dağcılık
Türkçe dağcılık kelimesinin İngilizce karşılığı.n. climbing, alpinism, mountaineering
Sağlam kişilerin yapabileceği bir spor olduğundan, bu spora başlayacak olanların tam teşekküllü sağlık kurullarından rapor almaları lazımdır; yoksa 2000-4000 m mesafelerden sonra “dağ hastalığı” (dağ tutması)na yakalanmaları muhtemeldir. Bu rahatsızlık kandaki oksijen basıncının azalması sonucu ortaya çıkar. Orta kulakta ve barsakta bulunan havanın genişlemesi sonucu, kulak ağrıları, solunum sıklıkları ortaya çıkar. Bu durumlar ortaya çıkınca tırmanmaktan vazgeçmelidir.
18.-19. yüzyılda Avrupalı (İngiliz ve Fransızlar başta olmak üzere) zenginlerin boş zamanlarını değerlendirme ve hayatlarının rutinlerini yeni maceralarla süsleme arayışı neticisinde bir spor sayılmaya başlanan dağcılık, 20.yüzyılın başında diğer ulusların da ilgisini çekmeyi başarmıştır. Uluslararası bir spor haline gelmesi ise, 1931 yılında, merkezi Cenevre'de olan Uluslararası Dağcılar Birliği (UIAA)'nin kurulmasıyla mümkün olmuştur. İzleyen yıllarda, belirli teknik ve emniyet yöntemlerinin geliştirilmesine paralel olarak kendine özgü disiplini ve ilkeleri olan bir spor haline dönüşen dağcılık, birçok doğa sporunun da önünü açmıştır.
Günümüzde en çok rağbet gören doğa sporlarından biri olsa da, bu spora eklenebilecek yeniliklerin azalması, yeni neslin yeni doğa sporlarına daha fazla ilgi duyması ya da bu tür sporlara yönelmesi nedeniyle, 20. yüzyılın başındaki popülaritesini kaybetmeye başlamıştır.
Türkiye'deyse dağcılık, üniversite klüpleri ve Türkiye Dağcılık Federasyonu (TDF) bünyesinde canlılığını korumaktadır.
Dağcılık malzemeleri
Rüzgar geçirmeyen elbise, yün iç çamaşır, özel ayakkabı, kalın çorap, başlık, kar gözlüğü, buz baltası, üzengi, delikli çivi, tırmanma ipi, pusula, izci çakısı, piton, buz tırnağı, çekiz, halka, uyku tulumu, burgu, takoz, barometre ve çok yükseklere çıkıldığında oksijen tüpü.Dağcılık terimleri
1. Birbirine halatlarla bağlanmış gruba “kafile”;2.Yamaç üstündeki düzlüklerde ağaç veya taştan yapılmış evlere “dağ evi”;
3. Fırtınalı havalarda geçici olarak barınmaya mahsus küçük dağcı kulübelerine “kulübe sığınak”;
4.Tırmanılması güç yerlerde herhangi bir ihtimale karşı sökülmeden bırakılan halata “sabit halat”;
5.Keçi ve katırların ilerlemesine elverişli taşlık yola “keçi yolu”;
6. Deniz seviyesinden olan yüksekliği ölçmeye yarayan alete “antimetre”;
7. Dağcıların tırmanışta karşılaşabilecekleri tabii engellere “buz, buzullar bölgesi, kar, çığ, kasırga”;
8. Buzulların vadiye yürümesine “kayma”;
9. Dağcıların aşacakları engellere “çok sarp ve dik eğilimli kaygan yerler”;
10.Hatasız tırmanışlara “kolay ve serbest tırmanış”;
11. Dağcılık sporunda geri planda dağcı işçileri, tecrübeli önderlerine “kılavuz, taşıyıcı, eğitmen ve sığınak bekçisi”;
12.Kayalık ve dik yamaçlara “duvar kayalar”;
13.Kaya duvarının yatay kısmına “teras”;
14. Birbirine çok yakın iki kaya duvarı arası boşluğa “düz kayalar koridorları”;
15. Düşey bir kaya ile dışarıya doğru dik açı yapan çıkıntı duvara “dam”;
16.İki sarp yüzeyin birleştiği yatay tepe çizgisine “mahya”;
17. Bir çatlak üzerinde buzul köprüsüne “kaya gagaları, buzul çatlakları köprüsü”;
18.İki kılçık çizgisi arasındaki oyuk bölgeye “eyer”;
19. Bir kaya duvar üzerindeki büyük kayalık çıkıntıya “mahmuz”;
20. Bir yanı kapalı küçük vadiye “körboğaz”;
21. Buzul kütlesinin bloklar olarak parçalandığı bölgeye “buzul boğaz”denir.
Tırmanma tekniği
Yokuşta yürürken yorulmamak için (S) çizerek çıkmalıdır. Çok dik yerlerden inerken ağırlıklarını topuklarına vermelidir. Çok yorulmamaya ve terlememeye dikkat etmelidir. Az su içmelidir. Dik kayalara tırmanırken ayaklarla iyi basmalı ve sağlam tutunmalıdır. Gücünü ve iradesini zamanında ve yerinde kullanmalıdır. Çıkışlarda az mola vermeli yuvarlanacak kaya ve çığ tehlikesini daima göz önünde bulundurmalıdır.Dağa tırmanmada güçlük dereceleri
1. Derece güçlük: Ellerden faydalanmaksızın tırmanılan hafif eğimli sırtlar.2. Derece güçlük: Ellerden arasıra faydalanmayı gerektiren hafif eğimli sırtlar.
3. Derece güçlük: Tırmanılması güç yerler, dik yamaçlar.
4. Derece güçlük: Halat kullanmayı ve iyi bir dağcılık tekniğini gerektiren, tırmanılması çok güç dik, fakat ellerle tutmaya elverişli yamaçlar.
5. Derece güçlük:Tutulması çok güç, halatsız tırmanılması imkansız dik engelli yamaçlar.
6. Derece güçlük: Dik olduğu gibi yüzeyleri kaygan kayalık. Buraya tırmanmak için halat ve çivilerden başka üzengi kullanmak gerekir.
Türkiye’de dağcılık sporu
Ülkemizde spor olarak dağcılık çalışmaları 1920’lerde başladı. Türkiye’de ilk dağa tırmanış Hamilton ismindeki bir İngiliz’in Erciyes Dağına yaptığı tırmanıştır. Birinci Dünya Savaşından sonra, dağcılık daha çok askeri bir hareket olarak kendini gösterdi. 1924’te Albay Cemil Cahit Bey, subay ve erlerden meydana gelen bir grupla Erciyes’in doruğuna çıktı. 1926’da “Dağcılık Talimgahı” adı alltında ilk dağcılık okulu kuruldu.Dağcılık sporundaki önemli gelişmeler 1930’lu yıllarda kendini gösterdi. İlk dağcılık kulübü o dönemin İstanbul Valisi Muhittin Üstündağ tarafından “Türk Yürüyücülük, Dağcılık ve Kış Sporları Kulübü” adıyla kuruldu (1933). Aynı senelerde Bursa’da Bursa Dağcılık ve Kış Sporları Kulübü kuruldu. Bu gelişmelerden sonra dağcılık sporu tarihinde ilk federasyon, 1938 yılında “Dağcılık ve Kış Sporları Federasyonu” olarak kuruldu. 1939’da aynı federasyon “Türkiye Dağcılık ve Kayak Federasyonu” şeklini aldı.
Başkanlığına Latif Osman Çıkıgil ve ekibi getirildi. 1966 yılında ise yalnız dağcılıkla ilgili “Türkiye Dağcılık Federasyonu” kuruldu. Başkanlığına yine Latif Osman Çıkıgil getirildi. Bu çalışmalardan sonra dağcılık sporuna ilgi arttı. 1969’da ilk defa Avusturya ve Alman dağcıları ile Türk dağcıları Cilo ve Ağrı dağlarına tırmandılar. Bundan bir yıl sonra Türk dağcıları da İtalya, Almanya ve Avusturya’da o ülkenin dağcılarıyla tırmanmaya başladılar (1970). 1977 yılında Dünya Dağcılar Birliği (UIAA)ne üye olundu. Bu tarihlerden sonra üniversiteler de dağcılık sporuyla alakalanmaya başladılar. Türkiye’de hemen her mevsim tırmanmaya elverişli dağlar bulunmaktadır. Umumiyetle bu spor ülkemizde üniversite gençleri tarafından yapılmaktadır. Yurdumuzda yeni yeni tanınan bu spor gün geçtikçe gelişmektedir.
Dağcılık Stilleri
Alpin Stil
Hafifliğin ve hızın ön plana çıktığı ve aynı zamanda teknik tırmanış içeren dağcılık sporunun esas ruhunu temsil eden tırmanış sitilidir. Ana ve ara kamp yoktur. Hızlı ve hafif olmak için tek kamp noktasından hareket edilir. 'Temiz tırmanış' diye tabir edilen ve tırmanış sonrası rotayı değiştirmeyen 'doğal' yöntemler kullanılır.Yapay yöntemlerden tamamen uzak olan bu tırmanış stilinde tırmanıcılar bütün zorluklar ve risklerle kendi başlarına başa çıkarlar. Temelindeki bu yöntemlerden dolayı 'macera ruhu' ile beslenir.
Trekking ve hiking
Türkçede Dağ veya doğa yürüyüşü olarak kullanılmasına karşılık dağ ve doğa yürüyüşünün tam karşılığı HIKING dir. Günü birlik olarak yapılır ve kamplı konaklama içermez. Eğer bu aktivite kamplı olacaksa adı Trekking olur.Ekspedition
BGC. Uzun zaman gerektiren ve tırmaılan yükseklik bakımından vicudun klimaya uyum sağlayabilmesine olanak sağlamak amacı ile bol miktarda iniş çıkış içeren Yüksek İrtifa Tırmanışı'nın ingilizce adıdır. Tırmanıcılar zirveye çıkana kadar kendi kamp yüklerini bir üst kampa taşırlarken birden fazla gitgel yaptıkları faaliyettir.Ferrata
Kayaya sabitlenmiş metal merdivenleri kullanarak tırmanma stilidir.Sportif tırmanış (Sport climbing)
Genellikle kaya üzerinde ya da yapay duvarlarda kullanılan tırmanma stilidir. Kendi içinde dört ana kısma ayrılır.Kaya Tırmanışı
Önceleri dağcılığın bir kolu olarak tanınan kaya tırmanışı, uzun süredir rüştünü ispatlamış, bağımsız bir spor dalı. Bu spora, doğayla baş başa, fit ve sağlıklı kalmak, biraz da adrenalini damarlarında hissetmek için başlayanlara gore, tırmanmanın kısa süre sonra bir tutku halini alır.Doğayla iç içe olmaktan, trekking gibi sporlardan hoşlanıyorsanız kendinizi biraz zorlamak için kaya tırmanışı iyi bir seçenek olabilir. Her ne kadar ekstrem bir spor olarak kabul edilse de gözünüz korkmasın. Kaya tırmanışı, heyecan duygusunun veriyor, stratejik karar verme yeteneğinizi geliştiriyor. Denge, estetik, esneklik ve gücü bir araya getiren bu sporda doğaya rağmen değil, ona uyum sağlayarak ilerleniyor. Fiziksel güç ve zekayı aynı anda kullanmak gerekiyor. Bir nevi insan kendi kendine meydan okuyor!
Kaya tırmanışında, kol ve bacak kasları başta olmak üzere, vücudun hemen hemen bütün kasları çalışıyor. Kayaya yaklaşılan pozisyonlar ise karın kaslarına fayda sağlıyor. Doğa ile iç içe olmak ve temiz hava, tabii ki beden ve ruh sağlığımızı olumlu yönde etkiliyor.
Kaya tırmanışı, sportif tırmanış(spor tırmanış) ve geleneksel tırmanış olarak ikiye ayrılıyor. Yeni başlayanlara sportif tırmanış tavsiye edilir.
Yıllardır kaya tırmanışı yapan, Wolftrack Doğa Sporları Merkezi eğitmeni Reşat Nuri Ülger, bu sporun kişinin özgüvenini geliştirmede faydası olduğunu söylüyor. Bir başka kaya tırmanıcısı Tuğba Belkayalı ise, kendini daha özgür hissettiği ve stres attığı için bu sporu yaptığını anlatıyor. Belkayalı'ya göre içinde az da olsa tehlikeyi barındırması bu sporu onun için daha zevkli hale getiriyor.
Geleneksel tırmanış daha onceden konulmus boltlar olmadan sadece yaninizdaki malzemeleri kullanarak tırmanma şeklidir.
Sportif tırmanış önceden yerleştirilmiş boltları takip ederek, üstüne ekspres yerleştirerek rota üzerinden tırmanma şeklidir. Geleneksel tırmanışa göre daha kolay ve daha güvenlidir.
Tanımlar
- Bouldering: Özelikle kaya tırmanışına yeni başlayanlar için çok faydalı bir antrenman. Teknik, kuvvet ve dayanıklılık gibi becerilerin geliştirilmesine katkı sağlıyor. Kaya tırmanışı ayakkabısı ve toz torbası kullanılıyor. Yerden fazla yükselmeden(en fazla 2-3 metre), genel olarak yatay hareket ederek, teknik geliştrmeye yarar. Yükselme amaçlı olmadığından genelde güvenlik alınmaz. Tecrübeli tırmanıcılar da antrenman için bouldering yaparlar.
- Lider tırmanış: Geleneksel ya da spor tırmanışta dağcının önce ya da önden çıkmasıdır. Lider tırmanan artçıya göre daha riskli tırmanmaktadır. için de önce lider tırmanılıp ip atılır. Lider tırmanıcı ara emniyet noktalarına (örneğin spor tırmanışta boltlara)ekpres takıp burdan ip geçirir. Aralari 2 ila 5 metre olan bir ara emniyet noktasından öbürüne kadar düşme riski vardir. Ancak düşerse bir önceki ara emniyet noktasına kadar düşer.
- Top-rope tırmanış Liderin açtığı ve indiği rotadan diğer tırmanıcıların liderin indiği iple yukarı tırmanmasıdır. Yeni öğrenim gören tırmanıcı adaylarının genel olarak tırmanma biçimidir.
- Üstten Emniyetli tırmanış: İpi atılmış bir rota üzerinden spor tırmanış yapılmasıdır. Tırmanış ipi, rotanın tepesindeki istasyondan geçerek tırmanışçıya gider. İpin diğer ucu da emniyet alan kişide bulunur.Tırmanışçı tırmandıkça, ipte oluşan boşluğu emniyetçi alıyor. İpli tırmanışlar içinde en güvenlisidir Top-rope. Top-rope tırmanışta düşülürse ancak ipin esnemesi kadar aşağı inilir. Ancak top-rope tırmanış için önce birisinin lider tırmanış yapıp rotayı "açması" gerekmektedir.
Serbest stil
En çok kullanılan tırmanış türü. Free climbing denilen bu tırmanışta, yükselmek için yapay tekniklere kesinlikle başvurulmuyor. İp ise tırmanan kişiyi, düşüş ihtimaline karşı, tehlikeden korumak için kullanılıyor.Free-solo
Hiçbir emniyet aleti kullanılmadan, kaya tırmanış ayakkabısı ve toz torbasıyla yapılıyor. Free-solo fazlasıyla deneyim gerektiriyor. Zaten bu türde tırmanan sayısı oldukça az. Bu stilde tırmanmak için fiziksel olduğu kadar psikolojik olarak da hazır olmak gerekiyor. Çünkü, yapılan hata çoğunlukla ölümle sonuçlanıyor. Çıplak ayakla da tırmananlar var.Yapay tırmanış
Yükselmek için çeşitli aletlerden faydalanılarak yapılan tırmanış türü. Yapay tırmanışta, sikke, jumar, hook, ip, merdiven gibi aletler kullanılıyor. Çıkışta, lider tırmanıcının örneğin sikkeye (tutunmak için kayaya çakılan çivi) basması durumuna yapay çıkış adı veriliyor.Nasıl eğitim alınıyor?
Kaya tırmanışı eğitimi veren bir çok doğa sporu merkezi var. Eğitimin ilk aşaması teorik dersler; Öncelikle, tırmanış teknikleri, stilleri, tırmanış ve iniş istasyonlarının kurulması, top- rope (tırmanış ipi) ve malzemeler hakkında ayrıntılı teorik eğitim alınıyor.Bir sonraki aşamada uygulamaya geçiliyor. Malzeme takıp çıkartmak, yerden birkaç metre yükselerek yapılan egzersizlerle ip inişi ve top rope tırmanış uygulaması yapılıyor.
En son aşamada lider tırmanışın (eğitim alındıktan sonraki uzmanlaşılan tırmanış) temel bilgileri alınıyor ve tecrübeli bir kaya tırmanışçısıyla beraber uzun rotalarda tırmanışlara başlanıyor.
Uzun duvar tırmanışı
Kaya tırmanma tekniklerini ve emniyet malzemelerini kullanarak bir ip boyundan daha yüksek olan kaya üzerinde yapılan tırmanış şeklidir.Yapay duvar tırmanışı
Genellikle kapalı alanlarda (bazen açık havada) kimyasal malzemeler kullanılarak yapılan sabit veya ayarlanabilen duvar sistemlerine (genellikle yarışmalara yönelik olarak yapılmış farklı boyutlarda duvarlara) tırmanma etkinliğidir. Yapay duvarlar, farklı biçimlerde ve aralıklarda basamak ve tutamakları içerir.Yapay duvar tırmanışlarında, duvara dagcılıkta kullanılan teknik malzemelerin yerleştirilmediği "top rope" (üstten emniyetli ip) tekniği de kullanılmaktadır.
Kaynakça
- Rehber Ansiklopedisi
- http://tr.wikipedia.org/wiki/Da%C4%9Fc%C4%B1l%C4%B1k
- http://www.dpudak.com
- http://www.bolusportif.com/
- http://www.budak.org.tr/dagcilik/dagcilik.asp?konu=yaz&baslikid=2&dagcilikid=5
- http://www.formsante.com.tr/spor/00357/
- http://www.bolusportif.net/
- http://www.yuruyoruz.com
Türkiye'deki dağcılık kulüpleri
- SDT - Sakarya Dağcılar Topluluğu
- ZIRVEDAK - Zirve Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü
- MUDADOSK - Marmara Üniversitesi Dağcılık ve Doğa Sporları Kulübü
- BSHDSD - Bolu Sportif Havacılık Dağcılık Doğa Sporları Derneği
- BAUDAKS - Balıkesir Üniversitesi Dağcılık Kulübü
- HUDAK - Haliç Üniversitesi Dağcılık Kulübü
- DPUDAK - Dumlupınar Üniversitesi Dağcılık Kulübü
- DATO Dağcılık ve Tırmanış Okulu
- İnönü Üniversitesi Dağcılık ve Kış Sporları Kulübü
- YTÜDAK - Yıldız Teknik Üniversitesi Dağcılık Klubü
- Zirve Dağcılık ve Doğa Sporları Klubü
- ODTÜ Dağcılık ve Kış Sporları Kolu
- İTÜ Dağcılık Kulübü - İTÜDAK
- KTU Dağcılık ve Kış Sporları Kolu
- UDK uludağ üniversitesi dağcılık kulübü
- Gezginder
- EDK (Elbistan Dağcılık Kulübü)
- Elazığ dağcılık klübü
Türkiye'de dağcılık ve diğer doğa sporları hakkında tartışma forumları
- http://www.gezenbilir.com
- http://www.pandul.org
- http://www.dagciyiz.biz
- http://www.yuksekirtifa.com
- http://www.insanvedoga.com
- http://www.dogatutkunlari.com
