Yaşamı
Haya de la Torre kuzey Peru`daki Trujillo şehrinde doğmuştur. 1913 yılında edebiyat öğrenimi almak için yazıldığı Trujillo Üniversitesi`nde çok sıkı bir dost olacağı Perulu şair Cí©sar Vallejo ile tanışmıştır. Daha sonra da Lima`daki San Marcos Ulusal Üniversite`sine kaydoldu.San Marcos`a Arjantin Üniversite Reform hareketinin (La Reforma``) getirilmesinde rol almıştırve 1991 yılında idari reformlar uygulanmıştır. Reform hareketinin bir parçası üniversite yayılma programıydı. Bu programla üniversite öğrencileri emekçi sınıfına ulaşmayı umuyorlardı.
Bu amaçla Haya de la Torre ``Universidades Populares Gonzalez Prada`` `yı (emekçiler için gece okulu) kurdu. Bir çok tarihçiye göre bu kurum ``Partido Aprista Peruano`` `nın (PAP- Peru Aprista Partisi) temelini oluşturmuştur.
1923 yılında Haya de la Torre Augusto B. Leguía hükümeti tarafından sürgüne gönderilmiştir. 7 Mayıs 1924`te Mexico City`de Haya de la Torre APRA`yı ve ``Aprismo`` diye bilinen pan-Latin Amerikan hareketini kurmuştur. 1931`de başkanlık seçimlerine katılmak için Peru`ya dönmüştür.
Aynı yıl 15 aylığına hapse atılmış ve partisi de 1934 yılına kadar yasadışı sayılmıştır. Bu durum 1935`ten 1945`e kadar da devam etmiştir. 1945 yılında Josí© Luis Bustamante y Rivero APRA`nın desteğiyle başkan olmuştur. Daha sonra bazı parti muhalifleri 1948`de Callao`da başkaldırınca APRA yine yasadışı sayılmıştır.
Aynı yılın Kasım ayında iktidarı ele geçiren Manuel Odría Haya de la Torre`nin Lima`daki Kolombiya büyükelçiliğine sığınmasına neden olmuştur. Haya de la Torre Peru`ya tekrar 1954 yılında dönebilmiş ve partisi tekrar 1956 yılında yasallaşmıştır.
1962 yılına kadar çoğunlukla yurtdışında yaşamaya devam etmiştir. Başkanlık seçimlerine tekrar katılmış, küçük bir farkla seçimi kazanmış ancak anayasaya göre başkan olmak için gerekli çoğunluğu sağlayamamıştır. Askeri cunta bu seçimleri iptal etmiştir. 1963 yılında tekrar seçimler yapılmış ancak bu sefer Haya oylamada yenilmiştir.
Partisi popülerliğini sürdürmüştür. 1979`da başkanı olduğu kurucu meclis yeni bir anayasa taslağı hazırlamıştır. 12 Temmuz`da ölüm yatağında bu yeni anayasayı imzalamıştır.
Fikirleri
Haya de la Torre Latin Amerika`nın sorunlarını çözmek için Latin Amerikalı (ya da tercih ettiği ifadeyle ``Indo-American``) çözümlerin geliştirileceği bir düzeni savunuyordu. Bölgeye hem Amerikan emperyalizmini hem de Sovyet komünizmini reddetmek için çağrı yapmıştır.Evrensel demokrasiyi (yerli halklar için eşit haklar ve saygı) ve komünal toprak sahipliği anlamındaki toprak reformu ile endüstrinin devlet tarafından kontrolu gibi sosyalist ekonomik politikaları savunuyordu.
Haya de la Torre sömürgelik günlerinden beri Peru`yu yöneten toprak sahibi oligarşiyi devirip yerine idealist sosyalist bir elit zümre geçirmeyi savunuyordu. Ama, partisini yasallaştırabilmek için oportünist bir hareketle ideolojisini sağa doğru kaydırdı. 1950`lere gelindiğinde ilerici sosyalist ideallerinin çoğundan vazgeçmişti.
Bunlara ek olarak Haya de la Torre`nin APRA yönetiminde tek adam olarak söz sahibi oluşu darkafalı ve hiyerarşik özelliklerin ağır basması üzerine APRA`nın en yetenekli genc liderlerinin Marksist sola doğru kaymasına neden olmuştur.
Ünlü sözü
``¡Ni con Washington ni con Moscú!`` ("Ne Washingtonla, ne de Moskovayla!")
Dış bağlantılar
Kaynakça
- }