Türkçe Bilgi: Çernobil Kazası

Çernobil Kazası yirminci yüzyılın ilk büyük nükleer kazası. 1979’da Harrisburg (ABD) yakınında meydana gelen “Three Mile Island” kazası, Dünyada Çernobil (Chernobly) kazasına kadar meydana gelmiş en mühim kazadır. Bu kazada çevreye mühim bir bulaşma olmamış, ancak reaktör süresiz kapatılmıştır.

Kiev şehrinin 130 km kuzeyinde Pripyat Nehri kıyısında, 25.000 nüfuslu Çernobil kasabası ile 10.000 nüfuslu Pripyat kasabası arasındaki nükleer santral sahasında ikisi inşa halinde bulunan 4x1000 megawatt (MW) gücünde, 4 adet RBMK tipi nükleer reaktör vardı. Bu reaktörler, % 1 ila % 2 zengin UO2 yakıtlı, grafit moderatörlü olup, reaktörün basınç tüpleri, içinde buharlaşan suyla soğutulmaktadır. Basınç tüpleri içindeki basınç 65 kg/cm2, sıcaklık 280°C’dir. Yakıt çubuğu çapı 3,5 mm, zirkonyum alaşımı yakıt zarfı kalınlığı 0,9 mm olup, 18 çubuk bir yakıt elemanı grubunu teşkil etmektedir. Reaktör kalbinde 1700 kadar basınç tüpü bulunurdu. Reaktör kalbinin çapı, 11,8 m, yüksekliği ise 0,7 metredir. Reaktör kalbinde 200 ton uranyum ve 1700 ton grafit mevcuttu. Grafit blok, basınca dayanıklı olmayan, aralığı inert bir gazla dolu, paslanmaz çelik bir kap içindeydi.

Çernobil Atom Santralindeki kazadan sonra ilk günlerde hiçbir bilgi alınamadığı için, konu, doğruları ve yanlışlarıyla yoğun bir bulut tabakasını andırıyordu. Ancak, dünya çapındaki kaynaklara göre kazanın oluş şekli şöyle izah edilmektedir:

25 Nisan 1986 günü bakım için durdurulacak olan 4 nolu reaktör ile bir deney yapılması da planlanmıştı. Bu deneyde, türbin durdurulduğu zaman rotorun aleti yardımıyla, kısa bir süre sirkülasyon pompalarının çalışıp çalışamayacağı araştırılacaktı. Bu deney sırasında reaktör gücünün 700-1000 MW olması gerekiyordu. 25 Nisan günü saat 01.00’da deneye başlandı ancak, reaktör kalbinde ksenon birikmiş ve reaktivitenin düşük olması sebebiyle güç 30 MW değerine kadar düşmüştü. Bu sebeple reaktör parametrelerinde düzensizlik gözlendi. Operatörlerin bunları düzeltmek için yaptıkları müdahaleler durumu biraz daha karıştırdı ve bazı hatalı işlemlerin yapılmasına sebeb oldu.

26 Nisan günü saat 01.00’da bütün gayretlere rağmen güç 200 MW’in üstüne çıkarılamadı ve hatalı bir karar alınarak bu güçte deneyin yapılmasına karar verildi. 26 Nisan günü saat 01.23’te türbin giriş valfleri kapatılarak deneye başlandı, su seviyesini sabit tutmak için buhar domuna su basılması buhar kalitesinin düşmesine ve kontrol çubuklarının yukarı çekilmesine sebeb oldu. Bu esnada reaktörde aniden buharlaşma olması ve boşluk reaktivite katsayısının pozitif olması reaktivitenin daha da artmasına yol açtı. Saat 23.40’ta “Scram” yapılmasına rağmen bir “reaktivite kazası” başladı. Aynı anda atalet ile çalışmakta olan sirkülasyon pompalarının bastığı su anidan azalınca yakıt çubuklarının bir kısmında ergime meydana geldi. Buharın ve suyun kızgın metalle yaptığı reaksiyonlar sebebiyle saat 01.24’te birbirini takib eden patlamalar meydana geldi.

Bu ilk patlamalar esnasında grafiti muhafaza eden paslanmaz çelik kap tahrib oldu ve ergimiş metalin teması ile grafit yangını başladı. Bu yangını söndürmek için basılan su 1400°C’daki grafit ile temasa gelince yanıcı gazlar çıkmaya başladı. Reaktör çalışma platformu altında toplanan hidrojen ve yanıcı gazların patlaması sonunda 27 Nisan Pazar günü reaktör binası tamamen tahrib oldu. Patlamalar esnasında bir kişinin hemen, bir kişinin de hastaneye nakledilirken öldüğü ve 5 kişinin de çok şiddetli radyasyona maruz kaldığı bilinmektedir.

27 Nisan günü kaza çevresindeki radyasyon şiddetinin birkaç yüz mili rem mertebesine çıktığı zannedilmektedir. 28 Nisan günü reaktörün 30 km çevresinde bulunan 84.000 kişi başka yerlere nakledilmiş ve 299 kişi de tedavi edilmek üzere hastanelere sevk edilmiştir.

29 Nisan günü helikopterlerle, açıkta duran ve yanmaya devam eden reaktör kalbi üzerine 5000 ton kum, kurşun, dolomit, barit gibi koruyucu malzeme dökülmüş ve bu suretle tahliye edilen mıntıkada radyasyon şiddeti 10- 15 m R/saat (mili rem) mertebesine indirilmiştir. Saçılan radyoaktivitenin daha ziyade kısa yarı ömürlü izotoplardan meydana gelmesi (% 50 nisbetinde I- 131) sebebiyle, radyasyon şiddeti 8 Mayıs günü 0,15 m R/saat mertebesine indirildi.

Radyoaktif serpintinin çevre üzerindeki etkileri: 26 Nisan günü Kiev üzerinde sakin bir hava vardı. Radyoaktif gazlar ısınarak yükselmek suretiyle 1500 m yükseklikte kümülüs radyoaktif serpinti bulutlarının oluşmasına sebeb oldu.

26-30 Nisan tarihleri arasında rüzgarlar Kiev’den kuzeybatı istikametinde esmek suretiyle 29 Nisana kadar, Polonya’nın kuzey kısımlarıyle İskandinav ülkelerini etkisi altına almıştır. 30 Nisandan itibaren rüzgarlar güneybatıya ve sonra da batıya yönelmiş ve Romanya, Bulgaristan, Yugoslavya, Macaristan, Çekoslovakya, Avusturya, İsviçre, Almanya, İtalya’nın kuzeybatı kısımları ve Fransa’nın batısı radyoaktif serpintilerden etkilenmiştir.

Rusya dışında, radyoaktif serpintilerden en çok etkilenen ülke Polonya olmuştur. Radyoaktif yağışla birlikte çevre radyasyonu 5 m R/saat değerine yükselmiş, yani normal çevre radyasyonunun (0,02 m R/saat) 250 katına çıkmıştır. Halk topluluğu için müsaade edilebilen yıllık doz 500 m olduğuna göre Polonya’da halkın bir kısmı 4 ila 5 günde bu dozu almışlardır. Zaman içinde bu durumun bazı olumsuz etkileri olması muhtemeldir. Sütlerde yapılan ölçmelerde bazı yerlerde 2000 Bq/lt (Becquerel) değeri ölçülmüş olup, bu bir sınır değer olduğu için taze süt kullanılması bir süre yasaklanmış ve 6 Mayıs tarihinden itibaren de radyasyon etkisi çok hafiflediği için alınan tedbirler kaldırılmıştır.

Avrupa ülkeleri içinde, radyoaktif serpintinin ulaştığı yerlerde en az etkilenen ülke olan Fransa’ya radyoaktif bulutlar 1 Mayıs günü ulaşmış ve ülkenin batısını etki altına almıştır. Çevre radyasyonu 4 Mayıs günü 0,06 mR/saat maksimum değerine ulaşmıştır. Bu, normal çevre radyasyonunun 3 katıdır. Serpintinin etkisi 24 saate göre, alınan toplam doz 1,5 mR kadar olmuştur. Fransa’da normal olarak alınan ortalama yıllık doz 150 mR’dir. Fransa’da sütlerde de en fazla 200 Bq/lt değeri ölçülmüş ve önemli tedbirler alınması gerekmemiştir.

İki hafta süreyle kuzeye esen rüzgar yüzünden, Türkiye bu kazadan ucuz kurtulmuştur. Aksi halde Türkiye’nin de Polonya kadar etkilenmesi gerekirdi. 30 Mayıstan itibaren havanın güney-batıya yönelmesi sonucu Trakya kısmen etkilenmiş ve yaklaşık olarak Fransa’da tesbit edilenin 2 katı kadar bir etkilenme gözlenmiştir.

Çernobil reaktör kazasının önemli ekonomik etkileri olmuştur. 10 Mayıs günü Avrupa Ekonomik Topluluğu, doğu bloku ülkelerinden taze meyve, sebze ve et ithalatını durdurmuştur. Bütün doğu bloku ülkeleri özellikle Macaristan bu karardan ekonomik yaralar almışlardır. Doğu bloku ülkelerinin toplam zararı 975 milyon dolar olarak tahmin edilmiştir. Türkiye’nin Arap ülkelerine yapmakta olduğu yiyecek maddesi ihracatı da bu olaydan bir süre olumsuz etkilenmiştir.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Çernobil Kazası

Çernobil faciası

Çernobil

Pripyat

Nükleer enerji

Nükleer erime

Pierre Cardin

İz Sürücü

Mahilyov Voblastı