- Dikenli karıncayiyengiller (Tachyglossidae)
- Ornitorenk (Ornithorhynchidae)
(``Tachyglossus aculeatus``)] tehlike sezdiklerinde yere sımsıkı tutunurlar] alttan görünüşü: Kuluçka kesesi ve arkasında kloak deliği görünmektedir.] (``Tachyglossus aculeatus``)] Tek delikliler (Monotremata), memeliler sınıfına ait bir takım. Ilkel memeliler (Protheria) alt sınıfının varlığını sürdürmeye başarmış tek temsilcileridirler. Diğer memeliler ile aralarındaki en mühim fark, diğerleri gibi canlı yavru doğurmayıp yumurtlamalarıdır. Tek deliklilerin adı (Mono trema = Tek delikli) cinsel organları, idrar yolu ve bağırsakları tek bir delikte birleşmelerinden kaynaklanmaktadır.
Bu takım Dikenli karıncayiyengiller (Tachyglossidae) ve Ornitorenkgiller (Ornithorhynchidae) familyalarına bölünür ve sırf Avustralya ile Yeni gine`de rastlanılan toplam 5 türü kapsar.
Özellikleri
Tek delikliler ilginç üreme yöntemlerine rağmen memelilere sayılırlar. Çünkü üreme yöntemleri dışında tüm özellikleri memeli olduklarına işaret eder. Bu özelliklerin bazıları postları, yavrularını emzirmeleri, çene, kafatası ve kulak yapısı gibi bazı anatomik özelliklerdir.Dış görünüşleri ile, takımın iki familyası arasında farklı yaşam alanlarına ayak uydurmalarından kaynaklanan farklar vardır. Suda yaşayan ornitorenk suda yaşayan memelilerin özelliklerini taşırken, dikenli karıncayiyenler kendilerini karadaki düşmanlarına karşı korumak için dikenli vücut ve kazmak için uzun tırnakları vardır.
Tek delikliler genelde 30-77 cm uzunluğa ve 1-3 kg ağırlığa ulaşırlar. Sadece uzungagalı karıncayiyen 16 kg ya kadar varabilir.
Tek delikliler hep aynı kalan bir vücut ısısına sahiptir (homoiotherm). Türden türe 30-32 °C arasında değişen bu ısı diğer memelilerde olduğundan düşüktür.
Yaşam şekli
Üreme
Tek deliklilerde cinsel organlar, idrar yolu ve bağırsak tek bir delikte, kloak denilen açıklıkta birleşmektedir. Dişi tek deliklilerin tüm diğer memelilerde olduğu gibi memeleri vardır. Dikenli karıncayiyenler gebe olduğunda karın kısmında bir kuluçka kesesi oluşur (``Incubatorium``). Bu kesede önce yumurtalarını sonrada dünyaya gelen yavrularını saklar. Bu kese Dikenli karıncayiyenler keseliler ile akraba oldugu anlamına gelmez, çünkü kesenin yapısı tamamen farklıdır.
Tek delikliler çiftleşmeden 2-4 hafta sonra yumurtlar. Bu yumurtalar sadece 10-15 mm büyüklüğündedir. Dikenli karıncayiyen sadece 1 yumurta üretirken ornitorenkde 3 yumurta da olabilir. Bu yumurtalar 10 gün boyunca sıcak tutulur (kuluçka). Dikenli karıncayiyenler gebelik döneminde sırf bu sebep için karın kısmında bir kuluçka kesesi oluşur. Bu kesenin içindeki sıcaklık kendi vücut sıcaklığından 2 derece daha yüksektir. Ornitorenk kuluçka için bir kuyunun içinde bitki parçalarından yuva yapar.
Tek deliklilerin yavruları doğumlarında yaklaşık keselilerin yavruları büyüklüğündedir (ortalama 15 mm). Yavrular tüm memelilerde olduğu gibi süt ile emzirilir. Dikenli karıncayiyenler yavrularını 7-8 hafta kesesinde muhafaza eder. Dikenleri büyümeye başlayınca yavru keseyi terk eder. Tek deliklilerde erkekler yavru bakımında yardımcı olmazlar.
Sınıflandırma
Günümüzün tek deliklileri 5 türe ayrılırlar:- Ornitorenk (``Ornithorhynchus anaticus``) Ornithorhynchidae familyasının tek temsilcisi.
- Dikenli karıncayiyengiller (Tachyglossidae) familyası iki cinsten olusur: Kısa gagalı karıncayiyen (``Tachyglossus aculeatus``) ve ``Zaglossus`` (Uzun gagalı karıncayiyen) cinsine ait 3 tür.
Evrimi
Tek deliklilerin en eski kalıntıları 120 milyon yaşındadır. En eski temsilcileri olarak Kollikodontidae adlı ayrı bir familyaya ayrılan ``Kollikodon`` cinsidir. Yine aynı dönemden kalan ``Steropodon`` ve ``Teinolophos`` cinslerinin kalıntıları ornitorengin ataları olarak kabul edilir. Ancak günümüzdeki ornitorenkten farklı olarak bu cinslerin dişleri vardı, aynı pliyosen çağında yaşamış olan ``Obdurodon`` da olduğu gibi.Arjantinde bulunan ve ``Monotrematum sudamericanum`` adı verilen ornitorenk benzeri fosil, ornitorenklerin sırf Avustralyaya kısıtlı kalmamış olduklarını kanıtlamaktadır. Eyosen çağında güney kutpu Avustralya kıtası ile bağlantılı olmuş olduğu için, hayvanların bu dönemde güney kutpu üzerinden güney amerikaya ulaştıkları kabul edilir.
Dikenli karıncayiyenler en eski kalıntıları pliyosen çağından kalmadır. Bu fosiller günümüzdede hala varlığını sürdüren ``Tachyglossus`` ve ``Zaglossus`` cinslerine aittir. Ancak bunlar yaşayan temsilcilerinden daha büyük olmuşlardır. Örneğin ``Zaglossus hacketti`` adı verilen ve 15.000 yıl evvel pleistosen çağında batı Avustralyada yaşamış olan bir tür 30 kilo ağırlığa ulaşmışdır.
Dış bağlantılar
commons-ufak|Monotremata species-ufak|Monotremata
Kitaplar
* Ulrich Zeller: ``Monotremata (Prototheria)`` in W. Westheide und R. Rieger: ``Spezielle Zoologie. Teil 2: Wirbel- oder Schí¤deltiere.`` Spektrum Akademischer Verlag, München 2004. ISBN 3-8274-0307-3, S. 471-484- Bernhard Grzimek, ``Grzimeks Tierleben. Enzyklopí¤die des Tierreichs``, Bechtermünz 2001 ISBN 3828916031 (Kloakentiere in Band 10)
- Zhe-Xi Luo, Zofia Kielan-Jaworowska, Richard L. Cifelli: ``In quest for a Phylogeny of Mesozoic mammals``. Acta Palaeontologica Polonica 47 (1): Seiten 1-78
- Malcolm C. McKenna, Susan K. Bell: ``Classification of Mammals: Above the Species Level``. Columbia University Press, 2000 ISBN 0231110138
- Ronald M. Nowak: ``Walker`s Mammals of the World``. Johns Hopkins University Press, 1999 ISBN 0801857899