Yeşilova Höyüğü İzmir ili Bornova ilçesi sınırları içinde, Karacaoğlan mahallesinde, Manda Çayının güneyinde yer almaktadır. Yerleşim yeri, henüz yapılaşmamış, çoğunlukla, Bornova Ovası`nda çimento fabrikasına sahip bir şirket olan Çimentaş`a ait özel arazilerin bulunduğu ovalık arazide yer almaktadır (382629K-271251D). Yerleşim mevkii bugünkü sahile kuş uçuşu 4 km. mesafededir.
Yeşilova höyüğü İzmir Büyükşehir Belediyesi ve Bornova Belediyesinin park ve bahçeler için toprak çekerken bir rastlantı sonucunda tespit edilmiştir. 28 Temmuz 2005 tarihinde Ege Üniversitesi Arkeoloji Bölümü`nden Yar.Doç.Dr. Zafer Derin tarafından kazı çalışmalarına başlanmıştır.
Kazı ve civarda yapılan sondajlardan yerleşim yerinin; denizden 14 m. yükseklikte yer alan ince alüvyon tepesi üzerine kurulan üçbuçuk metre yüksekliğinde kültür tabakalarına sahip bir höyük olduğu, ancak höyüğün çevresinin ve üstünün zaman içinde alüvyonlarla dolarak örtüldüğü ortaya çıkmıştır. Bu nedenle yüzeyde çok az miktarda Geç Roma keramiği dışında herhangi bir bulguya rastlanılmamaktadır. Höyüğün kuzey-güney doğrultusundaki yayılımı yaklaşık 200-300 m.lik bir alanı kapsar.
Kazılar dar bir alanda, ana topraktan itibaren var olan bütün tabakalar saptanmıştır. 2005 yılı çalışmaları sonucunda Yeşilova Höyüğü`ndeki yerleşim 3 kültür katından oluştuğu anlaşılmıştır. Buna göre katlar yüzeyden başlayarak;
- I. Kat: Geç Roma-Erken Bizans dönemi
- II. Kat: Kalkolitik Dönem
- III.Kat: Neolitik Dönem şeklinde sıralanabilir. Katları ve bulguları en erken yerleşimden itibaren incelediğimizde:
III. Kat : 3 m. yüksekliği ile Yeşilova Höyüğü`nün en uzun süreli ve en kalın kültür katı olup Neolitik döneme aittir. Neolitik kültür höyükte ana toprak üzerinde 8 tabakaya sahiptir. 8 tabakada Ege Bölgesinin tüm Neolitik süreci izlemek mümkündür. Hemen her tabakada sel izlerine ait çamur-kil birikintisi vardır. Neolitik dönem hemen kuzeyinde yer alan Manda deresinin taşkını ile son bulmuştur.
Yeşilova Höyüğü III. Kültür katının 1-5.tabakaları Ulucak Höyük IV-V. tabakaları ile çağdaşken , Ulucak V. tabakası öncesine ait buluntulara sahip 6-8. tabakalar bölgenin en erken bulgularını vermiştir. Analizler III. 6-8. tabaka malzemelerinin Erken Neolitik erken buluntuları veren Höyücek (EYD), Bademağacı (EN) ve Kuruçay (13) gibi Göller Bölgesi yerleşimleri ile yakın paralellik içinde olduğunu göstermiştir. Bu nedenle söz konusu tabakaların buluntu analizlerine göre şimdilik MÖ. 6500 civarına tarihlenebileceğini söylemek olasıdır. Bu konu karbon 14 ve termolüminesans tarihlemeleri ile aydınlatılacaktır.
II. Kat, Kalkolitik Döneme aittir. Höyüğün tamamını kapsamayan iki evreli yerleşim tespit edilmiştir. Neolitik tabakaların içine yaklaşık 6 m. çapında 1m. Derinliğinde bir çukur açılmış, çukurun içine iki tabaka olarak Kalkolitik dönemde yerleşilmiştir.
Tabanlar üzerinde insitu durunda tüm kaplar ve buluntular elde edilmiştir. Ele geçen Kalkolitik keramik genel olarak kaba yapımlıdır. Keramikler profil özellikleri bakımından Kalkolitik Çağ`ın Erken ve Orta dönemleri ile paralellik gösterir.
I.Kat. Yeşilova höyüğünün uzun bir aradan sonra Geç Roma-Erken Bizans devrine ait I. Katta tekrar yerleşmeye sahne olduğu anlaşılmaktadır. Bu devre ait keramik ve çatı kiremidi parçaları kültür dolgusunun en üst seviyelerinde ele geçmiştir.
Höyük katları arasında herhangi bir buluntuya rastlanmamasına karşın Höyüğün bir bölümünün yakınında yer alan Tunç çağ yerleşimlerinin mezarlık alanı olarak kullanıldığı anlaşılmıştır. Kazı yapılan alanda sağlam durumda ETÇ II dönemine ait bir pitos mezar açığa çıkartılmıştır.
17. yüzyıldan itibaren antik kaynakları rehber alan batılı araştırmacıların ve gezginlerin bize aktardıkları gibi bu bölgenin zengin su kaynaklarına sahip, zengin bir tarım bölgesi , yoğun bitki örtüsüne sahip meyve bahçeleri ile dolu bir ova olduğu anlaşılmaktadır. Prehistorik dönemde de benzer coğrafyaya sahip olduğu anlaşılan Bornova Ovası, İzmir`in ilk yerleşimcilerine de ev sahipliği yapmıştır. Kazılar sırasında höyüğün 300 m. Kuzeyinde yeni keşfedilen Yassıtepe Höyüğü ile birlikte ovada 5 prehistorik höyüğün yer alması hiçbir kent içinde rastlanılmayacak boyutta yoğun yerleşimin olduğunu ortaya koymaktadır.
Yeşilova Höyüğü İzmir kenti içindeki Neolitiğin erken dönemlerine kadar giden tarihsel süreci ile en eski yerleşim merkezidir. Ovanın batı uçlarında, İzmir`in Kalkolitik ve Tunç Çağlarından sonraki yerleşimlerinin sırasıyla, Bayraklı ve Kadifekale`de kurulmuş olması Bornova Ovası`nın İzmir`in kültür tarihinin oluşumundaki etkilerini ortaya koymuştur.
Kazılar İzmir ve çevresindeki ilçelerin kültür tarihlerine bakışın değişmesinde de etkili olmuş, 5 binyıl ile özleştirilen İzmir tarihi en az 3 binyıl daha eskiye gitmiş, ilçeler tarihi geçmişlerine daha duyarlı hale gelmişlerdir.
Kaynak:: Ege Üniversitesi ekiplerince yürütülen Yeşilova Höyüğü kazıları
