Türkçe Bilgi: tersane

Tersane Gemi inşa ve bakımının yapılması için gerekli teknik, lojistik imkanlara sahip olan ve birçok fabrikanın bulunduğu geniş bir iş merkezine verilen isim. Tersanelerin ilk akla gelen imkanları meyilli kızak yapılar, kuru veya yüzer havuz, kaldırma kapasitesi tonlarca olan büyük vinçler, presler, giyotinler, makina tezgahları, kaynak makinaları ve kalifiye teknik personeldir. Gemi inşa ve bakım işlerinin aksamadan yürütülmesi için ayrıca malzeme akışını sağlayan lojistik imkanlar da tersanelerde büyük görevler icra eder. Bugünkü tersanelerde, inşa edilecek gemilerin planlarını tasarladıktan sonra çizen resimhaneyle iş sırasını ve yapılış şeklini tarif eden planlama kısmı da vardır.

Tersaneler, daha çok askeri maksatlarla kurulmuş olmakla birlikte hem gemilerin inşası için faaliyetlerini sürdürmüşler hem de arıza yapan gemilerin sistemlerinin tamir işleriyle uğraşmışlardır. Dünyanın en büyük tersaneleri ABD'de bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı Boston, Newyork, Philadelphia, Norfolk, Charleston, San Fransisco, Long Beach ve Pearl Harbor askeri tersaneleridir. General Dynamics, General Motors ve daha birçok büyük firmanın özel gemi inşa sahaları vardır. İngiltere'de büyük tersaneler Portsmonth ve Plymouth'ta; Fransa'nın büyük tersaneleri Cherbaurg, Brest ve Toulon'da bulunmaktadır. Avrupa'daki birçok devletin kendi tersaneleri mevcuttur.

Birinci ve İkinci Dünya harplerinde Alman gemi sanayii çok ileri gitmişti. Bu savaşlar sonunda bu yüksek teknoloji ABD ve Sovyet Rusya'ya taşındı. Rusya savaştan sonra Doğu Almanya ve Polonya'daki tersanelerden söktüğü tezgah, vinç ve diğer techizatı Leningrad, Nikoloyev, Kherson, Archangel, Sivastopol, Odessa ve Vladivostok tersanelerine taşıyarak sistemlerini yeniledi.

Gemilerin açık denizlerde bakımının yapılabilmesi için İkinci Dünya Harbinden sonra yüzer havuzlar inşa edilmiştir. Yüzer havuzların özelliği bir gemi gibi açık denizlerde hareket etmesi veya çekilmesidir. Havuz sarnıçlarına su alarak dalışa geçer, onarım görecek gemi havuz içine girerek havuzun tekrar yükselmesiyle karinası su üstüne çıkmış olur. Tersanelerin lojistik görevlerini icra eden büyük cephane, akaryakıt, yiyecek gibi malzeme taşıyan seyyar yüzer birlikler de mevcuttur.

Tersanelerimiz: Türkler Anadolu'ya ayak bastıktan sonra denize açılabilmek için tersaneler kurarak kendi gemilerini kendileri yapmışlardır. Türkiye Selçukluları Alanya'da Alaiye Tersanesini kurmuşlardır. Aydıncık Tersanesi, Çanakkale havalisinde yerleşmiş olan KarasiBeyliği tarafından, Sinop Tersanesi, Candaroğulları Beyliği tarafından kurulmuştur. Orhan Gazinin emrinde çalışan Karesi asıllı Karamürsel Alp, Karamürsel kasabasında Bizans topraklarında çok gizli olarak tekneler inşa etmiştir (Bkz. Karamürsel Alp). Karamürsel Beyin tekne tipleri bugün dahi kullanılmaktadır.

Osmanlılarda ilk düzenli tersane Sultan Yıldırım Bayezid Han zamanında Gelibolu'da yapıldı. 1390 senesinde Saruca Paşa tarafından kurulan tersanede büyük gemiler yapılmaya başlandı. Donanma da buraya taşınınca Bizans'ın Akdeniz'le ilgisi kesilmiş oldu.

Gelibolu'dan sonra ikinci büyük tersane İstanbul'da yapıldı. Fatih Sultan Mehmed Han, Haliç'te Aynalıkavak semtinde küçük bir tersane kurdurdu. Haliç Tersanesi adını alan bu tersane, 1497 yılında Sultan İkinci Bayezid Han tarafından genişletildi. Kemal, Burak ve Piri Reis tarafından idare edilen donanmanın gemilerinin bir çoğu burada inşa edilmiştir. Mısır ve Suriye'yi fetheden Yavuz Sultan Selim Han, Papa Onuncu Leon'un kendi aleyhine bir ittifak hazırladığını duyunca, bir donanmayla Akdeniz hakimiyetini elde etmeyi düşündü. Vezir-i azam Piri Mehmed Paşayı bu işe memur ederek dedesi Fatih Sultan Mehmed Han tarafından yapılan ve babası tarafından genişletilen Tersaneyi 1515'te daha da büyüterek üstleri kapalı kızaklar inşa ettirdi. Bu tersanede Kanuni Sultan Süleyman Han 1527'de göz tabir edilen kapalı kızakları iki yüze çıkararak, tersane ihtiyaçları için lüzumlu ambar ve mahzenleri inşa etmek suretiyle, Haliç'te mükemmel bir imkan vücuda getirdi.

Gemi inşasının Avrupa tekniklerine uygun olarak yapılması maksadıyla, Baron de Tott'un tavsiyesi üzerine Haliç'te Karaoğlu semtinde mühendislik eğitimi veren bir okul açıldı (1776). Avrupa'dan gemi inşaat mühendisleri getirildi.

1789 yılında Sultan Mahmud Han tarafından Haliç Tersanesi tekrar genişletildi. Gemi boylarının büyümesi dolayısıyla kızaklarda tamirat zor olduğundan kuru havuz yapma yönüne gidildi. Haliç Tersanesinin Azapkapı yönünde bir kuru havuz inşa edildi. Daha sonra 1825 yılında boyu 85,34 m, genişliği 19,20 m ve çektiği su 7,31 m3 olan gemileri alabilecek ikinci bir taş havuz inşa edilmiştir. 1857 yılında üçüncü havuza başlanmış fakat Sultan Abdülmecid Hanın 1860'ta vefatı üzerine inşaat durmuş, daha sonra Sultan Abdülaziz Han zamanında tekrar başlanmış 1869'da tamamlanmıştır. Bu taş havuz 115,82 m uzunluğunda, 21,94 m genişliğinde, 8,53 m3 su çeken gemileri havuzlamaya elverişli büyüklüktedir.

Sultan Mahmud Han zamanında inşa edilen taş havuz, 1874 yılında Sultan Abdülaziz Han tarafından büyütülmüş, böylece bu havuz 153,92 m boyunda, 19,20 m genişliğinde, 7,31 m3 su çeken gemileri havuzlamaya müsait bir hale gelmiştir. Tanzimat devrinde tersanenin Hasköy kısmına Valide Kızağı, Taşkızak ve Ağaçkızak inşa edilmiştir ki, Taşkızak'ın inşaatı 1840'ta bitirilmiştir.

Haliç Tersanesinde bu havuzlar halen kullanılmakta olup, sadece kapakları değiştirilmiştir. Ecdattan kalan bu eserler tamamen Türk mühendis ve işçisinin emeğiyle yapılmıştır. Bugün özel teknikler kullanılarak yapılan havuz inşaatları düşünüldüğünde eskilerin, o günkü imkanlarla nasıl yapılabildiği halen tam olarak bilinmemektedir. O günlerden kalan bu taş havuzlardan başkaca hiçbir taş havuzumuz (Kuru havuz) yoktur. Pendik Tersanesinde 1969 senesinde büyük bir kuru havuz inşaatına başlanmışsa da sadece hafriyatı yapılıp bırakılmıştır.

Öte yandan Yavuz Sultan Selim Han zamanında sınırlar Mısır'a kadar ulaşınca harekat ve lojistik destek kolaylıkları sağlamak maksadıyla Süveyş ve Mısır kaptanlığı adıyla bağımsız bir kaptanlık kurdular. Bu donanma 1532 yılında 80 parça olarak Mısır Beylerbeyi Süleyman Paşa zamanında kurulmuştu. Gemi ihtiyaçlarını karşılamak için de Süveyş Tersanesi tesis edilmişti. Bu donanmayla Hint ve Umman denizlerinde faaliyet gösteren Portekizlilerle mücadele edildiği gibi, Hindistan taraflarındaki İslam ülkelerine de yardım yapılmıştır.

Osmanlılar Macaristan'ı fethettikten sonra, Tuna Nehri üzerindeki Rusçuk şehrinde tersane yaptılar. Burada hafif nehir gemileri yapılır ve onarılırdı. Ayrıca kışın gemiler, bu tersanede kışlarlardı. Yerleri bakımından önemli olan bu tersanelerin yanında Basra ve çevresini korumak için Birecik (Urfa)te küçük bir tersane kuruldu. Hafif gemilerin yapıldığı bu tersanede 18. yüzyıl sonlarında Fırat'ta çalışmak için hafif bir filo (ince donanma) donatılmıştı. Büyük harp gemisi inşaasına müsait Gemlik Tersanesiyse 19. yüzyıl sonuna kadar faaliyetini sürdürmüştür.

Diğer bir Osmanlı tersanesi de İzmit Tersanesidir. Eski şekli bilinmeyen bu tersanenin muhafaza duvarları 1838 yılında Sultan İkinci Mahmud Han tarafından yapılmıştır. Bu tersanenin kapasitesi hakkında bir fikir edinilmesi için muhtelif senelerde inşa edilmiş bazı gemilerin vasıfları aşağıda verilmiştir.

Feyziye Kalyonu: 1836'da inşa edilmiştir. Geminin boyu 60,35 m, genişliği 16,76 m ve çektiği su 7,01 m3tür.

Feyzi Rahman Firkateyni: (Firkateyn: Üç direkli, hem güvertesinde, hem ambarında otuzdan yetmişe kadar topu olan 1500 kadar mürettebatlı, yalnız yelkenle yürüyen ve yelken donanımı tam, ağır harp gemisi) 1828 yılında inşa edilmiştir. Boyu 39,32 m, genişliği 10,67 m ve çektiği su 4,57 m3tür.

Hüdavendigar Firkateyni: 1860 yılında inşa edilmiştir. Boyu 52,42 m, genişliği 31,1 m ve çekdiği su 6,40 m3tür.

Peyki Ticaret Gemisi: 1840 yılında inşa edilmiştir. Boyu 36,58 m, genişliği 8,53 m, çekdiği su 1,83 m3tür.

Şadiye Kalyonu: 1857 yılında inşa edilmiştir. Boyu 97,54 m, genişliği 17,68 m, çektiği su 8,38 m3 olup, makine beygir kuvveti 650'dir.

Bugün Türkiye'de gemi inşa edebilecek kapasitede; Pendik Tersanesi, Camialtı Tersanesi, Gölcük Tersanesi, Taşkızak Tersanesi mevcuttur. Camialtı Tersanesiyle Taşkızak Tersanesi Osmanlılar zamanından kalma tersaneler olup, tezgah kapasiteleri yönünden geliştirilmiştir. Gölcük Tersanesi Komutanlığının kuruluşu 1926 senesine rastlar. Yavuz'un havuzlanması maksadıyla başlatılan onarım tesisleri 1942 senesinde makine fabrikası, döküm fabrikası ve tekne fabrikalarının inşaasıyla tersane haline dönmüştür. Tersanenin asıl gelişmesi 1947 senesinden sonra NATO yardımları çerçevesinde olmuştur. Bugün Gölcük Tersanesinde denizaltı, muhrip, fırkateyn, çıkarma araçları 30.000 dwt'luk sivil gemiler yapılabilmektedir. İstanbul Tuzla'daki Pendik Tersanesi Türkiye'nin en büyük tersanesi olup, 1980 senesinde tam faaliyete geçmiştir. Büyük tersaneler yanında küçük tamir atelyeleri de faaliyetlerini sürdürmektedir.

Kaynak: Rehber Ansiklopedisi

Tersane

tersane

tersane

tersane

tersane

İlgili konular

tersane Resimleri

Tersane

Gölcük Donanma Tersanesi

Tersane Konferansı

Tuzla Tersane Kazaları

Haliç Tersaneleri

Kaptan-ı derya

Aynalıkavak Kasrı

Venedik Tersanesi

Tersane

Tersane Hakkında Detaylı Bilgi

Tersane Sözlük Anlamları

tersane

tersane

tersane

tersane

İlgili konular

Görüşler ve Yorumlar

tersane Resimleri

Okuma Önerileri

Tersane

Gölcük Donanma Tersanesi

Tersane Konferansı

Tuzla Tersane Kazaları

Haliç Tersaneleri

Kaptan-ı derya

Aynalıkavak Kasrı

Venedik Tersanesi