göl
Türkçe göl kelimesinin İngilizce karşılığı.[GOL (giggling out loud) ] n. point scored (Sports)
n. goal, place into which a player must put a ball in order to score points against the opposing team (Sports); point scored (Sports)
interj. goal
Karalar üzerindeki çanaklarda biriken, okyanuslarla baglantısı olmayan durgun su birikintileridir. Göllerin büyüklükleri, derinlikleri ve kimyasal özellikleri farklıdır. Yeryüzündeki bütün göllerin alani yaklasik 2. 5 milyon km²dir. Bu alan karalar yüzölçümünün %1. 8dir. Dünya üzerinde en genis göl Hazar Gölü olup, en derin göl ise Baykal Gölü’dür. Deniz seviyesinden en aşağıda bulunan göl Lut gölü, en yüksekte bulunan göl ise Titicaca Gölü’dür. Göllerin olusumu, beslenme şartları ve sularının kimyasal yapıları değişik coğrafi faktörlere bağlıdır. Göllerin su sıcaklığı ve tuzluluk oranları genellikle enleme bağlanabilir. Çoğunlukla Ekvator’dan kutuplara dogru gidildikçe göl sularinin tuzlulugu ve sicakliligi azalma göstermektedir. Göl sularının tuzluluk oranlari birbirinden farklidir. Göl suyunu dışarı boşaltıyorsa hem açık havzadır, hem de suları tatlıdır. Eğridir, Beyşehir, Manyas, Ulubat gölleri bu tip göllere örnek olarak gösterilebilir. Suyunu dışarıya boşaltamayan gölleri hem acı(tuzlu)dır, hem de kapali havzadır. Tuz gölü, Burdur gölü, Acıgöl gibi. Volkanik bölgelerden geçen akarsuların beslediği göllerin suyu sodalı olur. Van Gölü gibi. Göle dökülen fazla sular, göl sulari göl çanaginin bir yerinden akis bulur ve denize açilir. Gölün sularini denize bosaltan akarsuya gidegen (göl ayagi) denir. Göl sularinin kimyasal özelligi, göl sularinda erimis halde bulunan oksitler, silikatlar, sülfatlar ve karbonhidratlara baglidir. Yeryüzünde büyük ve derin göller topluca bulunduğu gibi tek tek bulunan Göller de vardir. Yeryüzünde baslica göl bölgeleri söyledir: -Afrika’nin dogusunda yer alan ve çöküntü hendeklerinde bulunan göller. Asya‘da Hazar Gölü ve çevresindeki göller. -K. Avrupa ve Amerika’da buzul asindirmasi sonucu oluşan göller. Göllerin bu sekilde yaygin olarak görüldügü yerlere “Göller Bölgesi” denir. Ör- Antalya Bölümü’ndeki Göller Yöresi, G. Marmara Bölümü’ndeki göller. Gölleri içinde bulunduklari çanaklara göre iki ana grupta toplayabiliriz:
Set Gölleri
Bu göller çoğunlukla uzun bir çukurluğun yada vadilerin önünün herhangi bir setle kapanmasi ve bu setin gerisinde suyun birikmesiyle olusurlar.a)Alüviyal Set Gölleri: Akarsularin tasidiklari alüvyonlari, bir vadi, bir ova ya da körfezin önünde biriktirmesi ile olusan göllerdir. Ör- Köyceğiz, Mogan, Eymir
b)Heyelan Set Gölleri: Heyelan sonucu akarsu vadilerini kapanmasi sonucu ile olusan göllerdir. Ör- Sera, Tortum, Abant, Sülük, Yedigöller.
c)Volkanik Set Gölleri: Bu göller patlamalar sirasinda çikan lavlarin, akarsu ya da çukurluklarin önünü kapatmasiyla meydana gelen göllere denir. Van Gölü çevresinde yer alan Balik, Erçek, Nasyonel Sosyalistk, Bulanik lavlarinin vadi önlerini kapatmasi ile olusmustur. Bununla birlikte D. Anadolu Bölgemiz’de birçok irili ufakli lav set gölleri bulunmaktadir. Bunlar;Çildir, Haçli Gölleri.
d)Kıyı Set Gölleri: Körfez ya da koylarin ön taraflarinin dalga biriktirmesi sonucu kapatilmasiyla olusan göllere denir. Bu tür göller genellikle deltalarin gelisimi sirasinda olusurlar. Ülkemizde kiyi set göllerine en güzel örnekler Marmara Denizi’nin kuzeyinde yer alan Küçük ve Büyük Çekmece Gölleri ile Terkos Gölü’dür. Bu göllere ayni zamanda deniz kulagi ya da lagün de denir.
e)Baraj Set Gölleri: Insanlar tarafindan elektrik enerjisi elde etmek, sulama ve içme suyu saglamak ya da su taskinliklarini önlemek için akarsu vadilerinin önlerinin çesitli yapay setlerle kapatilmasi sonucu olusan göllerdir. Ülkemizdeki akarsu vadilerinin derin olmasi baraj yapimini kolaylastirmistir. Buna bagli olarak ülkemizde hidro elektrik potansiyeli fazla olmustur. Baslica göllerimiz sunlardir: *FIRAT- Atatürk, Karakaya, Keban, Özlice, Sürgü *DİCLE- Deve Geçidi, Kralkizi, Dicle, Batman, Ilisu *ARAS- Arpaçay *KIZILIRMAK- Hirfanli, Kesikköprü, Kapulukaya, Altinkaya *YEŞİLIRMAK- Almus, Hasan Uğurlu, Suat Uğurlu *SAKARYA- Porsuk, Sariyar, Çubuk-1, Çubuk-2, Kurtbogazi, Bayindir *SEYHAN- Seyhan, Çatalan *CEYHAN- Kartalkaya, Menzelet, Aslantas *TARSUS ÇAYI- Berdan *GÖKSU- Kayraktepe *MANAVGAT- Oymapinar, Manavgat *B. MENDERES- Adigüzel, Kemer *GEDIZ- Demirköprü
f)Moren Set Gölleri: Akarsu önlerinin morenler tarafindan doldurulmasi sonucu olusurlar. Kutuplar çevresindeki ülkelerde görülür. ABD, Kanada sinirindaki Superior, Büyük Esir, Büyük Ayi, Erie, Michigan Gölleri örnektir.
Yerli Kaya Gölleri
İç ve dis kuvvetlerin etkisiyle olusan dogal çanaklarin suyla dolmasi sonucu oluasn göllerdir. Bu göller, çanagi olusturan iç ve dis kuvvete göre isim alir.a)Tektonik Göller: Yer kabugundaki kivrilma, kirilma vb. Olaylarla olusan çanaklardir. Ülkemizde fay hatlari ile çöküntü alanlari oldukça yaygin oldugundan bu tür göllere sikça rastlanir. Marmara Bölgesi’nde Sapanca, Iznik, Manyas, Ege Bölgesi’nde Simav, Göller Yöresi’nde Beysehir, Egirdir, Acigöl, Burdur, Ilgin, Aksehir, Eber, Sugla, Kovada, İç Anadolu Bölgesi’ndeTuz Gölü, Seyfe ve Tuzla, Doğu Anadolu Bölgesi’nde Van Gölü, Hazar, Hozapin gölleri tektonik göllere örnektir.
b)Karstik Göller: Kireçli, kalkerli ve jipsli kayalarin bulundugu karstik arazilerde sularin eritmesi sonucu olusan çanaklara daha sonra sularin dolmasiyla olusmus göllerdir. Ülkemizde karstik göllere daha çok Göller Yöresi’nde rastlanir. Kestel, Avlan, Salda, Sugla ve Obruk Platosunda yer alan Kizilören birer karstik göldür. Ayni sekilde Göller Yöresi’nde yer alan Egirdir, Beysehir, Burdur ve Kovada gibi göllerin olusumunda karstlasmanin yaninda tektonik hareketler de etkili olmustur.
c)Krater Gölleri: Volkanizma faaliyetleri sonucunda degisik sekillerde olusan krater çukurlarinin sularla dolmasi sonucu olusan göllerdir. Ülkemizde krater göllerinin en çok bilineni Nemrut Dağı’nin kraterinde olusmus Nemrut Krater Gölü’dür. Isparta’da yer alan Gölcük Gölü de bir krater gölü sayilabilir. İç Anadolu’da yer alan Meke Gölü, volkanik gazlarin patlamasiyla olusan bir maar çukurunun suyla dolmasi sonucu olusmustur.
d)Buzul Gölleri: Buzullarin olusturdugu çanaklarda sularin birikmesiyle olusmuslardir. Bu tür göllere Iskandinav Yarimadasi ile Kanada’nin kuzeyinde sikça rastlanir. Örnegin Finlandiya göller yöresi olarak bilinir. Finlandiya’da yer alan göllerin çogu buzul gölleridir. Ülkemizde bu göllere fazla rastlanmaz. Ancak Buzul, Kaçkar, Agri, Erciyes ile Toros Dağları’nin yüksek kisimlarinda yer yer bu tür küçük göller görülebilmek- tedir. Ülkemizdeki göllerden tarim alaninda sulama amaçli, içme suyu elde etmede, su ürünleri üretiminde, ulasimda, tuz elde etmede ve turizm faaliyetlerinde yararlanilmaktadir.
Dünyadaki en büyük göller
# Hazar Denizi veya Hazar Gölü (Asya) - 371.000 km²- Üstünde Gölü (Küzey Amerika) - 83.000 km²
- Victoria Gölü (Afrika) - 68.800 km²
- Huron Gölü (Küzey Amerika) - 60.000 km²
- Michigan Gölü (Küzey Amerika) - 58.020 km²
- Aral Gölü (Asya) - 28.687 km²
- Tanganyika Gölü (Afrika) - 32.900 km²
- Baykal Gölü (Asya) - 30.500 km²
- Büyük Ayı Gölü (Küzey Amerika) - 31.790 km²
- Büyük Esirler Gölü (Küzey Amerika) - 28.440 km²
Ayrıca bakınız
* Krater gölü
