Atatürk'ün 1923 yılında tertiplediği (düzenlendiği) İzmir İktisat Kongresi'nden sonra 2. defa düzenlenen, Cumhuriyetin en önemli ve özellikli kongresidir 1948 Türkiye İktisat Kongresi (Devlet arşivi PDF). 1923 İzmir İktisat Kongresi Atatürk tarafından düzenlenip, ilk Kongre olma özelliğini taşırken; bu defa bu ikinci Kongre halk kuruluşları tarafından, tamamen halkın, İnönü'nün ekonomi politikalarına karşı demokratik bir kalkışma niteliği taşıması daha da büyük bir önem arz etmektedir. Öyle ki, 27 yıllık ilk Cumhuriyet hükümetinin değişerek, 1950 seçimlerinde Demokrat Parti'nin ezici çoğunluğuyla iktidara gelmesi, Milli Şef'liğin sona ermesi ve dolaylı olarak da 1960 İhtilali'ne yol açan etkenlerden biri olması özelliğine de sahiptir.
İnönü Hükümeti'nin, özel teşebbüs baskıcı ekonomik politikalarına karşı bir tepki olarak düzenlenmiştir. Özetle, Türk sanayici ve iş adamlarının da ülke ekonomisinde söz sahibi olmak istemeleri; Muamele Vergisi gibi sanayileşmeye engel teşkil eden (engel olan) vergilerin kaldırılması veya yeniden gözden geçirilmesi talep edilmektedir (istenmektedir). Ülke çapında 1300 den fazla iş adamı ve sanayiciye davetiye gönderilmiş, 1100 kadar katılımcı yurdun her köşesinden gelerek Kongre katılmıştır.
Kongre devamı müddetince (süresince) Galata Yolcu Salonu'nda bir irtibat (bağlantı) büro kurulmuş ve bu büro 4 Aralık 1948 Cumartesi akşamına kadar çalışmıştır.
1948 Türkiye İktisat Kongresi'nin kanuni ve idari mesuliyet (sorumluluğu) İstanbul Tüccar Derneği'ne aittir.
İstanbul Tüccar Derneği Yönetim Kurulu, 29 Haziran 1948 Salı günü yaptığı toplantıda, memleketin aktüel (güncel) iktisadi meselelerini (sorunlarını) memleket ölçüsünde bir inceleme ve müzakere (fikir alış verişinde bulunma, oylama) konusu yapmak üzere İstanbul'da bir Türkiye Ticaret ve İktisat Kongre akdini kabul ve bu hususta (konuda) hazırlanan yönetmeliği tasdik ederek (onaylayarak), Kongre düzenlenme ve idaresi için İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası, Bölge Sanayi Birliği, Türkiye İktisatçılar Derneğiyle İstanbul Tüccar Derneği temsilcilerinden müteşekkil bir Tertip Komitesi (düzenleme alt kurulu) oluşturulmasını karar altına almıştır.
Bu karar üzerine kurulan Tertip (düzenleme) Komitesi, ilk içtimaını (toplantısını) 3 Ağustos 1948 Salı günü saat 17:00'de İstanbul Ticaret ve Sanayi Odasında yapmış ve Kongre Yönetmeliğini tasdik (onaylama) ve gündemini tespit ederek (belirleyerek) faaliyete (çalışmaya) başlamıştır.
Kongre toplanmasını ve idaresini temin (sağlamak) için İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası, İstanbul Bölge Sanayi Birliği, Türkiye İktisatçılar Derneği ve İstanbul Tüccar Derneği'nden yollanmış üçer temsilci ile Türk Ekonomi Kurumu'nun temsilcilerinden oluşan bir Tertip Komitesi (düzenleme alt kurulu) oluşturulmuştur.
Kongre; zamanın milletvekilleri, devlet teşekkülleri mensupları (kamu kuruluşları yetkilileri), profesör ve akademisyenler, matbuat erkanı (gazeteciler), tüccarlar, sanayiciler ve iş adamları katılmışlardır.
Basın, Kongre görüşmelerini uzun süre gündemde tutmuştur.
MADDE 4'de belirtildiği üzere gündemi
*a) Devletçilik ve devlet müdahalesi,
*b) Dış ticaret rejimi,
bakımlarından incelenmesidir.
Açılış konuşmaları
- Tertip Komitesi Başkanı İzzet Akosman,
- İstanbul Tüccar Derneği Genel Sekreteri Ahmet Hamdi Başar,
- İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası adına Hüsnü Arsan,
- İstanbul Bölgesi Sanayi Birliği adına Dr. Cudi Birtek,
- Türkiye İktisatçılar Derneği adına Prof. Refii Suvla,
- Türk Ekonomi Kurumu adına Prof. Muhlis Ete
tarafından yapılmıştır.
Bu kongreyi diğerlerinden farklı kılan unsurlar
- Kongrenin, İzmir'de 1923'te toplanan Tarihí İktisat Kongresinden sonra, bu ismi taşıyan ilk İktisat Kongresi oluşu,
- Tamamen hususi inisiyatif ile toplanışı,
- İktisadın nazariyatıyla (teorisiyle) meşgul olan kurumlarla, tatbikatıyla (uygulamasıyla) uğraşan dernek ve teşekküllerin (kuruluşların) işbirliği yaparak vücuda getirilmiş (meydana getirilmiş) olması,
- Kongreye, iktisatla alakadar (ilgili) hususi (özel) ve resmi, şahıs ve müesseselerin (kurumların) davet edilmiş ve her birine tebliğ yapma ve konuşma hakkı verilmiş olması,
- Kongrenin siyasi bir karakter taşımamasıdır.