ikonuna tıklayınız.
Tarım Havzası
900.000 km2 yüzölçümü ile Tarım havzası ülkenin yarısından fazla bir alanını kapsar. Tanrı dağları ile Karanlık dağları arasında uzanan havzanın 500.000 km2 alanı ile dünyanın en büyük çöllerinden biri olan Taklamakan çölü oluşturur. Tarım havzasının geri kalan kısmını 400.000 km2’lik ziraata uygun topraklar oluşturur. Havzanın doğudan batıya mesafesi 1000 km’dir. Havzanın denizden yüksekliği 280 ile 1300 mt arasında değişir. Tarım havzasının su ihtiyacını bilhassa ziraata elverişli yerlerde Tarım nehri karşılamaktadır. Birkaç koldan meydana gelen Tarım nehri havzanın doğu istikametine akar ve Karaburan (Lop) gölüne dökülür.Cungarya Havzası
Ülkenin ikinci büyük havzasını Tanrı dağları ile Altay dağları arasında kalan Cungarya havzası oluşturur. Yaklaşık 600.000 km2 yi bulan Cungarya havzası Tarım havzasına nispetle daha küçük, fakat daha verimli topraklardan meydana gelir. Doğu Türkistan’ın Kuzey bölgesini oluşturan Cungarya havzası yer yer engebeli bir arazi yapısına sahiptir. Havzanın güney kısımları sulanabilen arazilerden oluştuğu için oldukça verimlidir. Ayrıca otlak olarak geniş arazilerin bulunması Cungarya havzasını hayvancılık içinde cazip bir yer haline getirir. Bunlara ilaveten ülkeyi komşu memleketler ile Uzakdoğu ülkelerine bağlayan kara ve demir yollarının bu havzadan geçmesi diğer kısımlara nispeten bölgeyi her sahada kalkınmış duruma getirmiştir. Bugünkü Doğu Türkistan’ın başkenti Ürümçi de Cungarya havzası içerisinde yer alır.Akarsular
Doğu Türkistan’ın en önemli akarsuları tarım havzasını sulayan Tarım nehriyle Cungarya havzasını sulayan Bulungir, Kara İrtiş ve Hurungudu nehirleridir. Karakurum dağlarının doğu yamaçlarından doğan Tarım nehri güneye doğru akarak Doğu Türkistan ile Keşmir arasındaki sınıra kadar ulaşır ve oradan doğuya doğru yönelir ve Lop gölüne dökülür. Altı koldan meydana gelen Tarım nehrinin uzunluğu 1.600 km’dir. Tarım nehrini oluşturan kolların en önemlisi Kaşgar şehrinin bulunduğu vadiyi sulayan Kaşgar deryasıdır. Güney batıdan gelen ve Yarkent vadisini sulayan Yarkent deryası ile güneyden gelen Hoten ovasını sulayan Hoten deryası ve Aksu bölgesini sulayan Aksu deryası, Tarım nehrinin diğer kollarını oluşturur. Bu büyük nehir ve kolları buz ile karların erimesinden ve daha ziyade ilkbaharda görülen yağışlardan beslenir. Modern sulama tekniği olmadığı için son derece basit usullerle yapılan sulamalar ile de ürünlerin yetişmesine kafi gelmemektedir. Ülkenin en doğusunda akan Bulungir ırmağı Urumçi’ye kadar olan bölgeyi sulayarak güneye doğru akar ve Yulutoy gölüne dökülür. Doğu Türkistan’ın doğu ve kuzey bölgelerini sulayan Kara İrtiş ve Hundügü nehirleri başta Turfan bölgesi olmak üzere, ülkenin kuzey bölgelerinde bol pamuk ve ipek yetişmesini sağlar Kara İrtiş nehri Kazakistan’da Zaysan gölüne dökülürken, Hurunduğu nehri vadilerde oluşan küçük göllerde kaybolur. Bu arada Doğu Türkistan’da fazla göl bulunmamaktadır. Ülkenin en önemli gölllerini oluşturan Bağraç ile Lop gölleri Tanrı dağlarının güneyinde ve güneydoğusunda bulunmaktadır. Ebi gölü ise Cungarya havzasında yer almaktadır. Bu göller, karların ve buzların erimesi ile oluşan küçük ırmak sularından beslenir. İli Deryası: Doğu Türkistan da su miktarı en bol olan nehirdir. Bu nehri oluşturan kolların en önemlileri olan Tikes deryası, Künes deryası ve Kaş deryası, Yamatu’da birleşirler. Yıllık akın miktarı 15 milyar 800 milyon m3 civarındadır. İli deryası ülkemiz genelindeki toplam akım miktarının %20 oluşturur. Ancak 12 milyar m3 su, ülke dışına yani kuzeybatıya yönelip (İli nehri) Kazakistan’daki Balkaş gölüne dökülür. İrtiş Deryası: Altay dağlarının güney eteklerinden başlar. İrtiş nehrinin önemli kolları ise Burçin deryası ve Kaba deryasıdır. İrtiş’in yıllık akın miktarı 12 milyar 600 milyon m3 olup 10 milyar m3 civarındaki su yurt dışına akmaktadır.İklim
Hava sıcaklığı Kara ikliminin hakim olduğu ülkemizde, yükselti ve dağların uzanışı değişik bölgelerde iklim farklılığını ortaya çıkarmıştır. Dolayısıyla mevsimlere göre şöyle bir tablo oluşur. Altay dağları alçak olduğu için ülkenin kuzeyi kuzey sektörden sokulan soğuk hava etkisinde kalır. Tanrı dağları ise yüksek olduğu için kuzeyden gelen soğuk hava kütlesi güney Doğu Türkistan’a geçemediğinden kuzey ile güney ikliminde büyük farklılık arz etmektedir. Tanrı dağlarının kuzeyinde soğuk mutedil, güneyinde sıcak mutedil iklime rastlanmaktadır. Kuzey Doğu Türkistan’da kış uzun hava çok soğuk olduğu için nehirler dahi donar. Yıllık ortalama sıcaklığı 6-7 santigrad dereceye kadar inmektedir. Hatta Çingil ilçesinde 49.7 santigrada kadar düşmektedir. Güney Doğu Türkistan’da yıllık ortalama sıcaklık 10 santigradın üzerindedir. Ocak aylarından –8 ve -10 derece arasında değişir. Yaz aylarında güney ve kuzey sıcaklıklarında büyük bir fark yoktur. Turfan havzasının yer şekli çukur, etrafı yüksek olduğu için haziran ayından Ağustos ayına kadar ortalama sıcaklık 30 derece üzerinde seyir eder. En yüksek sıcaklık 47.6 dereceye kadar çıkmaktadır. Bunu için halk Turfan’a “Ateş Adası” demektedir.İdari yapı
Ekim 1949 yılında Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurulduğu ilan edilmiştir. Cumhuriyetin ilanından sonra Çin anayasasında belirlenen “Ulusal Azınlıkların Bölgesel Özerkliği” prensibine dayanarak, Doğu Türkistan’da önce otonom birimler kurulmaya başlandı. 1954 yılında ilk İli Kazak otonom Oblastı’nın kurulmasıyla birlikte toplam 5 otonom oblast ve 6 otonom nahiye kurulmuştur. Daha sonra 1 ekim 1955’te “Şincang Uygur Özerk Bölgesi” kurulmuştur. Böylece Şincang Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) küçük otonom ünitelere parçalanan, otonom eyaletler haline getirilmiştir. Anayasada yer alan “Milli Otonom Kanununa” göre her milletin ulusal otonom bölgeleri, merkezi halk hükümetine bağlı yerel hakimiyet üniteleri olup, devletin normal yerel idari birimleri gibi çalışmasının yanı sıra Anayasa ve kanunlarda belirlenen otonom birimler, söz konusu bölgelerdeki milletin siyasi, iktisadi ve kültürel özelliklerini, yerel hukuk prensiplerini de belirleyebilir. Şincang Uygur Özerk Bölgesi (Doğu Türkistan) özerk bölge hükümetine dolaysız bağlı olan 5 otonom oblast, 8 vilayet 3 bağımsız belediye halinde milletler hakları taksim edilmiştir.Otonom Oblastlar: İli Kazak otonom oblastı, Sanci Hui otonom oblastı, Bayınğulun Moğol otonom oblastı, Börütala Moğol otonom oblastı ve Kızılsu Kırgız otonom oblaslarıdır. Otonom Nahiyeler (ilçe): Mori otonom nahiyesi, Barköl Kazak otonom nahiyesi, Kubuksar otonom nahiyesi, Çapçal Şive otonom nahiyesi, Karaşehir Huizu otonom nahiyesi, Taşkorgan Tacik otonom nahiyesi gibi 6 otonom nahiyesi bulunmaktadır. Vilayetler (iller): Kumul, Turfan, Altay, Tarbağatay, Aksu, Kaşgar, Hoten. Bağımsız Belediyeler: Urumçi, Karamay, Şihenzeden ibaret olup, bu belediyeler diğer Büyük şehir belediyeleri gibi bulunduğu bölgenin il yada otonom oblast yönetimine bağlı değildir. Bunlar İller ve otonom oblastlar gibi özerk bölge hükümetine bağlıdırlar. Otonom oblast ve Vilayetler bünyesindeki şehirler sırası ile şöyledir: Kaşgar, Gulca, Kumul, Korla, Kuytung, Sanci, Aksu, Hoten gibi 8 şehir bulunmaktadır. Ayrıca otonom oblast ve İllere bağlı 78 ilçe bulunmaktadır. Aşağıda iktisadi ve ticari öneme sahip şehirler kısaca tanıtılacaktır. Urumçi Şehri: (Doğu Türkistan) Şincang Uygur Özerk Bölgesinin Başkenti olup siyasi, iktisadi ve ulaşım merkezidir. Urumçi Tanrı dağlarının kuzeyinde Cungarya havzasının güney doğusunda bulunmaktadır. Kaşgar Şehri: Tarım havzasının batısında Kızıl derya (ırmak) kenarında olup iki bin yıldan fazla tarihi geçmişe sahip olan eski Türk şehridir. Kaşgar güney, Doğu Türkistan’ın önemli siyasi, iktisadi ve kültürel merkezlerinden biridir. Gulca şehri: İli Kazak otonom oblastının başşehri olup, Doğu Türkistan’ın batısındaki Kazakistan hududuna 100 km. uzaklıkta, İli derya vadisinde yer almaktadır. Aynı zamanda Gulca Orta Asya Türk Cumhuriyetlerine açılan önemli ticaret merkezi konumundadır.
Karamay Şehri: Cungarya havzasının batısında olup, 1950’lerden bu yana çölde kurulan ilk petrol şehridir. Şihenze Şehri: Tanrı Dağı’nın kuzeyinde Manas nehri kenarında yer alır. Bu şehri 1960’lardan itibaren kurulmaya başlayan yeni bir şehirdir. Şehrin altyapı kuruluşu mükemmel, çevresi güzel, sanayi, tarım ve ticaretin bir arada kaynaştığı modern bir kenttir. Nüfusunun %90 nına yankını Çin’lidir. Doğu Türkistan’ın küçük milli otonom ünitelere parçalanması gibi bir durum Çin’in diğer eyaletlerinde olmamıştır.
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
misafir - 9 yıl önce
zhangjun - 2 yıl önce
Mike Rooney - 1 ay önce