentleşme Oranı: % 40 (Komrat, Çadır-Lunga, Vulkaneşti)Çevre
Bölgenin genel toprak fonu 150.100 hektarı tarım arazisi olmak üzere 181.100 hektardır. (65.400 hektar karbonatlı toprak; 63.400 hektar olağan kara toprak ). Bu toprak çeşitlerinin nem oranı daha azdır ve bir hektar üzerinde bir metrelik katmanda yaklaşık 280-350 ton humus bulunmaktadır. Toprağın verimliliği Moldova genelinde daha düşük olup 71-82 derecededir. Iklim sıcaktır. +10 derecedeki sıcaklık yılda 179-187 gündür. Aktif sıcaklıkların tutarı 3.300 derecenin üzerindedir. Ortalama yağış oranı 350-370 mm. Yıllık hidrotermik katsayısı 0,7-0,8'dir. Bu nedenle bölge sık sık kuraklıktan olumsuz bir şekilde etkilenmektedir. Mineral ham madde kaynakları tahmini 23 milyon m3 kil (kiremit ve tuğla üretiminde son derece kalitelidir) ve 18 milyon m3 çakıllı kum yatakları vardır. Bölgenin su stokları genelde yer altı sularından oluşmaktadır (tahmini hacim 8-10 milyon m3). Yeryüzü suları (küçük dere ve göller) kısıtlıdır ve mineralleşme oranı yüksek olduğu için sulamada kullanılamaz. Ormanların ve yerel enerji kaynaklarının mevcut olmaması nedeniyle bölge enerjiyi dışardan temin etmek mecburiyetindedir. Gelecekte, diğer ülkelerin tecrübesinden faydalanarak güneş ve rüzgar enerjisi alternatif enerji kaynakları olarak gündeme getirilebilir.Gagoğuzlar Ortodoks Hristiyan kökenli etnik Türklerdir. 11. yüzyılda Balkanlara göç eden Gagoğuzlar Ortodoks Hristiyanlığını kabul etmişler daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. 18. ve 19. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagoğuzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna ırmağı üzerinden Rusya'ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya'ya (1801- 1812) yerleşmişlerdir. Ruslar Gagoğuzlara toprak vererek Tuna sınırı boyunda yerleşmelerini sağlamışlar ve Rusça öğrenmelerini kolaylaştıracak bir ortam yaratmışlardır. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hristiyan Gagoğuz halkının bir bölümü 19. yüzyılın başında Türk- Rus savaşları sırasında Bulgaristan'dan Moldova'ya gelmiş ve 1906 yılındaki 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır. Gagoğuz milliyetçiliği 1988 yılına kadar daha çok aydın hareketi olarak kalmış, ancak Moldova Cumhuriyeti'nin resmi dilinin Romence olarak kabul edilmesi ve ülkedeki diğer etnik grupların hareketlenmeleri üzerine bağımsızlık hareketi ateşlenmiş ve 1987 yılında "Gagoğuz Halkı " adlı halk hareketi başlatılmıştır.
1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapan "Gagoğuz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagoğuz Cumhuriyeti.nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır. Gagoğuzlar, 21 Ağustos 1990'da Özerk Gagoğuz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti.ni, güneyde Gagoğuzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde ilan etmişlerdir. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal edilmiştir. Ekim] 1990'da Gagoğuzlar, Gagoğuz Cumhuriyeti'ni oluşturmaya yönelik seçimler yapmış, ancak Moldova milliyetçileri bu girişimi, yöreye 50.000 silahlı gönüllü göndererek önlemeye çalışmış ve Sovyet askerlerinin müdahalesiyle şiddet önlenmiştir. Devam eden seçimler sonucunda 31 Ekim'de Komrat'ta yeni bir Gagoğuz Yüksek Sovyeti kurulmuş, Stepan Topal Başkan seçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra (27 Ağustos 1991), Gagoğuzlar da kendi cumhuriyetlerini ilan etmişlerdir. Moldova Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde " Gagoğuz Yeri " Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak çıkarmıştır. Yasaya göre, Gagoğuzlara Moldova Anayasası.na ters düşmemek şartıyla, çeşitli sahalarda yasa çıkarma hakkı verilmiştir. Gagoğuz Yeri'nin en yüksek mercii Başkandır ve Gagoğuz Yeri'nin tüm makamları Başkan.a bağlıdır.
Gagoğuz Yeri'nin Resmi dili Gagoğuzca, Moldovanca ve Rusçadır. Gagoğuzlara bu kanunla self-determination hakkı tanınmıştır. Gagoğuzlara özel statü tanıyan bu yasaya göre ( Madde 113 ), Millet Kongresi, kültür, bilim, eğitim, iskan, belediye hizmetleri, sağlık, spor, bütçe, ekoloji, finans ve ekonomi alanlarında Moldova Anayasası.na ters düşmemek kaydıyla kanun yapmaya yetkili kılınmıştır. 5 Mart 1995 tarihinde, Özerk Gagoğuz Yeri Cumhuriyeti.nin sınırlarını belirlemek üzere yapılan referandum sonucunda 32 yerleşim biriminde (3 şehir ve 29 köyde) Gagoğuz Yeri'ne bağlanılması yönünde sonuç çıkmıştır. 25 Şubat 2001 tarihinde yapılan seçimlerde Gagoğuz Yeri Özerk Bölgesinden Moldova Komunist Partisine % 80 oranında oy çıkmış, Komunist Partisi en büyük zaferini burada kazanmıştır.
Gagoğuz Bölgesinin kendi bütçesini oluşturmasına müsade edilmesi, Bölgede toplanan dolaylı vergilerin Gagoğuz yönetimine bırakılması, Gagoğuz Yerinin özerkliğinin yalnızca 1994 yılında kabul edilen kanunda kalması yerine Moldova Anayasına işlenmesi, Moldova Parlementosu tarafından kabul edilen kanularda Gagoğuz Yeri'nin Özerkliği'ni zedeleyen hükümlerin kaldırılması ve bundan sonra kabul edilen kanunlarda bu konuya dikkat edilmesine yönelik talepleri devam etmektedir. Bu taleplerden bir kısmı Moldova hükumeti tarafından kabul edilmiş ve 2002 yılı için bütçeden Gagoğuz yerine daha fazla pay verilmiş, Bölgede toplanan dolaylı vergilerin Gagoğuz yerine bırakılması kabul edilmiştir. Fakat Gagoğuz Yerinin özerkliğinin anayasaya işlenmesine dair kurulan komisyon çalışmaları anlaşmazlıklar nedeniyle kesilmiştir. Gagoğuz Bölgesi, Moldova'nın federal bir cumhuriyete dönüştürülmesi tartışmalarını başlatmış, Transdinyester Bölgesi ile ticari ekonomik ve siyasi bağlantılarını yoğunlaştırmıştır.
Sosyal durum
Eğitim ve Kültür
Gagauz Bölgesinde İlkokul, ortaokul ve lise düzeyinde eğitim veren 55 okul bulunmaktadır. Bu okullardan bir kısmı yalnız ilkokul, ortaokul, lise eğitimi verirken bir kısmı bu eğitimlerin tamamını vermektedir.Türkiye Cumhuriyeti'nin önemli ayni ve nakdi yardımlarda bulunmuş olduğu Komrat üniversitesi bulunmaktadır.
Komrat'ta TİKA'nın kurduğu yöredeki en önemli kültür merkezi niteliğinde olan, Atatürk Kütüphanesi.nde bilimsel çalışma yapmak isteyenler için ilgili her türlü kaynak bulunmaktadır. Çadır-Lunga şehrinde bulunan Gagauz Ana dilinde oyunların sahnelendiği .Mihail Çakır. Gagauz Milli Tiyatrosu bulunmaktadır.
Gagauz Bölgesi'nin Idari Merkezi olan Komrat şehrinde, Çadır-Lunga, Vulkaneşti şehirlerinde ve Komrat.a bağlı olan Beşalma köyünde, Gagauz tarihi ile ilgili önemli bir kaynak niteliğinde olan Antropolojik bir kaynak niteliğinde olan müzeler bulunmaktadır. Gagooğuz bölgesinde okul kütüphanelerinden bağımsız olarak 45 kütüphane bulunmaktadır.
Düz Ava ve "Kadınca" adlı Gagauz milli şarkı ve oyun (folklor) toplulukları da faaliyette bulunmaktadır. Bunların dışında da diğer benzer topluluklar da mevcuttur.
Hayat Standardı
2000 Yılının Ocak - Kasım tarihleri arasındaki dönemde bir çalışanın ortalama aylık maaşı 285 ML olmuştur. 1 Aralık 2000 tarihi itibariyle maaş borcu 31,3 ML dir. (Devlet memurlarına 7,5 milyon ML).Kaynak: M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı tarafından hazırlanan .Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi. adlı kitap.
Ocak-Eylül 2001 döneminde bir çalışanın ortalama aylık maaşı 329 ML olmuştur. 1 Eylül 2001 tarihi itibariyle maaş borcu 27,4 milyon ML dir. (Devlet memurlarına 7,8 milyon ML). Kaynak: Moldova Cumhuriyeti Istatistik ve Sosyoloji Analizi Departmanı tarafından hazırlanan . Moldova Cumhuriyeti'nin Ocak-Eylül 2001 Dönemindeki Sosyo-Ekonomik Durumu.
Altyapı
Alt yapının yeniden yapılanması, devlet ve özel mülkiyet şekilleri ile birlikte yeni hukuki, ekonomik ve organizasyon ilkelerine dayanmaktadır. Gagauzya.nın alt yapısındaki en zayıf yeri içme suyu temini ve sulamadır. Alt yapının diğer dallarında olduğu gibi su temini de çok büyük sermaye gerektirmektedir. Fakat bu sorunun çözümü önceliklidir, çünkü bu bölgenin sosyo- ekonomik kalkınması ön şartı bu sorunların çözülmesinden geçmektedir.Haziran 1994 yılında Türkiye Cumhuriyeti Gagauz Bölgesinin içme suyu ve sulama projesinin gerçekleştirilmesi için 35 milyon Dolarlık kredi açmış fakat, Moldova Parlamentosu söz konusu kredinin ancak 15 milyon Dolarlık kısmını onaylamıştır. Bu miktar ile Komrat şehrindeki içme suyu projesi tamamen ve Çadır-Lunga projesi kısmen gerçekleştirilmiştir. Kredinin ikinci kısmının onaylanması ile ilgili çalışmalar halen devam etmektedir.
Son zamanlarda alt yapıya yapılan yatırımların devlete ait kısımda azalma, özel sektöre ait kısımda ise artış kaydedilmektedir.
Kullanılmakta bulunan kara yollarının uzunluğu 451,5 km. Bunlardan 219,8 km ulusal karayolları, 192 km ise - mahalli karayollarıdır. Karayollarının % 86.sı asfaltdır.
Gagauz Bölgesi.ndeki şehirlerde 100 kişiye 18 telefon, köylerde ise 100 kişiye 8,5 telefon düşmektedir. Bütün bölge televizyon ve radyo yayınlarının kapsamı dahilidedir. TIKA nın teknik yardımı ile yenilenen Gagauz radyosu şimdilik Komratın tamamı ile Çadır-Lunga şehrinin bir kısmından izlenebilmektedir. Bu radyonun Gagauzyanın tamamında izlenebilmesi için çalışmalara devam edilmektedir. Radyodan Gagauzca yayınlardan arta kalan dönemde TRT-FM yayınları verilmektedir.
Kaynak: "Gagauz Yeri" Bölge Programı. Hazırlayan - UNDP Moldova Stratejik Araştırmalar ve Reformlar Merkezi ile Gagauz Özerk Bölge Idaresi.
Siyasi yapı
Siyasi-Hukuki Statü
Gagauzya'da Yönetim, Moldova Cumhuriyeti Ana Yasası, "Gagauz Yeri Özel Hukuki Statüsü" Kanunu, Gagauz Ana Kanunu ve Gagauz Halk Topluşu.nun çıkardığı yerel kanunlara göre yürütülmektedir.Moldova Cumhuriyeti'nin, bağımsız devlet olarak statüsü değiştirildiği takdirde, Gagauz halkı kendi kaderini tayin etme hakkına sahiptir. Gagauzya; siyaset, ekonomi ve kültür konuları ile ilgili sorunları .Gagauzya Özel Hukuki Statüsü. Kanununun verdiği yetkiler çerçevesinde bağımsız olarak çözmektedir. Gagauzya, kendi milli simgelerine sahiptir, arması, bayrağı ve marşı vardır. Ancak Gagagauzya nın muhtariyetin getirdi tam yetkilere sahip olduğunu söylemek güçtür. Örneğin halen kendi bütçesini yapamamakta, harcamalarını merkezi bütçenin izni dahilinde yapabilmektedir.
Gagauzya Başkanı
İcraat Makamının başında olan Gagauzya'nın üst görevlisi Başkandır. Bütün kamu organları Başkana bağlıdır.Gagauzya Başkanı seçimlerin düzenlenmesi suretiyle dört sene için halk tarafından seçilir. Gagauzya Başkanı, aynı zamanda Moldova Cumhurbaşkanı'nın kararı ile Moldova Cumhuriyeti Hükümet Üyeliğine de yetkilidir.
Gagauzya'nın daimi icraat organı Icraat Komitesidir. Gagauzya Başkanı tarafından önerilerek Halk Topluşunca dört sene için tayin edilir. Icraat Komitesi Halk Topluşu'nda yasa taslağı gönderme veya o konuda yasa çıkarılmasını isteme hakkına sahiptir.
Gagauzya'nın idari birimleri (bakanlık) Daire Başkanları, aynı zamanda Moldova Cumhuriyeti'nin ilgili Bakanlıkları ve makamları gibi kurumların üyeleridir.
Yasama Organı
Gagauzya'nın üst temsil organı yerel kanunları çıkarma hakkına sahip Halk Topluşu (meclis) dir. Gagauzya'ya dahil olan her yerleşim yeri Halk Topluşu'nda en az bir millet vekili ile temsil edilmektedir. Halk topluşundaki milletvekili sayısı 34 tür.Gagauzyanın Kısa Tarihçesi
Şu an yaklaşık 250 bin Gagauz eski SSCB topraklarında yerleşiktir. Büyük bir kısmı Moldova güneyi'ndeki Bucak yöresinde yaşamaktadır. Gagauz köyleri Ukrayna'daki Odesa ve Zaporojye illeri'nde, Romanya, Kazakistan, Kırgızıstan, Özbekistan ve Kabarda'da da yer almaktadır. Moldova'da "Gagauz Cumhuriyeti" dışında, Kişinev'de 8.000, Bender'de 1.600 ve Dinyester nehrinin kuzey yakasında 3.300, Balkanlar'daki Bulgaristan ve Yunanistan'da yaklaşık 20 bin Gagauz yaşamaktadır.Gagauzlar Ortodoks Hristiyan kökenli etnik Türklerdir Bizans yazılı kaynaklarında Oğuzlar XI Yüzyılda Tuna nehrini geçip Balkanlardaki Makedonya, Paristrione, Yunanistan ve Bulgaristan.da yerleşen göçebe boyları olarak kaydedilmiştir. XI. Yüzyılda Balkanlara göç eden Gagauzlar Ortodoks Hristyanlığını kabul etmişler daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda Balkanlarda başlayan ve bağımsız olma hedefini güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagauzlar, 1750-1846 yılları arasında Tuna ırmağı üzerinden Rusya'ya göç etmişler ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya'ya (1801- 1812) yerleşmişlerdir. Ruslar Gagauzlara toprak vererek Tuna sınırı boyunda yerleşmelerini sağlamışlar ve Rusça öğrenmelerini kolaylaştıracak bir ortam yaratmışlardır. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan, Ortodoks Hıristiyan Gagauz halkının bir bölümü XIX. Yüzyılın başında Türk - Rus savaşları sırasında Bulgaristan'dan Moldova'ya gelmiş ve 1906 yılındaki < 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır.
Çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil uzmanları XIII. Yüzyılda Dobruca topraklarında Idari Merkezi Korbuna şehri olan "Dobruca Prensliği" veya "Uzi Eyalet" adı altında kurularak iki yüzyıldan fazla yaşamış devlete sahip olan Gagauzları Türk Dünyası'nın en orijinal halklarından biri olarak kabul etmektedirler.
Köylülerin ayaklanması sonunda Komrat Cumhuriyeti.nin ilan edildiği 1906 yılındaki beş günlük bağımsızlığın dışında Gagauz halkı, Rusya Imparatorluğu, Romanya, Almanya (Ikinci Dünya Savaşı döneminde) ve Sovyet Birliği'nin egemenliği altında kalmıştır.
Sovyet Birliği'nde demokrasiye yönelik değişikliklerinin başlatıldığı 1980.lerin sonundGagauz aydınları çevresinde yer alan milli bilinç yayılmaya başlamış olup, Gagauzların kültür ve ekonomik sorunlarının mevcudiyetini ileriye sürme imkanı ortaya çıkmıştır. Gagauz aydınlarının faal üyeleri, diğer etnik azınlıklarının gayretlerini de birleştirip 1988 yılında "Gagauz Halkı Hareketi" ni kurmuşlardır. 1989 Mayıs ayında ilk kongresini yapGagauz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti Komrat olmak üzere kurulacak özerk Gagauz Cumhuriyeti.nin kendi kültürel ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını yapmıştır. Gagauzlar, 21 Ağustos 1990'da ÖzeGagauz Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti.ni, güneyde Gagauzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde ilan etmişlerdir. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal edilmiştir. 25 Ekim 1990'da Gagauzlar, Gagauz Cumhuriyeti'ni oluşturmaya yönelik seçimler yapmış, ancak Moldova milliyetçileri bu girişimi, yöreye 50,000 silahlı gönüllü göndererek önlemeye çalışmış ve Rus askerlerinin müdahalesiyle şiddet önlenmiştir. Devam eden seçimler sonucunda 31 Ekim'de Komrat'ta yeni bir Gagauz Yüksek Sovyeti kurulmuş, Stepan Topal Başkan seçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra (27 Ağustos 1991), Gagauzlar da kendi cumhuriyetlerini ilan etmişlerdir. Moldova Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde " Gagauz Yeri " Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak çıkarmıştır. Yasaya göre, Gagauzlara Moldova Anayasası.na ters düşmemek şartıyla, çeşitli sahalarda yasa çıkarma hakkı verilmiştir. Gagauz Yeri'nin en yüksek mercii Başkandır ve Gagauz Yeri'nin tüm makamları Başkan.a bağlıdır. Gagauz Yeri.nin Resmi dili Gagauzca, Moldovanca ve Rusçadır. Gagauzlara bu kanunla self-determination hakkı tanınmıştır. Gagauzlara özel statü tanıyan bu yasaya göre ( Madde 113 ), Millet Kongresi, kültür, bilim, eğitim, iskan, belediye hizmetleri, sağlık, spor, bütçe, ekoloji, finans ve ekonomi alanlarında Moldova Anayasası.na ters düşmemek kaydıyla kanun yapmaya yetkili kılınmıştır.
Kaynak: "Gagauzya'ya Hoş Geldiniz" Tanıtım Kitabı. Hazırlaya - PEACE CORPS CESI (Sosyo-Ekonomik Inisyatif Merkezi).
Ekonomik yapı
Gagauzya verimli toprakları dolayısıyla oldukça yüksek bir tarım potansiyeline sahiptir. Aşağıda belirtilen alanlarda yeni yatırımların yapılması ve çağdaş teknolojilerin kullanılması durumunda yüksek verim alınabileceği düşünülmektedir: üzüm işleme, şarap üretimi meyva işleme (şeftali, kaysı, erik, elma, armut, ayva vb.) ayçiçeği, mısır, buğday, soya üretimi ve işleme süt mamulleri üretimi yün ve deri işleme yün ve deri mamulleri üretimi tütün ve tütün mamulleri üretimiToprağın özel mülkiyetin elinde olması çiftliklerin gelişmesini teşvik etmektedir. Gagauzya'nın, işletme sermayesi, kiralama (leazing) usulü öncelikli olmak üzere tarım makinalarına, çağdaş teknolojilere ve tarım ürünleri ambalajlama teknolojilerine ihtiyaç bulunmaktadır.
Kaynak: "Gagauzya'ya Hoş Geldiniz" Tanıtım Kitabı. Hazırlaya - PEACE CORPS CESI (Sosyo-Ekonomik Inisyatif Merkezi).
Altyapı yatırımları
2000 Yılında Gagauz Bölgesinde yerleşik her türlü mülkiyet şekillerine sahip şirketler ve kuruluşlar tarafından 22 milyon ML'lik inşaat işleri dahil olmak üzere 28 milyon ML tutarında alt yapı yatırımı yapılmıştır. Bir önceki yıla kıyasla bu veriler % 13 ve % 11 oranlarda gerçekleşmiştir. Sanayi tesislerin inşaatında 25 milyon ML harcanmıştır (yapılan yatırımların % 89.udur). 1999 yılına göre % 12 oranda gerçekleşmiştir. Gagauz Bölgesi'nde 2000 yılında 5100 m2'lik konut işletmeye açılmıştır. 2000 yılında üretilen konut miktarı 1999 yılında üretilen konutun % 82 sine denk düşmektedir. Kaynak: M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı tarafından hazırlanan "Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi" adlı kitap.Sanayi
2000 Yılında Gagauz Özerk Bölgesi'ndeki sanayi işletmeler tarafından 163 milyon ML tutarında ürün (iş, hizmet) istihsal edilmiştir.. Bir önceki yıla göre % 7,5 oranda azalma kaydedilmiştir.Bir önceki yıla göre konfeksiyon üretimi 3 kat, konserve üretimi 1,9 kat, şarap üretimi 1,6 kat artmıştır. Bunun yanı sıra, ısı enerjisi üretimi % 40, makarna mamulleri ve yem üretimi % 74, hayvansal yağ üretimi % 73, Et üretimi % 69, salam, sucuk mamulleri ve bitkisel yağ üretimi % 63, ekmek üretimi % 42, süt mamulleri üretimi % 41 bulgur ve fermentasyonlu tütün üretimi % 32 oranlarda azalmıştır.
Kaynak: M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı tarafından hazırlanan "Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi" adlı kitap.
Gagauz Bölgesi sınırları dahilinde bulunan sanayi işletmeler tarafından Ocak . Eylül 2001 dönemini kapsayan süre içersinde 163 milyon ML'lik (2000 yılının aynı dönemine göre % 16 oranda artış kaydedilmiştir) üretim gerçekleştirilmiştir.
Kaynak: Moldova Cumhuriyeti Istatistik ve Sosyoloji Analizi Departmanı tarafından hazırlanan . Moldova Cumhuriyeti'nin Ocak-Eylül 2001 Dönemindeki Sosyo-Ekonomik Durumu. Şu an Gagauzya.nın sanayi potansiyeli 30 civarında büyük sanayi tesisiyle tanıtılmaktadır. Bunlardan 17'si gıda sanayi tesisleridir. Ana sanayi tesisleri: - Sekiz büyük şarap fabrikası, - Basarabia-Agroexport. Konsorsiyumu (meyve-sebze konserveleri, meyve suları), - Üç un fabrikası, - Tütün fermantasyon fabrikası, - Et Kombinası, - Üç süt fabrikası, - Üç yem fabrikası, - Bir kilim fabrikası, - Yedi konfeksiyon fabrikası, - Elektrotermik makinaları fabrikası, - Betonarme mamulleri fabrikası, Sanayideki istihdam yaklaşık 4 bin kişidir (2000 yılı). Gagauzya'nın sanayi sektörü; 150 bin ton üzüm işleme, 10 bin ton tütün mayalama, 148 bin ton un üretme, 200 bin ton yem üretme, 21 bin ton et işleme, 21 bin ton süt mamulleri üretme kapasitesine sahiptir. Kaynak: "Gagauzya.ya Hoş Geldiniz" Tanıtım Kitabı. Hazırlayan - PEACE CORPS CESI (Sosyo-Ekonomik Inisyatif Merkezi).
Tarım
Tarım sektörü, gıda ve tarıma dayalı sanayinin hammadde ihtiyacını karşılamaktadır. Bölge nüfusunun çalışma çağındaki kesimin büyük bir kısmı bu sektörde istihdam edilmekte olup, Gagauzya.nın sosyo-ekonomik gelişmesinin temeli de tarıma dayalıdır. Öncelikli tarım dalları: üzümcülük, meyva ve sebzecilik, tütüncülük, tahıl ürünleri üretimidir. Gelişmiş bir alt sektör olarak ayçiçeği ve mısır tohumculuğuda önem arz etmektedir.Iç Ticaret ve Hizmetler
2000 Yılında perakende satış cirosu 76 milyon ML tutarında gerçekleşmiştir (1999 yılına göre % 88,1). 1 Ocak 2001 tarihi itibariyle perakende ticaretteki 46 günlük ticareti temin eden mal stoku 12 milyon ML tutarındaydı.Kaynak: M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı tarafından hazırlanan "Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi" adlı kitap. Ocak-Eylül 2001 döneminde perakende satış cirosu 72 milyon ML tutarında gerçekleşmiştir (2000 yılının aynı dönemine göre % 121). 1 Ekim 2001 tarihi itibariyle perakende ticaretteki 50 günlük ticareti temin eden mal stoku 17 milyon ML tutarındaydı.
Ulaştırma
2000 Yılında nakliyat şirketleri tarafından 2,3 bin ton eşya (1999 yılına göre % 62) ve 383,5 bin yolcu (1999 yılınna göre % 84) taşınmıştır. Kaynak: M.C. Ekonomi ve Reformlar Bakanlığı tarafından hazırlanan "Moldova Cumhuriyeti'nin 2000 yılındaki Sosyo-Ekonomik Evrimi" adlı kitap. Eylül 2001 döneminde nakliyat şirketleri tarafından 1,4 bin ton eşya (2000 yılının aynı dönemine göre % 67) ve 291,5 bin yolcu (2000 yılının aynı dönemine göre % 106) taşınmıştır.Valkaneş. Serbest Bölgesi
Gagauz Bölgesi'nin ilk serbest girişimcilik bölgesi olan Valkaneş Sanayi Parkı 143,7 Hektarlık arsaya sahip olarak Moldova Cumhuriyeti.nin güneyinde üç ülkenin (Moldova, Romanya, Ukrayna) kavuştuğu yerde bulunmaktadır. Romanya ile sınıra kadar 35 km, Ukrayna ile sınıra kadar 1 km. Serbest Girişimcilik Bölgesi, Tuna nehri üzerindeki Reni Deniz Limanı (Odesa Bölgesi, Ukrayna, 38 km.) ve Galats Deniz Limanı (Romanya, 48 km.) ile bağlayan ana demiryolu hattının yanında bulunmaktadır. Odesa şehri 260, Kişinev şehri 180 km. uzaklıktadır. Valkaneş Sanayi Parkı Serbest Girişimcilik Bölgesi ile ilgili Kanun Moldova Cumhuriyeti Parlamentosu tarafından 19 Şubat 1998 tarihinde kabul edilmiştir. Serbest Bölgenin kuruluş amacı yabancı yatırımı ve teknolojiyi çekmektir. Bölgenin faaliyet süresi 25 yıl olarak belirlenmiştir. Moldova Cumhuriyeti Kanununda, bölgede faaliyet gösteren firmalar için elverişli iş şartları sağlayan garantiler ve muafiyetler öngörülmüştür. Bölgenin yönetim organı Moldova Cumhuriyeti Hükümeti tarafından atanan Genel Müdürünün başında olduğu idaredir. Serbest Bölgenin Idaresi, bölgenin ekonomi hayatının geliştirilmesi ile ilgili konularda geniş yetkilere sahiptir. Serbest Bölgede, yabancı sermayenin de payı olan Moldova'daki gerçek ve tüzel kişiler ve tamamen yabancı şirketler faaliyette bulunabilir. Serbest Bölgede faaliyet gösterecek firmaların tescili bölgenin idaresi tarafından yapılmaktadır. Valkaneş Sanayı Parkı Serbest Girişimcilik Bölgesi'nde şu faaliyet türleri belirlenmiştir: Ekoloji açıdan temiz sanayi üretimi, Nakliyat, depo ve iletişim hizmetleri, Inşaat, Finans aracılığı, Toptan ticaret, Gayri menkul ile ilgili muameleler, Ferdi hizmetler, Otelcilik ve lokantacılık.Serbest Bölgede Vergi ve Gümrük Rejimi 1 Serbest Bölgede faaliyet gösteren işletmeler gelir vergisini, Moldova Cumhuriyeti'nde belirlenmiş hadden % 45 i oranında ödemektedir. Serbest bölgede üretilen malın % 80'i ihraç edildiği takdirde, bu oran % 30'a kadar düşmektedir. Üretimin artırımı için veya bölgenin altyapısına yatırılan gelir vergilendirmeye tabi değildir. 2 Yatırım yapan şirketler cirosuna göre vergiden muaf tutulmaktadır. -En az 250.000 ABD Doları tutarında yatırım yapan üç sene, -500.000 ABD Doları tutarında yatırım yapan beş sene, -1.000.000 ABD Doları tutarında yatırım yapan şirketleri ise 10 sene süre için gelir vergisinden muaftır. 3 Dolaylı vergiye tabi olan mallar Serbest Bölgeye getirildiğinde ve Bölgede üretilip Moldova Cumhuriyeti dışına ihraç edildiğinde, anılan vergiden muaftır. Belirtilen mallar Moldova'daki firmalara teslim edildiğinde dolaylı vergiye tabidir. 4 Serbest Bölgeye getirilen ve Bölgede üretilen mallar ve hizmetler Moldova Cumhuriyeti'nin dışına çıkartıldığında KDV'den muaftır.
Gümrük Vergisinden Muaf Olan Mallar a) Serbest Bölgeye son olarak tüketilmek üzere getirilen mal ve eşya, b) Serbest Bölgede üretilen ve Moldova Cumhuriyeti.nin dışına çıkartılan mallar, c) Menşe ülkesi ne olursa olsun Serbest Bölgeye getirilen ve Bölge üzerinden Moldova Cumhuriyeti'nin dışına çıkartılan mallar, 2. Tamamen bölgede üretilen veya yeteri kadar işlenmiş mallar - Bölge menşeli sayılır. Bunun için; a) Gümrük mal listesindeki mal kodunun değişmesi veya b) Deklare edilen malın bedelinin en az % 50 oranda (Bölgede yapılan masrafların ilavesi sonucunda) artması gerekir. 3. Serbest Bölgeye getirilen ve Bölgeden Moldova Cumhuriyeti iç pazarına çıkartılan mallar, ithal edilmiş parçanın bedeli üzerinden vergilendirilir. 4. Serbest Bölge.de faaliyet gösteren işletmelerin kullanması için getirilen makinalar, teknik ekipman ve yedek parçalar gümrük vergisinden muaftır. 5. Serbest Bölgede mal ihracatı-ithalatı lisansa ve kontenjana tabi değildir.