Kur'an-ı Kerim'de Yusuf suresinde anlatılan Yusuf kıssasında (hikayesinde) söz konusu edilen kadın.
Züleyha kelimesi, Farsça bir isimdir. Arapça şekli ise, Zeliha'dır. Kelime olarak her iki şekilde de okunabilir ve her iki şekildeki okunuş da doğrudur. Farklılık, hareke değişikliğine dayanmaktadır. Bazı kaynaklara göre onun gerçek adı, Rail'dir (et-Taberi, Tarih, Beyrut, t.y., I, 337).
Kur'an'da Züleyha ismen geçmemektedir. Ancak, Yusuf kıssasında, baştan sona Yusuf (a.s) ile beraber anılmıştır. Kur'an'daki Yusuf ile Züleyha'nın hikayesi, Yüce Allah tarafından hikayelerin en güzeli olarak haber verilmiştir.
Biz bu Kur'an'ı vahyetmekle, sana kıssaların en güzelini anlatıyoruz" (Yusuf, 12/3).
Yusuf (a.s) kardeşleri tarafından kuyuya atılmış, oradan geçen yolcular tarafından kuyudan çıkarılmış ve Mısır'a götürülerek köle olarak satılmıştır. Mısır'da onu satın olan kimse hanımına; "Ona güzel bak, belki bize faydası olur yahutta onu evlat ediniriz" dedi (Yusuf,12/21). İşte bu hanım, Züleyhadır. Yusuf'u ilk gördüğünden itibaren, onun güzelliğinden etkilenerek ona aşık oldu. Yusuf'a çeşitli tekliflerde bulundu fakat Yusuf onun tekliflerini her seferinde reddetti. Ancak Züleyha teklifinde ısrar ederek ona zorla sahip olmak istedi. Yusuf ondan kurtulmak için kapıya doğru koşarken, kapıda efendisi ile karşılaştı. O zaman Züleyha, Yusuf'un kendisine sataştığını söyledi. Fakat Yusuf'un gömleği arkadan yırtıldığı için, onun suçsuzluğu ve Züleyha'nın suçlu olduğu ortaya çıktı.
Kadınlar arasında Züleyha için dedikodular çıkınca, o kadınlara bir ziyafet vererek Yusuf u bir münasebetle onlara göstermiştir. Kadınlar Yusuf'un bu güzelliği karşısında ona bakakalmışlar ve ellerindeki meyve yerine, parmaklarını kesmişlerdir. Ondan sonra da Züleyha'ya hak vermişlerdir (bk. Yuşuf, 12/1-111).
Bazı rivayetlere göre, Züleyha'nın kocası vefat ettikten sonra Allah'ın iradesi ile eski güzelliğini kazanmış ve Yusuf (a.s) ile evlenmiştir. Yusuf (a.s) ile evlendiği zaman, bakire olduğu anlaşılmıştır (Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, İstanbul 1971, IV, 2879).
Fakat bu rivayetin ciddi bir temeli, dayanağı yoktur. Bu rivayet, daha çok edebi hikaye türlerine uymakta ve dayanmaktadır. Aslına bakıldığı zaman, Züleyha iyi bir izlenim bırakmamıştır. Kur'an'daki ayetlerden anlaşıldığına göre, Züleyha, Yusuf (a.s)'ı yoldan çıkarmak için her türlü şeytani yola baş vurmuştur. Onu, Allah yolundan, doğruluktan, haktan saptırmak için uğraşmıştır. Bunun için yalan söylediği ve çeşitli hilelere baş vurduğu ayet ile sabittir. Bir peygamberin böyle bir hanımla evlenmesi, onun izzetini zedeler. Yusuf (a.s)'ın onunla evlenmesi, şu mealdeki ayete de ters düşmektedir:
"Kötü karakterli kadınlar öyle erkeklere, kötü karakterli erkekler öyle kadınlara. Temiz karakterli kadınlar, öyle erkeklere ve temiz karakterli erkekler öyle kadınlara..."(en-Nur, 24/26).
Buna göre doğru olanı, Yusuf (a.s)'ın neticede Züleyha ile evlenmemiş olmasıdır (Mevdudi, Tefhimu'l-Kur'an, İstanbul 1991, II, 448 vd).
Hz. Muhammed (s.a.s)'in hadislerinde, Züleyha hakkında bilgiye rastlanmamaktadır. Ancak bir seferinde Rasulüllah (s.a.s) ondan "Yusuf'un arkadaşı" diye bahsetmiştir (ez-Zebidi, Sahihi Buhari Muhtasarı Tecvidi Sarih Tercemesi, trc. Ahmed Naim, İstanbul 1972, II, 663).
Züleyha, Kur'an'ın ibret için sunduğu Yusuf (a.s)'ın kıssasında yer aldığına göre, onun hakkında bilgi veren ayetlerde hikmetler vardır. İnsanların Züleyha hakkındaki bu bilgilerden çeşitli dersleri almaları gerekir.
Nureddin TURGAY