Tifo, özellikle yaz sonlarına doğru artış göstermektedir. Tifo aynı zamanda bir ordu ve savaş hastalığıdır. Mikrobu her alan, hastalığa yakalanmaz. Enfeksiyon için hassasiyet ve vücutta direnç azalması gerekir. Tifonun mevcut olduğu bölgelerde yaşayanlar arasında hastalanma nispeti azdır. Fakat buraya gelen bir yabancı kolaylıkla hastalanabilir. Tifo genellikle 15 ila 30 yaşlar arasında görülür. Beş yaşından küçük çocuklar tifoya dirençlidir.
Tifo basilinin kaynağı insandır. Basil, hasta veya taşıyıcıların dışkı ve idrarlarıyla çıkar. Dış tesirlere dayanıklı olduğundan direkt temasla veya su, süt, gıdalar ve sinek, böcek gibi vasıtalarla dolaylı olarak bulaşır. Hastanın kullanmış olduğu yatak takımı, havlu, oyuncak ve elbiselerin bulaşmış sayılması gerekir. Herhangi bir yörede tifo salgını varsa, orada suların tifo basiliyle bulaşmış olduğu katidir. Tifo basili insanlara % 80 nispetinde suyla bulaşır. Şehir içme sularının süzme ve dezenfeksiyonunda yapılan teknik bir hata, havuzlarda toplanan bulaşmış suların evlere dağıtılması, bir tifo salgınıyla neticelenir.
Tifo basili deniz suyunda 1 ay kadar yaşayabildiğinden, plajlardan ve deniz banyolarından hastalığı kapmak mümkündür. Köylerdeki evlerin önünde bulunan su kuyularının 3-5 metre ilerisinde septik çukurlar varsa bunlardan her türlü sızıntı olabilir. Hijyenik şartlara uygun olmayan bu gibi durumlar, yurdumuzda tifonun kaybolmamasının sebepleridir.
Tifo basilini bulaştıran besin maddelerinin başında süt gelir. Halen gelişmiş ülkelerde, modern süt sağma araçlarıyla el değmeden güğümlere alınan ve pastörize edilen sütlerle bulaşma tehlikesi yoktur. Fakat yurdumuzda bu durum her yerde uygulanamadığından, sütü kaynatmadan içmek tehlikeli olabilir. Tifo pişmeden çiğ olarak yenen sebze ve meyvelerle de geçebilir. Bitkiler, enfekte sular ile veya portörler tarafından kirletilir. Karasinek ve lağım farelerinin de, tifoyu yaymada mühim bir yeri vardır. Ağız ve ayaklarıyla bulaştırırlar.
Tifo basili, insanlara ağız yoluyla girdikten sonra mideye ulaşır. Mide asiditesi yeterliyse, basilin bir kısmı veya tamamı yok edilir. Midede asit azlığı varsa veya basil fazla sıvıyla alınmışsa, mide suyu tesirinden kurtularak, barsağa geçer ve barsak kanalında, safranın da yardımıyla kolaylıkla çoğalarak hastalık tablosunu yapmaya başlar.
Tifonun kuluçka süresi ortalama olarak 10 ila 14 gün arasında değişir. Kuluçka devrini takiben, kırıklık, iştahsızlık ve ürpermelerle hastalık başlar. Ateş çıkmadan bir iki gün önce hastanın neşesi kaçar, başağrıları olur. Isı, her akşam biraz daha yükseğe çıkarak birinci hafta sonunda 39-40°C olur. Sürekli başağrısı ve geceleri uykusuzluk vardır. Hasta, kabuslar görür. İkinci haftada, karında ve göğsün alt kısmında deri üzerinde kırmızı döküntüler çıkar. Dalak büyür. Ateş 40-41 dereceye kadar çıkar. Dudaklar kurur ve çatlar. Dil paslı, kuru ve çatlaktır. İshalden ziyade kabızlık görülür. Ağır hastalarda şuur bulanıklığı vardır. Üçüncü haftada belirtiler daha da şiddetlenir. Yüksek ateş, şuur bozuklukları vardır. Bu hafta sonunda barsak kanaması, barsak delinmesi, bronkopnömoni ölüm sebeplerinin başında gelir. Dördüncü hafta, hastalığın gerileme devresidir. Dil temizlenir, iştahı geri gelir. İshal varsa düzelir, dalak küçülür. Genel durum iyileşmeye, şuur açılmaya başlar. Hasta geceleri rahat ve derin uyur. Sabaha karşı ateşin düşüşü esnasında bol terleme olur. Beşinci haftada nekahat başlar. Hasta derin bir halsizlik içindedir. Uygun bir beslenmeyle, güç ve kaybedilen kilo yerine gelir. Tesirli antibiyotiklerin tedavide uygulanmasından sonra, tifo tamamen değişmiş, süresi kısalmış ve komplikasyonları azalmıştır.
Enfeksiyon hastalıkları içinde en müspet ve bol laboratuvar belirtisi veren tifodur. Başlangıçta artan lökosit (beyaz hücre) sayısı giderek azalmaya başlar (ateş yükseldikçe). Tifoya has Gruber-Widal testi, hastalığın 8. gününden sonra müspet netice verir. Hastalık boyunca çeşitli dönemlerde yapılan idrar, kan ve dışkı kültürleri de gidişatı hakkında bilgi verir.
Hastalık iyiliğe dönüp, şifaya doğru giderken veya nekahat içinde, klasik belirtilerin yeniden başlamasıyla tekrarlamalar olabilir. Tekrarlamalar, ölmeden kalan basillerin yeniden çoğalmasıyla meydana gelirler.
Tifonun çeşitli klinik tipleri vardır:
1. Belirsiz tifo: Bazı şahıslar, daha önceleri bağışıklık sağlayacak bir tifo geçirmedikleri halde, enfekte olduktan sonra bariz olarak hastalanmazlar. Fakat dışkıyla uzun süre tifo basili çıkarırlar. Bunlar aslında portörlerdir, yani taşıyıcılardır.
2. Ambulator tifo: Hafif belirtilerle, akşamları yükselen ateşle beliren şekildir. Çok defa grip, soğuk algınlığı, mide barsak bozukluğu sanılır. Ancak laboratuar incelemeleriyle teşhis konulabilir.
3. Abortif tifo: Bütün belirtiler husule gelir, fakat hepsi de hafif seyreder.
4. Fulminant tifo: Çok ağır seyirli olup, nadiren görülür ve genellikle ikinci hafta içinde öldürülür.
5. Çocuklarda tifo: Çocuklarda genellikle hafif seyreder ve kısa sürelidir. Çocuklar belirtiler bakımından altı yaşından sonra erişkinlere benzemeye başlarlar. Ölüm nispeti azdır, nekahat kısa sürer. Fakat tekrarlama büyüklere oranla fazladır.
6. İhtiyarlarda tifo: Elli yaşından sonra tifo pek görülmez. Eğer görülürse oldukça tehlikelidir. Ölüm oranı yüksektir. Ateş 39°C'nin üzerine yükselmez. Genel durum çok bozuktur. Durgunluktan sonra gelen koma, ihtiyar tifosunun son belirtilerindendir.
Tifolu hastanın istikbali; tifo basilinin gücüne, salgının durumuna, hastanın vücut direncine ve yaşa göre değişiklik arz eder. Birçok komplikasyonlarıyla verdiği zarar çoktur. Kişiyi uzun süre işinden alıkoyar. Çocuklarda hafif seyreder. Yaşlı, gebe, zayıf, şeker hastası ve veremlilerde ağır ve öldürücü seyreder. Ortalama ölüm nispeti % 5 ila 10 kadardır.
Tifonun komplikasyonları (seyri esnasında ortaya çıkan nahoş bozukluk ve hastalıkları): Deriyle ilgili komplikasyonlar arasında dermatit, yılancık, impetigo ve yutak yaraları sayılabilir. Sindirim sistemiyle ilgili komplikasyonlar arasında; dil ve ağız iltihapları, farenjit, tükrük bezi iltihabı, yemek borusu ülseri, barsak kanamaları, barsak delinmesi, sarılık, karaciğer apsesi, safra kesesi iltihabı sayılabilir.
Dalak çatlaması, kalp kası iltihabı, kalp zarı iltihapları, atardamar ve toplardamar iltihapları, larenjit, bronşit, bronko pnömoni, plörezi (zatülcenp), nefrit, mesane iltihabı, menenjit, çeşitli felçler, nevrit, psikiyatrik bozukluklar, orta kulak iltihabı, adale içi kanamalar, oynak ve kemik iltihapları tifonun diğer komplikasyonları arasında sayılabilir.
Tedavi: Hastanın yattığı oda iyi havalandırılmalı ve güneş gören bir yerde, ısısı 20-22°C arasında ve normal nemlilikte olmalıdır. Ağız ve cilt temizliğine itina göstermelidir.
Protein ve karbonhidratça zengin bir diyet uygulamalıdır. Yemek küçük porsiyonlar halinde ve sık verilmelidir. Sebze ve meyve gibi posa bırakan gıdalardan kaçınmalıdır. Yumurta, ekmek, reçel, bal, beyaz peynir, tereyağı, muhallebi, sütlaç, nişasta, makarna, pirinç, şehriye çorbası, et suları (yağsız), şerbetler, meyve suları, sütlü kahve, yoğurt verilebilir. İyi pişmiş ızgara köfte veya pirzola halinde günde 150-200 gr genç hayvan eti yedirilebilir. Önemli olan hastayı aç bırakmamaktır. Ağır vak'alarda hastalığı 2-3 ay önce geçirmiş olanlardan yapılan kan nakli çok fayda sağlar. İyi beslenemeyenlere damardan serumlar verilir. Ateşi düşürmenin faydası yoktur.
Tifo tedavisinde en mühim ilaç, kloramfenikoldür. Kloramfenikolün tifo tedavisinde kullanılmaya başlanmasıyla tifo, korkunç bir hastalık olma vasfını büyük ölçüde kaybetmiştir. Ancak özellikle kemik iliğine olan menfi tesiri dolayısıyla kloramfenikolu uzun kullanmak tehlikeli olabilir. Son yıllarda kloramfenikolun yan etkileri azaltılmış, antibakteriyel etkileri kuvvetlendirilmiş bir sentetik türevi olan Tiamfenikol da tedavide kullanılmaktadır.
Tifonun seyri esnasında ortaya çıkan komplikasyonların tedavisi de komplikasyonunun cinsine göre değişiklik arz eder.
Tifo, ihbarı mecburi hastalıklardandır. Tifo geçirenler, birer hafta arayla yapılan üç dışkı kültüründen menfi netice alınmadan (basilden temizlenmeden) hastaneden çıkarılmazlar.
Tifo basilini taşıyıp çevreye yayabilecek olanlar ya hastalardır ya nekahatlilerdir veya sağlamlardır.
Tifo geçirmemiş sağlam taşıyıcılar genellikle aşılılar arasındadırlar, bunlar tifoya dirençlidirler. Aldıkları tifo basili hastalık yapmaz, fakat çoğalarak dışarı atılır. Yatan hastaların temizliğine çok dikkat gösterilirse, tifoyu etrafa bulaştıramazlar.
Tifodan korunmada; portörler araştırılıp tedavi edilmeli, karasineklerle mücadele edilmeli, salgın esnasında çiğ besinler yememeli, kaynamamış sulu maddeler içilmemeli, şehir sularının dezenfeksiyonu kontrol edilmelidir. Korunmada tifo aşısının da mühim bir yeri vardır. Aşı, paratifo aşıları ile karıştırılmış olarak yapılır, koruyuculuğu 2-3 sene kadardır. Tifonun az çok salgın halde bulunduğu yörelerde ve zamanlarda 2-5 senede bir uygulanmalıdır. Aşının koruyucu tesiri kesin değildir. Fakat aşılılar arasında tifoya yakalananlar, hastalığı hafif geçirmekte ve ölüm görülmemektedir.
Belirtiler
* Ateş
* Baş ağrısı
* Zayıflık ve yorgunluk
* Boğaz ağrısı
* Öksürük
* İshal
Acil belirtiler
* Vücut ısısında ani düşme
* Şokla birlikte idrarda azalma ,uyuşukluk
Teşhis:
Aniden ateş ve üşümeyle ortaya çıkmasına rağmen çok yavaş ilerler. Hastalık baş ağrısı, öksürük, zayıflık ve boğaz ağrısı ile başlar. Ayrıca ishal, kusma, kabızlık ve karın ağrısı da sık olarak görülür. Hastaların ateşi akşam saatlerinde sabaha göre daha yüksektir. Tifo tedavi edilmezse 7-10 gün süren hastalığın 2.safhası başlar. Şiddetli vakalarda ağır ishal veya kabız olabilir. Hasta bitkin, yarı kapalı gözlerle, hareketsiz bir şekilde yatar. 2. haftadan sonra göğüs ve bacakta kızarıklık meydana gelir. Bu da 2-3 gün içinde kaybolur. Eğer hiç komplikasyon yoksa kişi yavaş yavaş iyileşmeye başlar. Karınla ilgili belirtiler derece derece kaybolur ve ateş düşer. Normale dönme 10-15 gün içinde başlar. Bununla birlikte 2 hafta içinde ateş düştükten sonra tekrarlayabilir. Hastaların çoğunda genellikle 3. hafta içinde kan basıncında ani düşme, vücut sıcaklığında yükselme, kalp atımlarında artma, karın ağrısı gibi komplikasyonlar olabilir.
Tedavi edilemeyen tifo çok ciddi sorunlar yaratabilir. Çocuklarda bu hastalık genellikle daha hafiftir.
Tedavi:
İyi bir beslenme olamayacağından dolayı yüksek kalorili ve küçük boyutlu gıdalar sıvıyla birlikte hastaya verilmelidir. İdrarda ve dışkıda bakteri olması nedeniyle hastanın giyim eşyalarına dikkat edilmelidir.
Tifo, antibiyotiklerle tedavisi edilebilen bir hastalıktır. Antibiyotikler, bakterilerin hassasiyetlerine göre belirlenir. İlaç tedavisinin seçimi bakterilerin yayılma şiddetine ve hastanın durumuna göre değişir.
Önlem:
Araları 1 aydan uzun olmamak üzere 2 kez aşı olunmalıdır. Hastalığın yaygın olduğu yerlere gitmek zorunda olanlar, hastalığın salgın olarak ortaya çıktığı yerler ve mikrop taşıyıcılarla ilişkide bulunmak zorunda olanların aşı vurularak