ÇÖL KALDIRIMI Çöl kaldırımı (İngilizce, Desert Pavement), kırılmış ince çakıl ya da irice taş parçalarının birbirine açısal bir şekilde yüzeyi kaplayıp, sıkışmasıyla oluşan yüzey şekline denir.[1] Oluşumu Yüzey erozyonunun şiddetli ve sürekli olduğu sahalarda en çok kum ve toz gibi ince unsurlar havalanır ve uzaklaşır. Sadece iri ve ağır taşlar, çakıllar ve bloklar oldukları yerde kalır. Bu unsurlar zemin üzerinde sanki Arnavut kaldırımını hatırlatan bir taş kaplama oluştururlar ve bu nedenden dolayı da çöl kaldırımı terimi ile açıklanırlar. Taş kaplama, üzerinde yayıldığı zemini yüzey erozyonuna karşı korur; hatta bu nedenden dolayı çöl kaldırımına çöl zırhı adı verilir.[2] Çöl kaldırımı kurak bölgelerde çok yaygın olan bir şekildir. Bunların hepsinin oluşum mekanizmaları aslında aynıdır; yani rüzgarın seçici olarak yaptığı yüzey erozyonundan dolayı oluşmaktadır. Bununla birlikte, yüzey erozyonuna uğrayan malzemenin yapısına bağlı olarak dünyanın farklı kurak bölgelerinde değişik terimlerle açıklanan ve bazı özellikler sonucunda çöl kaldırımı tipleri meydana gelmiştir.[3] ==Yerel İsimlerHamada Yerli kayayı örten, alüvyal bir örtünün yüzey erozyonuna uğraması sonucunda oluşan çöl kaldırımına hamada denir. Bu terimin aslı Arapça “el Hamat”dır ve bu dilde üzeri düz, fakat taşlık çöl karakterindeki sahaları açıklamak için kullanılır.
Hamada
oluşumuna yol açan seçici yüzey erozyonu olayına da "hamadalaşma" denir.[4]
Hamada
lar, çöllerin üzerinde taş parçaları ve çakıllarla kaplı yerli kayadan oluşan kısımlardan oluşur. Genellikle düzdürler ve yatay yapılı sahalarda görülürler. En çok Sahra ve Orta Asya’daki çöllerde görülür.
Reg ve Serir
Yüzey kısımları erozyona uğraması ile ince yapılı malzemeler taşınır ve geriye iri kaya parçaları, blok ya da çakıllarla kaplı bir saha kalır. Bu görünüm bir çöl kaldırımına benzer. Bu çöl kaldırımlarına Kuzey Afrika’da rastlanır ve reg denir.[5]Aynı karakterdeki kaldırımlar ise Libya çölünde serir terimi ile açıklanır. Serir ve regleri oluşturan unsurlar genellikle daha küçüktür çoğunun boyutları bir yumurta büyüklüğünü geçmez. Kaldırımı meydana getiren bu çakılların köşeleri de genellikle biraz yuvarlaklaşmıştır. Bu, deponun kökeni ile ilgili bir özelliktir.[6]
Gibber Plains
Avustralya çöllerinde ise çöl kaldırımı ile kaplı düzlüklere gibber plains adı verilir.
Kaynaklar
1. ERİNÇ, S. (2010): "Jeomorfoloji 2", 4. Baskı, Der Yayınları, İstanbul (Sy.31,32)2. GÜNEY, E. (2011): "Yerbilimi Jeomorfoloji 2", Literatür Yayınlar, İstanbul (Sy.284)3. ATALAY, İ. (2005): "Genel Fiziki Coğrafya", 6. Baskı, Meta Basımevi, İzmir (Sy.235)4. HOŞGÖREN, Y.(2010): "jeomorfolojinin Ana Çizgileri", 4. Baskı, Çantay Kitabevi, İstanbul (Sy.11,12)
