Ani
İngilizce Ani kelimesinin Almanca karşılığı.n. Ani, langschwänziger schwarzer tropischer Kuckucksvogel
Tarih
Kentin adı en erken 6. yüzyılda Gamsaragan sülalesinden Ermeni beylerine ait bir müstahkem yer olarak geçer. Gamsaragan ailesi ile Bagratuni (Bagratlı) ailesi arasındaki uzun mücadele ikincilerin zaferi ile sonuçlanmış ve 780 yılında Gamsaragan`lar mülklerini Bagratlılara satarak Bizans ülkesine göçmüşlerdir.Bagratlı I. Aşot 885 yılında Abbasi Halifesi ve Bizans İmparatoru tarafından "Ermenistan Kralı/Şehinşah-ı Armen" olarak tanınmıştır. Aşot ve oğulları önce (bugünkü Tuzluca ilçesinin 8 km kuzeyinde Halimcan köyü yakınında bulunan) ``Bagaran`` kentinde, daha sonra (Akyaka ilçesinde Koyucak mevkiinde bulunan) ``Şirakavanda ve Kars merkezde hüküm sürmüştür. 961 yılında 3. Aşot (953-977) başkentini Ani`ye taşıyarak burada büyük bir kentin inşaına başlamıştır.
Kent en parlak devrini 2. Smpat (977-989) ve oğlu Gagik (989-1020) döneminde yaşamıştır. Bu devirde kent nüfusunun 100.000`i aştığı rivayet edilmektedir. 1045`te Bizanslılar Ani`yi zaptedip Bagratlı devletine son verince savunmasız ve huzursuz kalan bölge, 1064`te Selçuklu sultanı Alparslan`a teslim olmuştur.
Türk Fethinden Sonra
Selçukluların Ani`de kalıp bir yönetim düzeni kurduğuna dair bir belirti bulunmamaktadır. Fetihten birkaç yıl sonra, Aras`ın karşı yakasında Dvin kentinde hüküm süren Kürt asıllı Şeddadi emirleri Ani`ye hakim olmuştur. Ani`deki en önemli İslam eseri olan ``Minuçihr Camii``, Şeddadi emiri Minuçihr`in eseridir.1190 yılı dolayında Zakare Mkhrgrdzeli adlı Gürcü beyi Ani hisarını üs alarak Kars ve Ahıska bölgesini kapsayan bir egemenlik kurmuştur. Bunun soyundan gelenler önce Tiflis`teki Gürcü krallarına, sonra Moğol İlhanlılar`a bağlı "atabey" sıfatıyla hüküm sürmüşlerdir. Ani`deki Hıristiyan eserlerinin bir çoğu bu devirde yapılmış veya onarılmıştır. Daha sonra kent Celayirli ve Karakoyunlu devletlerinin egemenliğine girmiş ise de, nüfusu ağırlıkla Ermenilerden oluşmuştur.
Ani 1319`daki depremde ağır hasar görmüş, daha sonra Timur tarafından ele geçirilerek tahrip edilmiştir. Buna rağmen 1535 Osmanlı-İran savaşında tamamen terkedilinceye dek kentte bir nüfusun barındığı anlaşılmaktadır.
Eserler
Şehir suru, 8 kadar kilise ve bir cami, Ani`de halen ayakta duran eserlerin en önemlileridir.İki yanı Arpaçay Kanyonu ile çevrili olan kentin plato tarafındaki üçüncü cephesi, 10. yüzyıla ait güçlü surlarla korunmuştur. Aslanlı Kapı kentin ana girişini oluşturur.
Katedral adı verilen Meryemana Kilisesi, 989 yılında, İstanbul Ayasofya`nın kubbesini ikinci kez inşa eden mimar Drtad tarafından inşa edilmiştir. Düşey hatları kuvvetli bir şekilde vurgulayan yapı, etkileyici bir yükseklik duygusu elde eder.
Vadi içinde bulunan Dikran Honentz Kilisesi 1215 yılında onarılmış ve Gürcü Ortodoks geleneğine yakınlık gösteren zengin fresklerle bezenmiştir. Fresklerde Ermenilere Hıristiyan dinini getiren Aziz Grigor/Krikor Lusavoriç`in hayatınddan sahneler görülür.
1020 yılına tarihlenen Abugamir Pahlavuni Kilisesi, İran mimarisinden kaynaklanan ve daha sonraki dönemde Selçuklu mimarisinde sık sık kullanılan özellikler sergiler.
1035 tarihli Halaskar (Amenaprgiç) Kilisesi dairesel kesitli bir kümbet yapısındadır.
Minuçihr Camii, Türk fethinden sonra Türkiye topraklarında inşa edilen en eski cami olmasıyla dikkati çeker. Muhtemelen daha eski bir sivil yapıdan dönüştürülmüş ve 14. yüzyılda ikinci kez tadilata uğramıştır.
Arkeolojik alanın dışında kalan bir müstahkem tepe üzerinde, Zakare Mkhrgrdzeli`nin Kızlar Kilisesi adıyla bilinen kilisesi görülür.
Arkeoloji ve Koruma Çalışmaları
1878-1918 döneminde Çarlık Rusyası`nın yönetiminde kalan Ani`de ünlü Şarkiyatçı Nikolai Marr yönetiminde arkeolojik çalışmalar yapılmış ve bir müze kurulmuştur. Daha sonraki yıllarda askeri yasak bölge kapsamında kalan ören yeri uzun süre bakımsızlığa terkedilmiştir.Ani`de yakın dönemde Hacettepe Üniversitesi`nden Prof. Beyhan Karamağaralı önderliğinde yapılan kazı ve restorasyon çalışmaları Aslanlı Kapı ve Minuçihr Camii üzerinde yoğunlaşmıştır. Karamağaralı`nın çalışmalaraı uluslararası arkeolojik çevrelerde çeşitli eleştirilerle karşılaşmıştır.
znoan - 3 hafta önce