vecize
Osmanlıca vecize kelimesinin Türkçe karşılığı.Edb: İbaresi kısa, mânası geniş olan çok kıymetli söz, özlü söz. Kısa, veciz söz.
Atasözlerinden en büyük farklı söyleyenin belli olmasıdır. Atasözlerini söyleyen belli değildir. Toplumun ortak malıdırlar. Vecizeler ise belli bir fikir ve sanat adamının imzasını taşır. Fikir ve sanat vecizelerde iç içedir. Birinin diğerine feda edilmesi düşünülemez.
Vecizeler de atasözleri gibi mecaz veya gerçek manalı olurlar. Ama atasözleri ekseriya mecaz manalı, vecizeler ise gerçek manalı karakter taşırlar. Cenab Şehabettin'in tiryaki sözleri bu türün en güzel örneklerindendir.
Özdeyiş derin anlamı olan geniş duygu ve anlatıların tek ve sloganımsı cümle şeklini almış halidir yani derin duygu tasvirleri ve onlarca kelimeyle ifade edilmeye çalışılanın tek solukta çıkmasıdır. "Damarlarımdaki kan gibisin varlığını her an hissetmiyorum ama yokluğunda yaşayamam." (J.Saramago). Aslında aforizmanın tanımını da yine aforizmaları ile de ses getiren Friedrich Wilhelm Nietzsche yapmıştır :"Benim arzum başkalarının bir kitapta anlattığı şeyi, on cümlede anlatmaktır."
Aforizma bir form olarak neredeyse bütün disiplinlerle dirsek temasındadır. Mesela bir Schopenhauer, Nietzsche, Cioran, kimi zaman felsefi kimi zaman şiirsel kimi zaman da edebi yönü baskın olan aforizma yazarlarıdır. Lichtenberg ise yer yer bir düşünür edasıyla tespitler ortaya koysa da, aforizmalarının büyük bölümünü eğitimle ilgili temalar oluşturur. Genel anlamıyla aforizmayı düşündüğümüzde ise, filozofların neredeyse tamamına yakınından bir iki söz, motto bulmak olası olduğu gibi, günümüzde edebi metinlerde ve romanlarda sık sık kullanılan bir formdur aslında. Son olarak; Aforizma irdelemez, imler.
Örnek:
- Hayatta en hakiki mürşit ilimdir. (Mustafa Kemal Atatürk)
- Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş demektir. (Mustafa Kemal Atatürk)
- Kişilik kendi öz düşmanını kendi öz yuvasında barındırır. (Bergson)
- Öfke, zekanın alevini söndüren büyük bir rüzgardır. (Andre Gide)
Deha fazla özlü söz örneğine Özdeyişler sayfasından erişebilirsiniz.