| Ermeni Devrimci Federasyonu | |
- Ermenistan – 131 üye içinde 16
- Dağlık Karabağ – 33 üye içinde 3
- Lübnan – 128 üye içinde 2
Kuruluş ve Devrim Yılları
1890`da Gürcistan`ın başkenti Tiflis`te Krisdapor Mikaelyan, Simon Zavaryan ve Stepan Zoryan tarafından kuruldu. Kuruluş amacı Osmanlı Devleti`nde Ermeniler için özerk bir bölge kurulmasını sağlamak, Ermeni yerleşimlerini muhtemel Türk saldırılarına karşı korumak, ve bu uğurda çalışan Ermeni fedai gruplarını bir çatı altında toplamaktı. Sosyalist ideolojiyi savunan grup Çarlık Rusyası`ndaki Halkçı ``(narodnik)`` hareketin ideoloji ve örgütlenme modelinden etkilenmişti.1894`te Federasyon Diyarbakır`a bağlı Sason`da Osmanlı yönetimine karşı silahlı bir direniş örgütledi. Direnişin amacı Avrupa devletlerinin ilgisini Ermeni sorununa çekerek Ermeniler lehine uluslararası baskı sağlamaktı. 1895`te aynı amaçla Van kentinde bir ayaklanma düzenlendi. 26 Ağustos 1896`da EDF üyelerinden Papken Siyuni önderliğinde bir grup fedai İstanbul`da Osmanlı Bankası`nı basarak dünya kamuoyunun ilgisini çekmeyi denediler. Bu olaylar sayesinde EDF, daha önceden etkin olan Hınçak ve Armenagan gibi örgütleri kenara iterek Ermeni ulusal hareketinin önderliğini ele geçirdi.
1895-1904 döneminde Federasyon`a bağlı gerilla grupları Doğu Anadolu`nun birçok yerinde kanlı olaylara karıştılar. 1905`te örgüt üyelerince II. Abdülhamit`e karşı düzenlenen Yıldız Suikasti başarısızlıkla sonuçlandı. Suikast hazırlıkları sırasında erken patlayan bir bomba nedeniyle parti kurucularından K. Mikaelyan öldü.
1903`te Çarlık Rusyası`nın Ermenilere yönelik baskıcı bir politika benimsemesi üzerine Taşnakçılar Rusya`da da direniş ve terör olaylarına katıldı. Çarlık rejimine karşı 1905 İhtilalinde yer aldı.
1907`de yapılan kurultayda EDF, II. Abdülhamit rejimine karşı İttihat ve Terakki Cemiyeti ile işbirliği yapma kararı aldı. Aynı yıl Paris`te toplanan Osmanlı Muhalifleri Kongresi`ne İttihat ve Terakki lideri Ahmet Rıza Bey ve liberal görüşün öncüsü Prens Sabahattin Bey ile birlikte Taşnak temsilcisi Haçadur Malumyan da katıldı.
1908`de Meşrutiyet`in ilanı ile sonuçlanan ayaklanmalar zincirinde İttihat ve Terakki örgütünün yanısıra Taşnakçılar da görev aldı. Ancak Nisan 1909`da çıkan Adana Olayları üzerine iki örgütün arası açıldı. 1914 Erzurum Kurultayı`nın yaklaşan Dünya Savaşı`nda Osmanlı Devletini destekleme kararı alması üzerine örgüt bölündü; Antranik Ozanyan öncülüğünde bir kesim partili Rusya`nın desteğiyle Osmanlı`ya karşı savaşmayı seçti.
Nisan 1915`te Van`da başlatılan Ermeni isyanı Taşnaksutyun tarafından örgütlendi. Savaş sırasında Rus Ordusu içinde oluşturulan dört Ermeni Gönüllü Alayı`nda Taşnak mensupları lider rolü oynadılar. 1917 Devrimi`nden sonra Rus Devleti`nin dağılması üzerine 28 Mayıs 1918`de kurulan Demokratik Ermenistan Cumhuriyeti`nin lider kadrosu da Taşnakçılardan oluşuyordu. Ülkenin 26 Kasım 1920`de Kızıl Ordu tarafından işgali üzerine Taşnak kadroları yurt dışına kaçtılar. Sovyet Ermenistanı`nda "Taşnakist" olmakla suçlanan onbinlerce kişi 1930`lu yıllarda Stalinist rejim tarafından Sibirya`ya sürüldü veya kurşuna dizildi.
Sürgün Yılları
Sürgüne giden Taşnak liderleri, büyük Ermeni topluluklarının yaşadığı Lübnan, Suriye ve ABD`de parti örgütünü sürdürdüler. Ermenistan`daki Eçmiazin Patrikliğine bağlı kiliselerin ABD ve diğer ülkelerde Taşnakçıları kiliseden uzaklaştırması üzerine, Taşnakçılar da Lübnan`da bulunan Kilikya Patriğine bağlı ayrı bir kilise örgütü kurdular. İki taraf birbirinin kiliselerine giden Ermenileri karşılıklı olarak aforoz etti. 1933`te ABD Ermenileri Başpiskoposu Levon Turyan, New York`ta bir Taşnak suikastçi tarafından öldürüldü.1950`lerin Soğuk Savaş ortamında EDF ile Sovyet Ermenistan`ı arasındaki çatışma derinleşti. Hınçak Partisi Ermenistan`la uzlaşmayı savunurken, Taşnakçılar gitgide şiddetlenen bir düşmanlık politikasi güttüler. 1956`da Kilikya Patrikliği makamına Taşnak yanlısı Halep Piskoposu Zareh`in seçilmesi üzerine Lübnan Ermenileri arasında silahlı çarpışmalar oldu.
Sovyet-Sonrası Ermenistan
1991`de Ermenistan`ın bağımsızlığını kazanmasından sonra Taşnaksutyun hızla ülkenin önde gelen siyasi hareketlerinden biri oldu. 28 Aralık 1994`te cumhurbaşkanı Levon Ter-Petrosyan, terör eylemlerine ve mafya ilişkilerine karıştığı ve hükümete karşı bir ayaklanma planladığı gerekçesiyle Taşnak Partisini kapattı. Parti ileri gelenlerinden birçoğu tutuklandı; Parti organı olan ``Yerkir`` gazetesi yasaklandı.30 Mart 1998`de Taşnakların desteklediği Robert Koçaryan`ın cumhurbaşkanı seçilmesi üzerine partiye yönelik yasaklar kaldırıldı.
2007 itibariyle Taşnak Partisi Ermenistan`da hükümet koalisyonunu oluşturan üç partiden biridir (diğerleri Cumhuriyetçi Parti ve Birleşik İşçi Partisi). Başbakan Serj Sarksyan hükümetinde Tarım Bakanı Davit Lokyan, Eğitim ve Bilim Bakanı Levon Mkrtçyan, Çalışma ve Sosyal Yardım Bakanı Ağvan Vardanyan ve Sağlık Bakanı Norayr Davidyan, Taşnak Partisi üyesidir.
Notlar
Õ€Õ¡Õµ Õ…Õ¥Õ²Õ¡ÖƒÕ¸ÕÕ¡Õ¯Õ¡Õ¶ Ô´Õ¡Õ·Õ¶Õ¡Õ¯ÖÕ¸Ö‚Õ©Õ«Ö‚Õ¶