Türkçe Bilgi logo TürkçeBilgi

Armia Krajowa

Kısaca: Armia Krajowa (AK), (Halk Ordusu) II. Dünya Savaşı sırasında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi Almanyası işgali altındaki Polonya’daki direniş hareketi. 1942 yılı Şubat ayında Związek Walki Zbrojnej (Silahlı Mücadele Birliği) adıyla kuruldu. İki yıl içinde çoğu direniş grubunu kapsayacak şekilde genişledi. Polonya Sürgün Hükûmetine bağlıydı ve bu hükümetin silahlı kuvvetine evrildi. 1944 yılında bünyesinde 200 ila 600 bin kişinin bulunduğu öne sürülür. Yugoslav partizanları ve Sovyet partizanlarının ardından Avrupa’daki sav ...devamı ☟

Armia Krajowa (AK), (Halk Ordusu)

II. Dünya

Savaş

ı sırasında Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi Almanyası işgali altındaki Polonya’daki direniş hareketi. 1942 yılı Şubat ayında Związek Walki Zbrojnej (Silahlı Mücadele Birliği) adıyla kuruldu. İki yıl içinde çoğu direniş grubunu kapsayacak şekilde genişledi. Polonya Sürgün Hükumetine bağlıydı ve bu hükümetin silahlı kuvvetine evrildi. 1944 yılında bünyesinde 200 ila 600 bin kişinin bulunduğu öne sürülür. Yugoslav partizanları ve Sovyet partizanlarının ardından Avrupa’daki savaş sırasında en büyük üçüncü direniş örgütüydü. 20 Ocak 1945 tarihi itibarıyla işgal altındaki Polonya topraklarının ilerleyen Kızılordu tarafından özgürleştirilmesi üzerine varlığına son verilir. Armia Krajowa’nın başlıca eylemleri Alman faaliyetlerinin sabote edilmesiydi. Armia Krajowa özellikle 1943 ve 1944 yılları arasında Almanlarla çok sayıda muharbeye girmiştir. Doğu Cephesinde Alman silahlı kuvvetleri faaliyetlerini önemli ölçüde engellemiştir. Armia Krajowa’nın bilinen en büyük harekatı Varşova Ayaklanmasıdır. Ayrıca Armia Krajowa, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi yanlısı Ukraynalı ve Litvanyalı silahlı gruplarının faaliyetlerine karşı Polonya sivil halkını korumuştur. Sürgündeki Sovyet karşıtı Polonya Hükumetiyle doğrudan bağları nedeniyle Sovyetler Birliği tarafından tehdit olarak algılanmış ve savaş sırasında gerginlik sebebi olmuştur. Modern Polonya’da Armia Krajowa direnişçi kimliğiyle yüceltilirken, Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra bağımsız olan Litvanya ve Ukrayna’da yoğun şekilde eleştirilmektedir. Tarihçesi

II. Dünya

Savaş

ı

Kuruluşu

Armia Krajowa’nın öncülü olan örgüt Służba Zwycięstwu Polski (Polonya’nın Zaferi İçin) Nasyonel Sosyalistlern Polnya’yı blitzkrieg ile yenip, Sovyetler Birliğinin doğu sınırından girdiği dönemde General Michał Karaszewicz-Tokarzewski tarafından Eylül 1939 sonlarında örgütlenir. Bunu izleyen dönemde Kasım ayında General Władysław Sikorski’nin emriyle örgütün adı Związek Walki Zbrojnej olarak değiştirilir. İki yıl sonra 14 Şubat 1942 tarihinde ise örgütün ismi Armia Krajowa olacaktır. bunun dışında çok sayıda irili ufaklı direniş grubu 1939-1944 sürecinde ana gövdeyle birleşmiş ve kitleselleşmesini sağlamıştır.

Yapısı

Sürgündeki Polonya Hükumetine göre Armia Krajowa siyasetten uzak tüm ülke çapında örgütlü bir direniş odağı olacaktı. Amacı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işgaline kariı partizan savaşı vermek ve yeraltında silahlı kuvvetlerin temelinin oluşturulmasını sağlamak ve zafere kadar savaşmak olarak belirtilmişti.

Savaş

ın sonunda Polonya’ya geri dönecek olan sürgündeki hükümet Armia Krajowa sayesinde iktidarı yeniden ele geçirecekti. Sürgündeki hükümetin yanı sıra Polonya içinde kurulan Polonya Yeraltı Devleti adlı bir yapılanma da bulunmaktaydı. Çok sayıda siyasi partinin ortaklığıyla kurulan Siyasi Danışma Komitesi (Lehçesi: Polityczny Komitet Porozumiewawczy) 1944 yılında Ulusal Birlik Konseyi (Rada Jedności Politycznej) adıyla faaliyet gösterir. Teoride sürgündeki ve Polonya’daki sivil otoriteye bağlı görünse de Armia Krajowa görece bağımsız bir yapıya sahipti.

Savaş

1941 yılının Haziran ayında başlayan Barbarossa Harekatı ile Nasyonel Sosyalistlerin Sovyetler Birliği topraklarını işgal etmesi ve Sovyetler Birliğinin İngiltere ile 12 Temmuz 1941 tarihli antlaşmayı imzalayarak Müttefik Devletlere katılması Polonya hükumetini zor durumda bırakır. Bu döneme kadar iki düşmana karşı savaşan Polonya, Ağustos ayında Sovyetler Birliğiyle antlaşma imzalasa da ilişkiler hep sıkıntılı olacak ve gerginlik 1943 yılında Katyn Katliamının ortaya çıkmasından sonra iyice artacaktır. 1944 yılındaki genel ayaklanmadan önce Armia Krajowa koruma ve sınırlı saldırı ile eylemlerini sınırlandırmıştır. Bu dönemde savaş esirlerinin ve rehinelerin kurtarılması ile Alman silahlı kuvvetleri mensuplarına karşı saldırılar gerçekleştirilmiştir. Varlığı boyunca Armia Krajowa sayısız saldırı, istihbarat faaliyeti, sabotaj yapmıştır. Ayrıca önde gelen Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işbirlikçileriyle Gestapo subaylarına suikastler düzenlenmiştir.

İstihbarat

Armia Krajowa özellikle Batılı Müttefikler için vazgeçilmez bir istihbarat kaynağıydı. 1939-1945 yılları arasında İngiltere’ye kıta Avrupasından gelen istihbaratın %43’ü Polonya kaynaklıydı. 1942 yılına kadar Almanya ile ilgili istihbaratın neredeyse tamamı Armia Krajowa örgütündendi. Diğer konuların yanı sıra Polonya kaynaklı istihabaratlar sayesinde Müttefik Devletler toplama kamplarının varlığını öğrenmiş, V-1 ve V-2 roketleriyle ilgili bilgilere sahip olmuştur. Ayrıca Peenemünde’deki bir roket fırlatmasından arta kalan bir 45 kg ağırlığındaki bir hurda da İngiltere’ye ulaştırılmıştır.

Belli başlı eylemleri

Armia Krajowa’nın başlıca eylemleri arasında aşağıdakiler sayılabilir: * 1942-1943 Zamość Ayaklanması * Polonyalıların Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi baskılarından korunması * Alman ikmal yollarının sabote edilmesi * Burza Harekatı Burza (Fırtına) Harekatı kapsamında 1944 yılında Sovyetler Birliği karşısında geri çekilmekte olan Alman Ordularının elindeki çok sayıdaki Polonya kentinde eş zamanlı ayaklanmalarla iktidarın ele geçirilmesi planlanmıştır. Buna göre Kızılordu bölgeye geldiğinde iktidarı Polonyalı sivil yönetimler ve Armia Krajowa almış olacaktı. Harekat kapsamında en bilinen silahlı eylem Varşova Ayaklanmasıdır. Polonya’nın başkenti olan Varşova’nın ele geçirilmesi için silahlı ayaklanma 1 Ağustos 1944 günü başlatılır. Şehrin önemli bir bölümünü ele geçiren ve 63 gün boyunca elinde tutan Armia Krajowa yaklaşmakta olan Kızılordu’dan yardım gelmeyince 2 Ekim günü yenilir. Benzer şekilde Vilnius ve Lviv’de de ayaklanmalar düzenlenir. Ayaklanmalar kısmen başarılı olsa da ele geçirilen yerler sürgündeki hükümetin geri dönüp hakimiyetini ilan etmesi için yeterli olmayacaktır.

Savaş

sonrası Armia Krajowa Sovyetler Birliği ile silahlı çatışma yaşanmaması ve Polonya sınırları dahilinde olası bir iç savaşın önlenmesi için 19 Ocak 1945 tarihinde lağvedildi. 1989 yılında komünist rejimin devrilmesiyle birlikte başa gelen yeni hükümet Armia Krajowa savaşçılarına karşı açılmış olan tüm davaları geçersiz ilan eder. Modern Polonya’da Armia Krajowa savaşçılarının onuruna çok sayıda anıt ve müze inşa edilmiştir. Bileşenleri Armia Krajowa 1942 yılının Şubat ayında yeni örgütlendiğinde yaklaşık 100 bin üyeye sahipti. 1943 yılı başlarında sayı 200 bine ulaştı. 1944 yaz aylarında zirveye çıkan üye sayısının 250 bin ila 600 bin arasında olduğu iddia edilmektedir. Bu döneme ait üye sayısı genellikle ortalama olarak 400 bin olarak alınmaktadır. Üye sayısının yüksek olmasına ve halktan yoğun destek görmesine rağmen silah saysının kıstılı olmasındna dolayı aktif savaşçı sayısı bu sayının çok altındadır. Armia Krajowa bünyesindeki 10 bin civarındaki yönetici subay önceden orduda subaylık yapmış veya öğrenci olmuş kişilerden alınmıştı. Birlikler yaklaşık 25 kişiden oluşmaktaydı.

Savaş

ta örgütün verdiği kayıpların 35 bin ila 100 bin arasında olduğu tahmin edilmektedir. Armia Krajowa tüm Polonya ulusunun temsilcisi olma iddiasındaydı ve Polonyalı komünistlerce örgütlenen Armia Ludowa (Halk Ordusu) örgütünün dışında tüm siyasi ve partilerden ve sosyal katmanlardan destek görmüştür. Örgüt bünyesinde birleştirilen yeraltı gruplarının en önemlileri şunlardır: * Konfederacja Narodu (Halk Konfederasyonu), aşırı sağcı Obóz Narodowo-Radykalny (Ulusal Radikal Kamp) tarafından 1940 yılında kurulmuş ve 1943 yılında Armia Krajowa’ya katılmıştır. * Bataliony Chłopskie (Köylü Alayı), solcu Stronnictwo Ludowe (Halk Partisi) tarafından 1940 yılı sonlarında kurulmuştur.1942 yılı sonunda Armia Krajowa’ya katılsa da önemli bir kısmı 1944 yılında ayrılarak komünist Armia Ludowa’ya katılacaktır. * Gwardia Ludowa (Halkın Muhafızları), Polonya Sosyalist Partisine bağlı olarak 1940 yılında kurulmuş ve Armia Krajowa’nın öncüsü olan Związek Walki Zbrojnej’e katılmıştır. * Narodowa Organizacja Wojskowa (Ulusal Askeri Örgüt), Stronnictwo Narodowe (Ulusal Parti) tarafından kurulmuş ve 1942 kışında Armia Krajowa’ya katılmıştır. * Obóz Polski Walczącej (

Savaş

an Polonya Kampı), Obóz Zjednoczenia Narodowego (Ulusal Birlik Kampı) tarafından 1942 yılında kuruluş ve 1943 yılında Armia Krajowa’ya katılmıştır. * Narodowe Siły Zbrojne (Ulusal Silahlı Kuvvetler), aşırı sağcı örgütün bir kısım 1944 yazında Armia Krajowa’ya katılmıştır. 1944 yılında yaklaşık 30 bin savaşçısı olan Sovyet yanlısı komünist Armia Ludowa örgütü Armia Krajowa’ya katılmayı reddetmiştir. Armia Krajowa parçalı siyasi yapısından dolayı etnik azınlıklara ve Sovyetler Birliğine karşı farklı tepkiler vermiştir. == Teşkilatlanması Karargah Armia Krajowa karargahı beş bölüm, iki büro ve özel birimlerden oluşuyordu: * Bölümler: Örgüt,

İstihbarat

, Harekat, Lojistik ve Muhabere * Bürolar: Propaganda ve Finans * Özel birimler: Özel Harekat Dairesi, Yeraltı Direniş Dairesi Armia Krajowa komutanları sürgün hükümetindeki başkomutan konumunda olan savunma bakanına bağlıydı.

Savaş

dönemindeki komutanlar sırasıyla aşağıdadır: # General Michał Karaszewicz-Tokarzewski, 1940 yılı Mart ayına kadar komuta etmiş, Sovyetler Birliği tarafından esir alınmıştır. Kaçarak Batıya sığınmış ve İngiltere’ye yerleşmiştir. # General Stefan Rowecki, 1940 – Haziran 1943 arasında komuta etmiştir. Gestapo tarafından yakalanmış ve Sachsenhausen Toplama Kampında Heinrich Himmler’in özel talimatıyla idam edilmiştir. # General Tadeusz Komorowski, Temmuz 1943 – Eylül 1944 ararasında komuta etmiştir. Varşova Ayaklanmasının ardından yakalanmıştır. İngiltere’ye yerleşmiştir. # General Leopold Okulicki, Ekim 1944 – Ocak 1945 arasında komuta etmiştir. Armia krajowa’nın son komutanıdır. Sovyetler Birliği tarafından tutuklanmış ve Moskova'da 1945 yılında yapılan mahkemede hüküm giymiştir. 1946 yılında idam edildiği düşünülmektedir.

Bölgesel yapı

Armia Krajowa bölgelere göre kısımlara ayrılmıştı. Bölgelerin altında alt bölgeler ve bağımsız bölgeler bulunmaktaydı. Örgüt yapısı Polonya’daki savaş öncesi yerel yönetim şemasına çok benzer. Belli başlı bölgeler Varşova, Batı Bölgesi (Pomeranya ve Poznań), Güneydoğu Bölgesi (Lvov), Kuzeydoğu Bölgesidir (Białystok). == Silah ve teçhizat == Düşman işgali altındaki bir ülkede savaşan bir yeraltı direniş örgütü olarak Armia Krajowa yardım alabileceği yabancı ülke topraklarından binlerce kilometre uzakta olmasından dolayı silah ve ekipman bulma konusunda çok büyük güçlükler çekmiştir. Üyelerinin ve destekçilerinin sayısı çok olmasına rağmen sadece son derece sınırlı bir kısmına hafif silahlar sağlayabilmişti. Herhengi bir şekilde top, ağır silah, zırhlı birlik veya hava desteğine sahip olmayan örgüt sadece hafif silahlar ve ev yapımı saldırı silahlarıyla savaşmıştır. Karaborsadan alınmaya çalışılan silahlarla ilgili zorlukların yanı sıra bu alanı da inceleyen Gestapo’nun varlığı durumu zorlaştırmaktaydı. Zaman zaman ele geçirilen Alman kaynaklı silahların yanı sıra Müttefik Devletler tarafından yapılan ve paraşütle direnişçilere atılan silah yardımlarıyla örgütün eline çok çeşitli silahlar geçmiştir. Ayrıca gizli imalathanelerde İngiliz Sten makinalı tabancasının benzeri olan ve Błyskawica adı verilen silah da çok sayıda imal edilmiştir. Gizli imalathanelerde çeşitli mayın, patlayıcı, molotov kokteyli imal edilmiştir. == Diğer örgütler ve kurumlarla ilişkiler ==

Yahudi ve Yahudi direnişçilerle ilişkiler

1942 yılı Şubat ayında ArmiaKrajowa bünyesinde ve Henryk Woliński önderliğinde Propaganda Bürosuna bağlı Yahudi Bölümü kurulur. Bu kurum aracılığıyla Yahudi nüfusu hakkında bilgi toplanmış ve Londra’ya gönderilmiştir. Ayrıca Yahudi direniş örgütleriyle de temas bu kurum sayesinde kurulmuştur. Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi toplama kamplarıyla ilgili bilgi toplamak ve direniş örgütlemek için Armia Krajowa üyesi Witold Pilecki gönüllü olmuş ve Auschwitz Toplama Kampına gitmiştir. Buradan topladığı ve ilettiği bilgiler Müttefik Devletlere Yahudilerin Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işgali altında karşı karşıya kaldığı soykırıma dair önemli bir istihbaratın oluşmasını sağlamıştır. 1942 yılında Armia Krajowa hala soykırıma inanmayan Batılı Müttefikleri ikna etmek için kamplarda bulunmuş olanlardan aldığı istihbarata sahip Jan Karski’yi İngiltere’ye gönderir. Armia Krajowa, Varşova Gettosu Ayaklanmasına silah desteğinde bulunmuştur. Ayrıca getto girişindeki Alman kontrol noktasına silahlı saldırı yapılmış, getto duvarları yıkılmaya çalışılmıştır. Henryk Iwański komutasındaki bir Armia Krajowa birliği getto içinde Yahudi direniş örgütleri ŻZW ve ŻOB ile beraber savaşmıştır. Armia Krajowa bünyesine Yahudilerin alınmaması örgütteki anti-semitizmin bir yansıması olarak değerlendirilse de Yahudilerin çoğunun solcu ŻOB bünyesinde örgütlenmesi de açıklayıcı olmaktadır. Ayrıca Armia Krajowa birliklerinin Yahudi karşıtı eylemler gerçekleştirdiği iddiaları da bulunmaktadır. Bu tür iddialar Armia Krajowa’nın tamamı için değilse bile bir kısmında yer alan aşırı sağcı örgütlere dayandırılmaktadır. Armia Krajowa’nın sivil halka karşı yapılan şiddet olaylarınının da örgüt içinde cezalandırıldığı da bilinmektedir. Ancak örgütün yoğunlukla Yahudi karşıtı olmasına dair iddialar sürmektedir.

Litvanyalı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işbirlikçileriyle ilişkiler

Komünist gruplar haricinde kalan özellikle milliyetçi Litvanyalı ve Polonyalı direnişçiler ortak düşmanları olan Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi Almanyası ve Sovyetler Birliğine karşı savaşmalarına rağmen ancak Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işgali sona erdikten ve Kızılordu bölgeye geldikten sonra işbirliği yapmaya başlarlar. Ancak iki ülke direnişçilerinin işbirlği yapmasına engel olan gerilim kaynağı iki taraf tarafından da sahip çıkılan Vilnius’un durumuydu. Bazı Litvanyalı silahlı gruplar, Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi Almanyasının belirsiz otonomi vaatlerine kanarak Alman işgali sıraısnda Polonyalılara karşı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi saflarında yeralacaktır. 1941 yılından beri Litvanyalıların Polonyalı sivillere karşı katliamlara giriştikleri bilinmektedir. 1943 yılından itibaren Armia Krajowa Litvanyalı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işbirlikçilerine ve özellikle Litvanya Gizli Polisine karşı saldırılar başlatmıştır. Buna karşılık veren Litvanya Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işbirlikçisi polisler katliamların şiddetini artırmıştır. 1944 yılı Mayıs ayındaki Murowana Oszmianka Muharebesinde Armia Krajowa Litvanyalılara önemli bir darbe indirmiştir. Almanlar tarafından kışkırtılan ve neredeyse bir iç savaş haline alan çatışmalarda Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi karşıtı Polonyalılar ile Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi yanlısı Litvanyalılar iki taraftan da sivil halkı katleder. Modern Polonyalı ve Litvanyalı tarihçiler hala bu dönemde yaşananlara dair bir uzlaşı halinde değillerdir.

Kızılordu ve Sovyet partizanları ile ilişkiler

Armia Krajowa’nın Kızılordu ile ilişkileri savaş ilerledikçe kötüleşmiştir. 1939 yılında Polonya’nın Nasyonel Sosyalistlere yenilmesinden sonra Sovyetler Birliğinin Polonya’ya girmesi ve sonraki dönemde sürgündeki Polonya hükümetine güvenmemesi Polonyalı partizanlarla Sovyetler Birliği arasını açmıştır. Armia Krajowa ile Sovyet partizanları arasındaki ilişkiler kopma noktasına gelecek ve Polonyalıların Nasyonel Sosyalistlerle işbirliği yapması üzerine Stavka 1943 yılında Polonyalı direnişçileri düşman ilan edecektir. Kızılordu Nasyonel Sosyalistleri bölgeden atmaya başladığı zaman Polonyalı direnişçilerle Sovyetler Birliği arasında zorla da olsa uzlaşma durumu yakalanmıştır. Yapılan sınırlı işbirliğine rağmen özellikle sovyet karşıtı, milliyetçi ve aşırı sağcı Armia Krajowa mensupları NKVD tarafından tutuklanmıştır. Ayrıca Sovyetler Birliği Polonya’ya dönmeye çalışan sürgündeki Polonya hükümetine de soğuk olduğu için bu kuruma bağlı silahlı kuvvetlere tahammül etmemiştir. Armia Krajowa’nın bazı unsurları savaştan sonra Polonyalı komünistlerin öncülüğünde kurulan Polonya Halk Cumhuriyeti rejimine karşı gerilla savaşı başlatmış ve uzun süre kırsalda varolabilmiştir.

Ukraynalı Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi işbirlikçileriyle ilişkiler

Stepan Bandera’nın Ukrayna İsyancı Ordusu Ukrayna milliyetçisi bir silahlı direniş örgütüydü ve aynı anda hem Nasyonel Sosyalistler, hem Sovyetler hem de Polonyalılarla savaşıyordu. Örgüt 1943 yılından sonra esas düşman olarak algıladığı Polonyalılara karşı saldırılara artırır. Bandera yaptığı değerlendirmede, savaştan sonra Almanya ve Sovyetler Birliğinin iyice güçten düşeceğini, Polonya ile Ukrayna arasındaki tartışmalı toprakların durumunun belirlenmesi için ise Polonyalıların yenilgiye uğratılması gerektiği öngörüsünde bulunur. Nasyonel Sosyalistlerle bir dönem işbirliği yapan Ukrayna milliyetçileriyle herhangi bir uzlaşma Polonyalı direnişçileri tarafından gündemde değildir. Tartışmalı topraklardaki Polonyalı siviller bölgeleri ele geçirmek isteyen Ukrayna milliyetçilerinin saldırılarına hedef olur. Ukraynalılar bu bölgelerde etnik Polonyalı azınlığı koparıp atmak ister. Bunun üzerine Armia Krajowa ile aralarında silahlı çatışmalar başlar. Almanların da kışkırtmasıyla Polonyalılara karşı yapılan katliamların en büyüğü 1943 yılı yaz ayında 40 bin Polonyalının öldürüldüğü Volhynia Katliamıdır. Ukraynalı milliyetçilerden bu tarz eylemler beklemeyen sürgündeki Polonya hükümeti çaresiz kalır. Armia Krajowa’nın Ukraynalı sivil halka benzer katliamlar düzenlediğinin belgesi bulunmasa da önde gelen Ukraynalı milliyetçi liderler suikaste uğramış ve bazı Ukrayna köyleri de ateşe verilmiştir. Tartışmalı bölge 1944 yılı ortalarında ilerleyen Kızılordu tarafından alınacak ve oradaki Ukraynalı silahlı gruplar yeraltına çekilerek direnişe geçeceklerdir. == Ayrıca bakınız == * Polonya Sürgün Hükumeti * Varşova Ayaklanması * Armia Ludowa * Aleksandr Krzyżanowski

Kaynaklar

Vikipedi

Bu konuda henüz görüş yok.
Görüş/mesaj gerekli.
Markdown kullanılabilir.