Hayatı
25 Temmuz 1905`de, Rusçuk`ta (Ruse, Bulgaristan) yahudi bir ailenin çocuğu olarak doğan Elias Canetti, 1905`den 1911`e kadar ailesiyle Rusçuk`ta yaşamıştır. Daha sonra aile İngiltere`ye taşınmış, babanın 1912 yılında vefat etmesiyle ise Viyana`ya gitmişlerdir. Viyana`da aile yeni bir hayata adım atarken, Canetti Ladino, Bulgarca, İngilizce ve biraz da Fransızca konuşabiliyordu. Fakat, sadece 7 yaşındayken geldiği Viyana`dan itibaren genellikle kullandığı dil Almancadır. Gelecekte kaleme alacağı önemli eserlerini de Almanca yazmıştır. Viyana`dan da taşınarak aile sırasıyla Zürih ve Almanya`yada yaşamıştır. 1924 yılında Canetti Almanya`da liseden mezun olur ve kimya eğitimi görmek için aynı yıl Viyana`ya gider. Viyana`da geçirdiği yıllarda ise ömür boyu en büyük tutkusu olacak edebiyatla ilgilenmeye başlar. Viyana Üniversitesinden 1929 yılında kimya lisansını tamamlayarak mezun olur. Daha öğrenciyken yazmaya başlamış ve Viyana`daki edebiyat çevrelerine girmiştir.1930`ların başlarında ABD`li yazar Upton Sinclair`in yapıtlarını Almanca`ya çevirdi. 1934`te kendisi gibi yazar olan, 1963`te kaybedeceği Veza Taubner ile evlendi. Bu arada Hochzeit (Düğün) ve absürd tiyatronun ilk örneklerinden olan Die Komödie der Eitelkeit (Kibir Komedisi) adlı oyunları yazdı. 1967`de Viyana`da sahneye koyulan Die Befriesteten (Sayılı Gün) insanın öleceği zamanı tam olarak bilmesi durumunda ne olacağını sorusunu soruyordu. Nasyonel Sosyalistlerin Avusturya`yı işgal etmesinden çok kısa bir süre önce Paris`e, Paris`ten de Londra`ya geçti. Hayatının büyük bir bölümünü İngiltere`de geçirdi. 1970lere kadar yaşadığı İngiltere`den 1952 yılında vatandaşlık kazanmıştır. 1971`de ikinci evliliğini yapacağı, restoratör Hera Buschor`un işi gereği sık sık geldiği İsviçre`de de bir ev edindiyse de, bu döneme kadar İngiltere dışına hemen hiç çıkmadı. Yazarın Hera Buschor`dan bir kızı olduğunda yaşı altmış sekizdi. Hayatının son 20 yılını Zürih`de geçirdi ve 1994 yılında yine Zürih`te vefat etti. Elias Canetti, vasiyeti üzerine ünlü yazar James Joyce`un yanına gömülmüştür.
Çalışmaları
Körleşme
Elias Canetti`nin 26 yaşında kaleme alıp 30 yaşında yayımladığı başyapıtı. Kitap 1935`te çıktı ve kısa bir süre sonra Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi yönetimi tarafından yasaklandı. Roman yayımlandıktan sonra birçok edebiyat otoritesinin ilgisini çekmiş ve İngiltere, Fransa ve Amerika`da yoğun ilgi görmüştür. Gariptir ki, Almanca kaleme alınmış bu eser Almanya`da uzun süre ilgi görmemiş, ancak 1963`deki üçüncü baskısıyla hak ettiği üne kavuşabilmiştir. Romanın bir tür elitist olan Profesör Kien etrafında dönen hikayesi, özellikle "gerçeklik" olgusuna yeni yorumlar ve farklı bakış açıları getirir.Kitle ve İktidar
Canetti "``kitle``" olgusu ile ilgilenmeye daha 1925 yılında karar vermiştir. Daha sonra 1933 yılında Hitler`in Almanya`da iktidara gelmesi, Canetti`nin 1925`den beri ilgilendiği "``kitle``" olgusuyla "``iktidar``" olgusu arasındaki olası ilişkileri düşünmesine ve çözümlemeye çalışmasına neden olur. Kitle ve iktidar üzerine olan fikirlerini "``Kitle ve İktidar``" (Masse und Macht) ismiyle 1960 yılında yayımlamıştır. Kitabın ilk yarısı kitlenin değişik türlerinin dinamiklerinin çözümlemesine ayrılır. İkinci bölüm ise kitlenin yöneticilere neden ve nasıl itaat ettiği üzerinde yoğunlaşır. Canetti Hitler`i hükmettiği kitlenin büyüklüğünden başı dönen paranoyak bir yönetici olarak sunar. Yahudilere yapılan zulmü Almanya`nın enflasyon deneyimiyle bağlantılandırmaktadır.Ödülleri
Canetti, Nobel Edebiyat ödülü başta olmak üzere birçok ödül kazanmıştır;Franz Nabl Ödülü, Nelly Sachs Ödülü, Europa Prato Ödülü, Johann Peter Hebel Ödülü ve Kafka Ödülü.Başlıca Eserleri
Roman
- Die Blendung, 1935 (Körleşme, çev. Ahmet Cemal, Payel Yay., 1981)
Oyun
- Die Hochzeit, 1932
- Komodie der Eitelkeit, 1934
- Die Befristeten, 1956
Anı
- Die Gerettete Zunge, 1977 (Kurtarılmış Dil, çev. Şemsa Yeğin, Payel Y., 1995)
- Die Fackel im Ohr, 1980 (Kulaktaki Meşale, çev. Şemsa Yeğin, Payel Y., 1997)
- Das Augenspiel, 1985
Diğer Eserleri
- Masse und Macht, 1960 (Kitle ve İktidar, çev. Gülşat Aygen, Ayrıntı Y., 1998)
- Aufzeichnungen 1942-48, 1965
- Die Stimmen von Marrakesch, 1968 (Marakeş`te Sesler, çev. Kamuran Şipal, Cem Y., 1960)
- Der andere Prozess, 1969
- Die Provinz des Menschen, 1973 (İnsanın Sılası, çev. Ahmet Cemal, İyi Şeyler Y., 1996)
- Der Ohrenzeuge, 1974
- Das Gewissen der Worte, 1975 (Sözcüklerin Bilinci, çev. Ahmet Cemal, Payel Y., 1984)
- Das Geheimherz der Uhr: Aufzeichnungen, 1987
- Die Fliegenpein, 1992
- Nachtrí¤ge aus Hampstead, 1994
Kaynakça
- İngilizce Vikipedi Elias Canetti sayfası
- D. Barnouw, "Elias Canetti", 1996.
Linkler
- Elias Canetti biyografisi (İngilizce)
- Edebiyat Ansiklopedisi: Canetti, Elias - Literary Encyclopedia: Canetti, Elias (İngilizce)
