Savaşın nedenleri
Harzemşahlar 12. yüzyıl boyunca günümüzdeki Türkmenistan, Özbekistan ve Afganistan ülkelerinin topraklarında kuvvet kazanmış, İran ve Azerbaycan`ı da etki alanında bulunduran bir Türk devletiydi. 1220 yılında Cengiz Han`ın Orta Asya`ya saldırıya geçmesi sonucu Harzemşahlar Moğol istilasıyla karşı karşıya kaldılar. Semerkant, Buhara ve Urgenç kentlerini ellerine geçiren Moğollar Harzemşah Devleti`ne son verdiler. Harzemşahların başına geçen Celaleddin Harzemşah ordusuyla birlikte Hindistan`a doğru kaçmaya başladı. Ancak yetişen Moğollar İndus Nehri boylarında Harzemşahları tekrar yenilgiye uğrattılar. Bu sefer Celaleddin Harzemşah en yakın kumandanlarıyla birlikte Doğu Anadolu`ya yöneldi. 1129 yılında Celaleddin Harzemşah Ahlat kentini kuşattı. 8 aylık bir kuşatmadan sonra şehri ele geçirdi ve yağmaladı. Bu olay üzerine Anadolu Selçuklu Devleti ile Harzemşahlar arasında bir savaş kaçınılmaz hale geldiSavaşta Moğolların Etkisi
Harzemşahlar`ın Selçuklu Devleti`yle birleşip kendilerine karşı tehdit unsuru oluşturacağını anlayan Moğollar; Harzem askeri görüntüsü altında bazı Selçuk köylerini talan ettiler. Bunu Celaleddin Harzemşah`ın yaptığını zanneden Selçuk Sultanı; Celaleddin Harzemşah`ın köyleri talan etmediğini bildiren mektubuna inanmadı, bir süre sonra da araları açıldı.
Savaşta Ahlat Kalesi
Bu esnada eski Ahlat Valisi Hacip Ali`de kaybettiği Ahlat Kalesi`ni yeniden ele geçirmişti. Bunu duyan Celaleddin Harzemşah, Ahlat Kalesini tekrar almak için Ahlat`ı kuşatınca Hacip Ali`nin dostluğunu kendi menfaatleri için ilerlettiği Selçuk Sultanı; Celaleddin Mengü Berti`den Ahlat kuşatmasını kaldırmasını istedi. Sultan Celaledddin Ahlat Kalesi`nin zaten kendisinin olduğunu, Hacip Ali`nin orayı işgal ettiğini söylediyse de Selçuk Sultanı onu dinlemedi. Bu mevzuu hakkında aralarında geçen sert mektuplar yüzünden aralarında savaş rüzgarları esmeye başlamıştı.
Savaşın gelişmesi
1230 yılında Anadolu Selçuklu Sultanı I. Alaeddin Keykubad Doğu Anadolu`daki Harzemşahların üzerine yürüdü. İki ordu Erzincan yakınlarında Yassı Çemen mevkiinde karşılaştılar. Selçuklular Harzemşahları büyük bir yenilgiye uğrattılar. Yenilerek kaçan Celaleddin Harzemşah kaçarken Meyyafarikin dağlarında yakalanarak öldürüldü.
Savaşın sonuçları
I. Alaeddin Keykubad bu zaferden sonra devletin sınırlarını Tiflis`e kadar genişletti. Ahlat, Bitlis, Van, Adilcevaz, Malazgirt gibi şehirleri ele geçirdi. Ancak bu başarı aradaki Harzemşahları ortadan kaldırarak Selçukluları Moğollarla karşı karşıya getirdi. Çormakan Noyan kumandasındaki Moğollar Anadolu`ya girerek saldırılara başladılar. Nihayet 1243 yılındaki Kösedağ Savaşı`nda Selçukluları ağır bir yenilgiye uğratarak Anadolu`yu istila ettiler.Harzemşahlar`ın yenilmesinin bazı sebepleri kaynaklarda şöyle belirtilmektedir:
- Türk ve Müslüman ordusu olan Harzemşahlar`ın bir başka Türk ve Müslüman ordusu olan Selçuklular`la savaşmak istememesi.
- Yıllardır Moğollar`la savaştığı için yorgun olan Harzemşah ordusunun daha dinç olan Selçuklu ordusu karşısındaki güçsüzlüğü.
Moğollardan kaçan halkın ve Harzem soylularının amacı Anadolu`ya sığınmaktı. Kaynaklarda eğer arasında barış sağlansaydı Moğol istilasına karşı güçlü bir Türk/İslam Dünyası doğabileceği yorumu da yapılmaktadır.
Kaynaklar
- Aydın Taneri, Harezmşahlar, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, 1989.