Çekim Ekleri ve Yapım Ekleri

İsim çekim ekleri

1. Çokluk Eki (Çoğul)

İsimlerin sayı bakımından çokluğunu bildirirler. *Örnek: elmalar,çocuklar,öğrenciler.

2. Hal Ekleri

- i,-e,-den,-de ekleridir. *Örnek: *Kitabı ver (belirtme hali) *Yola bak (Yönelme hali) *Evden geliyorum (Çıkma hali) *Sende kaldı (Bulunma hali) *Sıradan insanlarla işim olmaz.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur) *Bunlar gözde çocuklardır.(Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur) *Sudan sebeplerle yanıma gelme! (Sıfat yapmıştır ve bu yüzden yapım eki olmuştur)

3. İyelik ekleri

Eklendiği isimlerin kime ait olduğunu ifade eder. *Örnek: *Kitabım, kitabın, kitabı, kitabımız, kitabınız, kitapları *iyelik eklerini, ismin başına benim, onun, bizim, sizin, onların zamirlerini getirerek bulabiliriz.

4. İlgi ekleri (Tamlama Ekleri)

"ın, in, un, ün" biçimindedir. Belirtili isim tamlaması kurar. * Örnek: * kapı-n-ın kol-u, müdür-ün oda-sı

5. Eşitlik Eki

"-ca,-ce" biçimindedir. *Örnek: * Sence bu doğru mu? * Çocukça davranma

6. Ek eylem Ekleri

İsim soylu sözcükler yüklem yapma göreviyle kullanılan eklerdir. *Örnek: *iyi-y-im, iyi-sin, iyi-dir, iyi-y-iz, iyi-siniz, iyi-dirler

Fiil çekim ekleri

1. Zaman ekleri (Bildirme Kipleri)

Fiillerde hareketin yapıldığı zamanı bildirir. *Örnek: *gel-miş (Duyulan geçmiş zaman) *oku-du (görülen geçmiş zaman) *gid-i-yor (şimdiki zaman) *yat-acak (Gelecek geçmiş zaman) *Şimdi gelir (Geniş geçmiş zaman)

2. Dilek kipleri

Fiillerde dilek, şart, istek, gereklilik… gibi anlamları karşılayabilmek için getirilen kip ekleridir. * Örnek: *Gider-se-m gelmem (Dilek-şart kipi) *Biraz daha oturayım (istek kipi) *Ders çalışalım (istek eki) *Artık git-meli-y-im (Gereklilik kipi) *Bunları da oku-sun (Emir eki) *Dışarı çıkın (Emir eki)

3. Şahıs Ekleri

Fiildeki eylemi gerçekleştiren şahsı belirtmek için getirilen eklerdir. Fiillerde kip eklerinden sonra gelirler. *Örnek: *Geliyor-um, çalışmalı-sın, yaptı- okusak-k, üzülür-üz koşacak-sınız yürüdü-ler

Yapım ekleri

İsim ya da fiil kök veya gövdelerine gelerek onlardan başka isim ya da fiil türeten eklerdir. Yapım ekleri eklendiği sözcüğün anlamını da türünü de değiştirir. Her zaman çekim eklerinden önce gelir. Yapım eki almış bir sözcüğe türemiş sözcük ya da gövde denir.Eğer sözcük yapım eki almışsa basit yapılıdır sözcük çekim eki olsa da basittir

1. İsimden İsim Yapım Ekleri

*lık: kömür—lük, göz—lük , kulak—lık *lı: Şehir—li , para—lı , ağaç—lı , baş—lı *sız: su—suz, para—sız, ev—siz, *cü: göz—cü, sanat—çı, yol—cu, simit—çi, *ce: Türk—çe İngiliz—ce *daş: Çağ—daş, arka—daş, yol—daş *üncü: üç—üncü beş—inci *msı: acı—msı ekşi—msi *şın: sarı—şın *sal: kum—sal kadın—sal *cağız: kız—cağız çocuk—cağız *cık: az-ı-cık küçü—cük *tı: hırıl—tı cıvıl—tı *ci: öğren—ci simit—ci *dan: okul—dan ev—den

2. İsimden Fiil Yapan Ekler

İsim köklerine veya gövdelerine gelerek onlardan fiil türetir. *la : su-la, taş-la, uğur-la *al: çok-al, az-al, dar-al *l: doğru-l, sivri-l *a: kan-a, yaş-a, tür-e, boş-a *ar: yaş-ar, mor-ar, sarı-ar *da: fısıl-da, horul-dagürül-de *at: yön-et, göz-et *ık: geç-ik, bir-ik *ımsa: az-ımsa, benim-se,küçü(k)-mse *kır: fış—kır, hay—kır *an: ev—len, rahat—la *laş: şaka—laş, der—leş, çocuk—laş *sa: su—sa, garip—se öni—se

3. Fiilden İsim Yapan Ekler

Fiil kök veya gövdelerine gelerek isim yapan eklere denir. *ca:düşün—ce, eğlen—ce *ocak—ecek: giyecek, yok—ocak, aç—ocak *ak:yat—ak, kaç—ak, dur—ak, *ga:böl—ge, bil—ge, süpür—ge, *gan:çalış—kan, unut—kan, kay—gan *gı:sev—gi, çal—gı, as—kı *gıç:bil—giç, dal—gıç, başlan—gıç *gın:yor—gun, bil—gin, bez—gin, bit—gin *ı,i:yaz—ı, öl—ü, yap—ı, çat—ı, kok—u, doğ—u *ıcı—ici:yap—ıcı, gör—ücü, al—ıcı, sat—ıcı, *ık—ik:kes—ik, aç—ık, göç—ük, *ım—im:say—ım, seç—im, öl—üm, ölç—üm *ın—in:yığ—ın, ak—ın, tüt—ün, ek—in, *nç:gül—ünç, sev—inç *ıntı:kes—inti, çık—ıntı, dök—üntü, *ır-er:gel—ir, gid—er, ok—ur, *ış:otur—uş, yürü—y-üş, *ıt:geç—it, yak—ıt, ölç—üt, *ma:gülmeyi severim , konuşmayı bil. *mak:gelmek, gitmek *tı:belir—ti, kızar—tı,

4. Fiilden Fiil Yapan Ekler

Fiil soylu kelimelerden yeniden fiil yapan eklere denir. *dır: gül-dür, yap-tır, koş-tur, *ala: kov-ala, silk-ele, *er: gider, çık-ar, *imsa: gül-ümse, an-ımsa, *ın: gez-in, gör-ün, sev-in, taşı-n, *r: kaç-ır, bat-ır, iç-ir, *ş: gör-üş, uç-uş, gül-üş, *t: uza-t, sap-ıt, kork-ut, üşü-t, *ı: sev-il, kır-ıl, sat-ıl

Çekim ve Yapım ekleriyle ilgili uyulması gereken kurallar

1. "-i" eki, 1.tekil kişi ekiyle, bu eke benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Evi yandı. (3.t.k.iyelik eki) * Evi yaktı. (İsmin –i hali) * Bu yapı Osmanlılardan kalmadır. (Fiilden isim y.eki) 2. Çekim ekleri eklendiği sözcüğün anlamını değiştirmez. Fakat isim çekim eklerinden olan -de ve –den hal ekleri eğer sıfat olarak kullanılırsa yani sıfat yapımında görev alırsa o zaman ismin anlamını değiştirir ve yapım eki olur. * Örnek: * Okuldan geliyorum. (Çıkma durum eki) * Senin gibi bir candan arkadaşım yok. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir.)S İ * Yalandan bir kavga çıkardılar. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir) İ * Sıradan insanlarla işim olmaz. * Sende bir şeylerim kaldı. (Bulunma durum eki) * Bunlar,gözde öğrencilerdir. (Sıfat yaptığı için yapım ekidir) 3. 1.Tekil kişi eki olan -m ile bu eke şekilce benzeyen diğer ekler birbiri ile karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Seçimi kim kazandı? (Fiilden isim yapım eki) * Bir dilim ekmek verir misin? (Fiilden isim yapım eki) * Bu işten dilim çok yandı. (Birinci tekil şahıs eki) * Sana saçımı süpürge ettim. * Ama ben daha çok küçüğüm. (Ek-fiil) * O benim kalemim. (Tamlayan durum eki) * Beni bırakıp gitme küçüğüm. (Birinci tekil şahıs eki) 4. İkinci kişi iyelik eki olan -n ile buna şekilce benzeyen diğer ekler karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Aklın neredeydi? (2.t.kişi iyelik eki) * Bu yıl ekin ekmeyeceğiz. (F.i.y.e.) * Buraya gelin. (2.ç.kişi emir eki) * Yurdun soruları bitmiyor. (İlgi eki) * Turistler,bu yıl Türkiye’ye akın edecek. (F.i.y.e.) 5. İsim-fiil eki olan -ma,-me ile f.f. yapan olumsuzluk eki karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Yürümeyi severim. (İsim-fiil) * Onunla biraz konuşmayı dene. (İsim-fiil) * Artık benimle konuşma. (F.f.yapan olumsuzluk eki) * Peşimden gelme. (F.f. yapan olumsuzluk eki) 6. "L" fiilden fiil yapım ekiyle "L" isimden fiil yapım eki birbirine karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Artık günler kısaldı.(İ.f.y.e.) * Bardak kırıldı. (F.f.y.e.) 7. "Ş"filden fiil yapım ekiyle (işteşlik eki), "ş" fiilden isim yapım eki (isim-fiil) birbiriyle karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Hep birlikte gülüştüler. (F.f.y.e.) (işteşlik eki) * Bakışların beni heyecanlandırıyor. (F.i.y.e.) (isim-fiil) * Bu gülüşü,bu bakışı hiç unutmam. (F.i.y.e.) (isim-fiil) * Bir süre öylece bakıştık. (F.f.y.e.) (işteşlik eki) *Not: "-ş" karşılıklı ya da birlikte yapılma anlamı veriyorsa f.f. yani "işteşlik eki" dir. *8. İsimden isim yapım eki olan "-cı" ile fiilden isim yapım eki ici birbiriyle karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Yolcu var mı? (i.i.y.e.) * Kalıcı bir işin yok mu? (f.i.y.e.) * 9. Fiilden isim yapım eki olan "-sal" ile isimden isim yapım eki olan "-sal" birbiriyle karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Kumsal (i.i.y.e.) * Gör-sel (f.i.y.e.) * Evren-sel (i.i.y.e.) * işit-sel (f.i.y.e.) 10. İsimden fiil yapan "-imse" ile F.F.yapan "-imse" karıştırılmamalıdır. * Örnek: * Ben-imse (i.f) * Gül-ümse (f.f) * Öz-ümse (i.f) * An-ımsa (f.f) 11. Türkçede önce yapım eki sonra çekim eki gelir. * Örnek: * Kork-u-yor-um * Bunun istisnaları da olabilir. * Annemsiz gitmem. 12. Bir sözcük birden çok yapım eki alabilir. * Örnek: * Gözcülük, korkulu, dalgalı, ışıksız, örtülü

Çekim Ekleri ve Yapım Ekleri

İsim çekim ekleri

1. Çokluk Eki (Çoğul)

2. Hal Ekleri

3. İyelik ekleri

4. İlgi ekleri (Tamlama Ekleri)

5. Eşitlik Eki

6. Ek eylem Ekleri

Fiil çekim ekleri

1. Zaman ekleri (Bildirme Kipleri)

2. Dilek kipleri

3. Şahıs Ekleri

Yapım ekleri

1. İsimden İsim Yapım Ekleri

2. İsimden Fiil Yapan Ekler

3. Fiilden İsim Yapan Ekler

4. Fiilden Fiil Yapan Ekler

Çekim ve Yapım ekleriyle ilgili uyulması gereken kurallar

İlgili konular

Yapım eki

çekim eki

Türkçede ekler

İyelik eki

Ek fiil

Ek

Eşitlik eki

Basit sözcük

Çekim Ekleri ve Yapım Ekleri