Central Park, New York şehri Manhattan ilçesinde yer alan büyük umumi kentsel bir parktır. Yıllık ortalama 25 milyon ziyaretçisiyle Central Park, Birleşik Amerika`da en çok ziyaret edilen kent parkıdır. Birçok film ve televizyon şovları bu parkı dünyadaki en ünlü şehir parkı yapmıştır.
Central Park`ın zengin tarihi 1800`lü yılların ortalarına dek uzanmaktadır. Gerçi, park içindeki heykeller ufak bir araştırma gezisine çıkıldığı taktirde, bugünün popüler kültürüyle nasıl bir araya geldiklerini bizzat kendileri anlatır gibidir. Central Park, Amerika Birleşik Devletleri`nde Peyzaj düzenleme yapılan ilk genel parktır. Parkın tasarımındaki destekçiler - en önemli olarak, zengin tüccarlar ve alan sahipleri - Londra ve Paris`e ait genel alanları çok beğenmiş ve New York`un da uluslar arası bir şöhret sağlama açısından böyle bir alana ihtiyacı olduğu düşünmüşler. Yapılması düşünülen genel park, cazip düzenleme ve donatılarla kendi şöhretini içinde barındırmalı, New York`un çalışan kesimi için de salonlara alternatif olarak sağlıklı bir alan sunmalıdır. Park alanının ve masrafların müzakeresinden 3 sene sonra, 1853 yılında, kanuni açıdan da New York kenti için Manhattan`ın merkezinde, devlet arazisinden 2800 dönümlük bir alan elde edilmiştir.
Bataklıklardan ve uçurumlardan oluşan düzensiz alan, kaya parçalarıyla noktalanmış, 5 inci ve 8 inci bulvarlar arasındaki alan ile hoşa gitmeyen bir özel gelişim gösteren 59. ve 106. Caddeleri kapsar. Her ne kadar, parkın tasarımında, kabataslak 1600 fakir konutu yerinden etmek gerekse de (içinde İrlandalı domuz çiftçileri ve Alman bahçıvanların bulunduğu) bu insanlar alan içerisindeki şantiyede yaşıyorlardı. Sekizinci Bulvarda ve 82. Caddede, Seneca Köyü kentin en yoğun Afrikalı-Amerikalı kesiminin ikamet ettiği yerlerden birisi (3 kilisesi ve bir okulu ile) bulunmaktadır. 1863 yılında 110 uncu Caddenin sınırındaki yayılma park alanına 843 acre (*) daha kazandırmıştır.
Bu yeni çeşit genel tesisin politik kontrolünün kim tarafından kullanılacağı? sorusu 19. yüzyıla doğru bir muhteva noktasıydı. İlk Central Park Komisyonu`nun tayin edilmesi (1857 - 1870), Andrew Green`in liderliği altında, komisyon kentin ilk planlama acenteliğini kurdu ve parkın yönetimini de güzel bir şekilde yaptı. Daha sonra 1870 yılında, yeni kentin karakteri oluşmaya başladığında, parkın yönetimi lokal kontrole iade edildi, belediye reisi park komisyoncularını tayin etti. 1857 yılında, Central Park Komisyonu ülkenin ilk Peyzaj düzenleme yarışmasını yaptı ve Frederick Law Olmsted (aynı zamanda parkın müfettişidir), Calvert Vaux ve Andrew Jackson Downing tarafından sunulan Greensward Planı nı seçti. Tasarımcılar İngiliz romantik akımından etkilenerek pastoral bir peyzaj oluşturmak istemişlerdir. Yerel eleştirilere cevaben, tasarımcılar planlarında mevcut dolaşım sistemini düzenlemişler, yaya yollarını, at patikalarını ve araba yollarını birbirlerinden ayırmışlardır. Jacob Wrey Mould tarafından asistanlığı yapılan Vaux, 40 tan fazla köprü tasarlayarak geçişleri değişik rotalarla derecelendirmiştir.
Greensward Planı, hızla büyüyen çayırlıklar ve göllerden oluşan pastoral Peyzajı ve kaya parçalarını resim gibi güzel bir şekilde sergiler. Park içerisindeki dizayn stiline uygun olmayan çeşitli araziler de mevcuttu. Güney bölgesi, çok miktarda kayayı barındıran bölüm, Parkın içinde bir sakinliği de beraberinde getirir, durgun bir pastoral stil sunar. Alanın tamamı mimarlar ve mühendisler tarafından değiştirilmiştir, özellikle değiştirilen bölümler çayırlıklar, kayalık alanlar ve bataklıklardır. 1873 yılında, 10 milyondan fazla yük arabası ile çeşitli materyaller ve malzemeler Park alanına taşınmıştır. Bu materyaller arasında 4 milyon ağaç, çalı ve çeşitli bitkiler ile bugünkü Central Park`ı temsil eden 1400 tür ve çeşitli tesisler mevcuttu.
Sonuçta, bir yerde kesişen yollar Greensward Planı`nın marifetini gösterdi ve şehrin isteklerini bünyesinde barındırdı. Öyle ki, hala ziyaretçileri taşraya ait Park deneyimlerinden korumaktadır. Özetle, dahili sirkülasyon sistemi yürümeyi, taşımacılığı ve atlı trafiğini birbirinden ayırır.
Park içinde, eğri patikalar (yürüyüş yolları) ziyaretçilere yürüyüşleri sırasında başarılı bir biçimde görüş açıları sunmaktadır. Park içindeki tek dizayn edilen formal mimari yapı Mall dır. Burası toplumun yanında doğanın ikinci planda kaldığı tek mekandır.
Greensward Planının uygun bulunmasından sonra Central Park`ın tamamlanması 20 yıl aldı. Zorlu politik eylemlerin ardından, oldukça doğal özelliklere sahip olan Park; konstrüksiyonu, yönetimi ve daha sonrasında yeniden yapılandırılmasıyla genel kurumlar tarafından zorla kabul ettirilmiştir. Sonunda Olmstead Park yönetiminden 1877 yılında ayrılmış, Vaux ise ölümü olan 1895 yılına kadar görevine devam etmiştir. Yüzyılın bitimine yakın, genelin isteği rekreasyonel alanlardı ve otomobillerin gelişi ile birlikte Park içinde yeni bir baskı oluştu. Vaux`un ölümünün ardından, kanunlarda yapılan düzenlemelerle Park içindeki ölü ağaçların ve çalıların değiştirilmesi-yenilenmesi sağlandı.
New York`un 5 parkının yapımını elinde bulunduran ve Long Island`ın ilk park yolları ile Jones Plajını yapan Robert Moses, 1934 yılında, Central Parkı ve diğer New York Parklarını yeniden temizledi ve düzenledi. Pek çok çiçek ekildi, Pakın dış duvarları orijinal koyu krem rengine yeniden kavuştu, su içilen çeşmeler onarıldı, yürüme yolları düzeltildi. Moses kontrolünde Central Park 19 çocuk oyun alanına, 12 top oynama sahasına, handball kortlarına ve buz patenine kavuştu. Yine Moses zamanında Central Park Hayvanat Bahçesi ve Tavern on the Green inşa edildi. Ancak 1960 senesinde Robert Moses Park komisyon liderliğinden ayrıldığında, yerine Central Park`ı onun gibi koruyup güzelleştirilecek birisi bulunamadı. Moses`in tüm idealleri ve projelerine rağmen, Park -ağaçları, çim alanları ve Bitkileriyle - ölmeye başladı.
1960 yılından itibaren bunu takip eden 20 yıllık periyot Pakın zayıflama periyodu olmuştur. Parkın Peyzajı yaz konserleri ve yeni yıl kutlamaları ile barış Rallileri ve protest gösterileri ile mahvolmuştur. Park artık yönetilmeyen ve yönetilemeyecek bir şekilde görünmekteydi. Buna rağmen 60 lı yıllarda birtakım olumlu değişikler görüldü. 1962 yılında The Public Theatre`ın "Shakespeare in the Park" oyunu ilk kez sahnelendi. 1961 ve 1965 senelerinde, Metropoliten Operası ve New York Filarmonisi, Great Lawn da bir dizi yaz gösterisi yaptılar. 1964 senesinde, Central Park Doğal Tarihi Peyzaj Alanı olarak ilan edildi; 1974 senesinde New York Şehri`nin Landmarkı olarak isimlendirildi. Daha sonraları Parkın restoresinde bu durumlar birtakım standartların kurulmasında yardımcı oldu. 1975 senesinde Parkın acilen bir yardıma ihtiyacı olduğu düşünülerek Belediye Reisi Edward Coach ve Park Komisyonundan Gordon Davis bu durumu ele aldılar. Belirli bir yönetim altında, Central Park Komisyonu 1980 yılında Bill Beinecke (Başkan) ve Betsy Barlow Rogers (Central Park Yöneticisi) sayesinde yeniden canlandırıldı. Bu, Central Park`ın sürdürülebilirliğinde yeni bir safha oldu.
1980 yılı Central Park için bir dönüm noktası olmuştur. Şehir ve yeni kurulan Central Park Komisyonu birlikte çalışmaya başladı ve Parkın restorasyonu için gerekli uzun bir eyleme adım attılar. 1981 senesinde, Komisyon " 1980`ler ve Ötesinde Central Park`ın Yeniden Yapılandırılması" ("Rebuilding Central Park for the 1980s and Beyond") adıyla bir doküman yayımladı. Bu dokümanda Park restorasyonu için gerekli Parkın Master Planının ilk hali de yer alıyordu.
Şehir ve Park Komisyonu birlikte pek çok restorasyon projesine başladı. 1998 Şubatında, Belediye Başkanı Rudolph Giuliani, Pak Komsiyonundan Henry Stern ve Ira Millstein birlikte bir yönetim kontratı imzalayarak Park için yeni bir dönüme de aynı anda imza atmış oldular. Bu kontrat merkez restorasyon ve Park içindeki genel programlamalar bakımında çok büyük yararlar sağlamıştır.
Central Park`ın yeniden yapılandırılması başarısının altında Şehir halkı, yerel yönetimler ve Park Komisyonunun birlikte çalışmasının yanında, Şehir Plancıları ve Peyzaj Mimarlarının ortak çalışmaları da yatmaktadır. (http://www.peyzaj.org/2003/26kasim/1800-1858.htm, 2007.)
Commons|Central Park (New York City)|Central Park