Ay taşı Ay`da oluşmuş olan taşları tanımlamak için kullanılır. Terim ayrıca Ay`a yapılan keşiflerde toplanan diğer ay ile ilgili maddeler için de kullanılmaktadır.
Dünya`daki Ay taşlarının şu an için üç kaynağı vardır: 1) A.B.D Apollo görevleri; 2) Sovyetler Birliği Luna görevleri; ve 3) krater oluşumlarında Ay`ın yüzeyinden fırlayan taşların yeryüzüne ay meteorları olarak düşmesi şeklindedir. Altı Apollo yüzey gezisi boyunca, çoğunluğu Apollo 15, 16, ve 17 tarafından olan, toplam 382 kg (842 lb) ağırlığında 2.425 örnek toplanmıştır. Üç Luna uzay gemisi ise 326 g (0.66 lb) ağırlığında örnekle geri dönmüştür. Dünya`da 2006 yılına kadar 90`ın üzerinde meteor bulunmuştur ve toplam ağırlıkları 30 kg kadardır.
Apollo ay taşları çeşitli aletler kullanılarak toplanmıştır; çekiç, tırmık, kepçe, maşa ve çekirdek tüpleri. Toplanmadan önce birçoğu bulundukları ortamı göstermek için fotoğraflanmışlardır. Örnek çantaları içine koyularak ve sonra Özel Çevre Örnek Kabı`nın içine koyularak Dünya`ya olan yolculuğunda kirlenmeleri engellenmiştir.
| Ay görevi |
Getirilen örnek |
|---|---|
| Apollo 11 | 22 kg |
| Apollo 12 | 34 kg |
| Apollo 14 | 43 kg |
| Apollo 15 | 77 kg |
| Apollo 16 | 95 kg |
| Apollo 17 | 111 kg |
| Luna 16 | 101 g |
| Luna 20 | 55 g |
| Luna 24 | 170 g |
Genel olarak Ay`dan toplanan taşlar Dünya`daki taşlar ile karşılaştırıldıklarında, radyometrik tarihleme sonuçlarına göre çok yaşlıdırlar. En genci Dünya`da görünenlerin en yaşılısından daha yaşlıdır. Ay düzlüklerindeki bazalt örnekler 3,2 milyar yıldan başlar ve dağlık kısımlarındakiler 4,6 milyar yıla kadar çıkar, bu nedenle Güneş Sistemi`nin oluşumundaki ilk evreleri gösterir.
Taşların özellikleri Dünya`daki taşların özelliklerine çok fazla benzerlik göstermektedir, özellikle içerdiği oksijen izotopları miktarı bakımından. Fakat Ay`dan gelen taşlar daha düşük demir oranına sahip olmaya eğimlidirler, potasyum ve sodyum gibi uçucu kimyasallar bakımından tükenmiş durumdadırlar ve su bakımından tamamen tükenmiş durumdadırlar.
Ay`da bulunan yeni mineraller arasında, ``armalcolite`` bulunmaktadır. Armalcolite`in adı Apollo 11 görevindeki astronotların ardından adlandırılmıştır: ``Arm``strong, ``Al``drin, ve ``Col``lins.
Apollo Ay taşlarının ana depolama yeri Houston, Teksas`daki Lyndon B. Johnson Uzay Merkezi`ndeki Ay Örnek Binası`dır. Güvenli koruma için, San Antonio, Teksas`da Brooks Hava Kuvvetleri Üssü`nde küçük örnekler bulunmaktadır. Taşların çoğu nemden korunması için nitrojen içinde saklanmaktadır. Tşların üzerindeki ölçümler, özel aletler kullanılarak el sürülmeden yürütülmektedir.
, Apollo 15 görevinde getirilmiştir.]
Ay seferleri boyunca toplanan ay taşları paha biçilmez olarak kabul edilmektedirler. 1993`de, Luna 16 seferinden 0.2 g ağırlığında üç küçük parça 442.500 Amerikan dolarına satılmıştır. 2002`de Ay Örnek Binası`ndan çok ufak Ay`a ve Mars`a ait parçalar çalınmıştır. Parçalar 2003`de geri alınmıştır, NASA, mahkemede çalınan ağırlığı 285 g (10 oz.) olan parçaların değerini $1 milyon dolar olarak tahmin etmiştir. Ay meteorlarından elde edilen ay taşlarının da değerleri çok yüksektir, genellikle özel koleksiyoncular tarafından satılmakta ve ticareti yapılmaktadır.
Birkaç yüz küçük örnek hazırlanmış ve ulusak hükümetlere ve A.B.D. valiliklerine sunulmuştur. Bunlardan en azından bir tanesi daha sonra çalınmış, satılmış ve geri alınmıştır. Diğer örnekler müzelere gitmiştir, bu müzelerin içinde Amerikan Ulusal Hava ve Uzey Müzesi, Kansas Kozmosfer ve Uzay Merkezi ve Kennedy Uzay Merkezi bulunmaktadır. Kennedy Uzay Merkezin`de ufak bir ay taşı parçasına dokunulmasına izin verilmektedir. NASA 382 kg (842 lb) ağırlığındaki örneğin 295 kg (650 lb) kadarının bozulmamış olarak Johnson Uzay Merkezi`nde olduğu söylemektedir. Hasselblad çalışanları tarafından, görev sonrası bir kamera temizlenirken biraz ay tozu toplanmıştır.
Kaynaklar
- }
Linkler
- Ay`dan taşlar ve topraklar — Johnson Uzay Merkezi
- Apollo Jeoloji Alet Kataloğu
- Satılık ay taşları!
- Ay meteorları — Washington Üniversitesi, Dünya ve Gezegen Bilimleri Departmanı
