Türkiye'de Kitle İletişim Araçları ve Kamuoyu

Türkiye'de kitle iletişim araçlarının kamusal sorumluluğu ve denetsel gücü gerek Anayasa gerekse yasal düzenlemeler ile evrensel hakları gözeten ve vatandaşların yararına bir anlayışla şekillendirilmiştir. Bireyin bilgi edinme hakkı anayasal güvence altındadır. Anayasa’nın ilgili maddeleri haberleşme özgürlüğünü ve haberleşmenin gizliliğini öngörmektedir. Düşünceyi açıklama ve yayma, bilim ve sanatı özgürce öğrenebilme ve yayma yine anayasal bir haktır. Yabancı yayınların ülke içinde yayınlanması ve dağıtılması ise yasaların denetimi altında düzenlenmiştir. Anayasa’nın 28. maddesi "Basın hürdür, sansür edilemez" hükmünü getirmektedir. Yine Anayasa’nın 29. maddesi süreli ve süresiz yayın hakkına, 30. maddesi basın araçlarının korunmasına, 32. maddesi ise cevap ve düzeltme hakkına ilişkindir.

Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü. Kamuya zamanında doğru ve aydınlatıcı bilgi akışı sağlamak, tanıtım ve bilgilendirme etkinliklerinde bulunmak amacıyla, Başbakanlığa bağlı "Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü" görev yapmaktadır. Genel Müdürlük, her türlü kitle iletişim aracıyla ilişki kurmak suretiyle bu kuruluşların güçlendirilmesi konusunda önlemler almaktadır.

Bilgi akışının daha etkin bir biçimde gerçekleşmesi için yerli ve yabancı yayın organları mensuplarının etkinliklerini kolaylaştırmaya yönelik çalışmalar yapmakta ve düzenlemeleri gerçekleştirmektedir. İlgili özel kurumlar ya da kamu kurumları ve sivil toplum örgütleri arasında, yurtiçinde siyasal iktidar ve basın arasında bir köprü görevi görmekte ve aynı zamanda, Türkiye'nin dünyaya tanıtılması konusunda da sorumluluklar taşımaktadır. Türk basınının gelişmesinde ve güçlenmesinde önemli rolü olan Genel Müdürlük, tüm bu faaliyetleri yerine getirirken sahip olduğu çağdaş teknik donanımdan faydalanmaktadır.

Kitle İletişim Araçlarının Gelişimi. İlk Türk gazetesi 11 Kasım 1831'de çıkarılmaya başlanan resmi "Takvim-i Vekayi" dir. Bugün de "Resmi Gazete" adı ile yayın hayatını sürdüren bu gazeteden sonra "Ceride-i Havadis" gazetesi çıkmış ve özel ilanlarıyla dikkat çekmiştir. Toplumsal yaşamın aynası konumundaki Türk gazeteciliğinin, 1860 yılında yayınlanan "Tercüman-ı Ahval" gazetesi ile başladığı söylenebilir. Tercüman-ı Ahval’i, "Tasvir-i Efkar" izler. 1867-1878 yılları arasında yalnızca İstanbul'da yayımlanan süreli yayınların sayısı 113'e varır. Cumhuriyet dönemine kadar aralarında Basiret, İbret, Tercüman-ı Hakikat, İkdam, Sabah, Saadet, Tarik gibi gazetelerin yer aldığı bir süreç yaşanmıştır. Atatürk’ün kuruluşuna öncülük ettiği "İrade-i Milliye" ve Cumhuriyet döneminde "Ulus" adıyla yayımlanan "Hakimiyet-i Milliye", Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında etkin çalışmalarda bulunan gazetelerdir. Ulusal Kurtuluş Savaşı sonrasında çıkan birçok gazete, bugünlere kadar uzanan bir geleneği de beraberinde taşımıştır. Yazılı basının bu doğrultuda yüzyılı aşan bir geleneğin temsilcisi olduğu görülmektedir. Gelişen teknoloji ve diğer olumlu koşullar ile birlikte, bugün Türkiye'de yayınlanan gazete türlerinde ve sayısında çok renkli ve çoğulcu bir dönemin yaşandığı söylenebilir.

Radyo yayıncılığı yazılı basın kadar eski olmamakla birlikte, 1927'lerde düzenli etkinliklere başlamıştır. Gelişen radyo yayıncılığı, Türkiye Radyo ve Televizyon Kurumu’nun (TRT) kurulmasıyla giderek güç ve anlam kazanmıştır. Bugün yerel ve ulusal ölçekte yayın yapan radyo istasyonu sayısının 1.000'i aştığı görülmektedir.

Türkiye'de ilk televizyon yayını 1952'de gerçekleştirilmiştir. Ulusal, bölgesel ve yerel kanallar dahil bugün Türkiye'de 260'nin üzerinde televizyon kanalı yayın hayatını sürdürmektedir.

Kitle İletişim Araçlarının Çeşitliliği. Kitle iletişim araçlarının Türkiye'nin kalkınmasına koşut biçimde gösterdiği gelişim, izleyici-okur-dinleyici açısından önemli bir seçim alanı yaratmıştır. Yazılı basına ilgi diğer ülkelerde olduğu gibi çok yoğun biçimde yaşanmasa da, günlük ortalama satışın küçümsenmeyecek rakamlara ulaştığı görülmektedir. Yapılan araştırmalara göre 1999 yılı itibariyle evinde televizyon bulunan kesim %95 gibi yüksek bir orana ulaşmıştır. Televizyon izleme oranı günde ortalama 4.5 saat civarındadır. Ayrıca büyük kentlerde uydu sistemi ve kablo TV ağı giderek yaygınlaşmaktadır. Radyo istasyonu sayısında meydana gelen artışa paralel olarak, gerek dinleyici profili gerekse program yapısı itibariyle kendisini sürekli yenileyen radyonun dinlenme oranı ise günde ortalama 3 saattir. Yapılan araştırmalar 15-24 yaş grubu çoğunlukta olmak üzere, nüfusun %73'nün radyo dinlediğini göstermektedir.

Haber Ajansları. Türk toplumunun haber ajansları ile tanışması Cumhuriyet öncesinde yabancı ajansların İstanbul'da kurdukları bürolar aracılığı ile gerçekleşmiştir. Ulusal Kurtuluş Savaşı sırasında yerel basına gösterilen ilgiyle birlikte, uluslararası boyutta haber akışı sağlamak isteyen Atatürk'ün teşvikiyle 6 Nisan 1920 tarihinde kurulan Anadolu Ajansı, devletin bütçe olanaklarından yararlanan bir kuruluştur. Genel merkezi Ankara'da bulunan ajans, bugün yurtiçindeki bütün il ve ilçelerde ve Orta Asya Cumhuriyetleri de dahil olmak üzere dünyanın önemli merkezlerinde bulunan büroları ile çok geniş bir haber ağına sahiptir. AP, Reuters, AFP ve DPA gibi uluslararası ajansların yanı sıra yaklaşık 100 ülkenin ulusal haber ajanslarıyla işbirliği yapan Anadolu Ajansı'nın, birçok ülkede aboneleri bulunmaktadır. Haber dağıtımında internet, teleks, telefoto ve faksimile sistemleri gibi teknolojinin sunduğu en son olanaklardan faydalanan ajans, bunların yanı sıra V.B.I (Vertical Blanking Interline) adı verilen uydu sisteminden de yararlanmaktadır.

Ülkede ayrıca çok sayıda yerli ve yabancı özel haber ajansı vardır. Reuters, Türkiye'ye uluslararası elektronik ortamda bilgi dağıtımı yapan ilk şirkettir. Türk mali, hisse senedi ve emtia piyasalarına sunduğu servis ve bu piyasaların gelişmesine yaptığı katkılarla kendisini kabul ettirmiştir. Agence France Presse (AFP), Associated Press (AP), United Press International (UPI) ve daha birçok yabancı haber ajansının en önemli haber kaynağı Anadolu Ajansı'dır. Ankara Haber Ajansı (ANKA), Türk Haberler Ajansı (THA), Hürriyet Haber Ajansı (HHA), Milliyet Haber Ajansı (MIİL-HA), İhlas Haber Ajansı (İHA), Ekonomik Haber Ajansı (EKA), Magazin ve Aktüel Haberler Ajansı (MAK-AJANS), Türkiye Basın Ajansı (TÜBA) ve Uluslararası Haber Ajansı (UHA), ülkenin önde gelen haber ajanslarından bazılarıdır. Türkiye'de bir ilke imza atan İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi, 1997 yılından itibaren "Radyo Haber Ajansı" ile İstanbul ve Anadolu'daki radyo kanallarının haber gereksinimini karşılamaktadır.

Kamuoyu Araştırmaları. Kamuoyu araştırmaları, son yıllarda yoğun bir biçimde ülkenin gündeminde yer almaya başlamış, 1983 sonrasında giderek ivme kazanmıştır. Toplumsal ve ekonomik yapıda gözlenen değişim, piyasa, medya ve kamuoyu araştırmalarının gelişmesine katkıda bulunmuştur.

1988 yılında Pazarlama ve Kamuoyu Araştırmacıları Derneği kurulmuş, 1990'lı yıllarda toplumsal dokuda yaşanan değişimler, kitle iletişim araçlarının kamuoyu araştırmalarına ilgisini artırmıştır. Özellikle seçim dönemlerinde gerçekleştirilen çalışmalar, basın kuruluşları tarafından ilgiyle karşılanmakta ve haberlerde geniş yer almaktadır. 1991 yılında İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi'ne bağlı Akademik Medya ve Kamuoyu Araştırmaları Grubu tarafından 10 bin kişiye uygulanan seçim araştırması, bu alandaki gelişmelerin somut göstergelerinden biridir. Son yıllarda çeşitli dış kaynaklı araştırma kuruluşlarının, Türkiye'de ortaklıklar kurduğu ve bu canlı piyasa içerisinde yer arayışına girdikleri bilinmektedir. Araştırmaların güvenilirliği ve geçerliliği konusunda yaşanan kaygılar sonucunda kimi düzenlemeler öngörülmüş, ancak yine de bu çalışmalara yönelik kamusal ilgi, basın kuruluşları için yeni arayışları gündeme getirmiştir. Özellikle siyasal araştırmaların seçmeni yönlendirdiği düşüncesi, araştırma sonuçlarının yayınlanmasında Siyasal Partiler ve Seçim Yasası'nda yapılan düzenlemeler sonucunda zaman sınırlamasıyla karşı karşıya kalmıştır.

Türkiye'de Kitle İletişim Araçları ve Kamuoyu

İlgili konular

Nurettin Güz

Tan (gazete, 1935)

Irak Savaşı

Kazakistan

Kült

Beslan Katliamı

Türkiye'de Kitle İletişim Araçları ve Kamuoyu