A- SULUSARAY`IN TARİHİ VE COÄRAFİ YAPISI
Sulusaray (``Sebastopolis``) Tokat il merkezine 69 km, Artova İlçe merkezine 30 km, Yeşilyurt İlçe merkezine 11 km uzaklıkta, 20 Mayıs 1990 tarihinde Yeni İlçe olmuş yerleşim yeridir. İlçe etrafı dağlarla çevrili bir ova üzerinde, Çekerek ırmağı kenarındadır.
Antik Sebastopolis kentinin kuruluşu henüz kesin olarak bilinmemektedir. Bazı kaynaklarda M.Ö.1. Yüzyılda kurulmuş olduğu kayıt edilmektedir. Roma İmparatoru Trajan zamanında (M.S. 98-117) Pontus Galaticus`la, Polemoniacus eyaletlerinden ayrılarak Capadokia eyaletine dahil edilmiştir. Bu konudaki kitabe Capadokia Valisi Arrian adına şehrin ileri gelenleri ve halkı tarafından dikilmiştir.
Sebastopolis kelime olarak Yunancadır.Sebasto;büyük,azametli; polis; şehir anlamında olup, Büyük azametli şehir demektir.Bazı kaynaklarda Heraclepolis olarak geçmektedir ki bu konuda şehrin kuzeyindeki Çekerek Irmağı üzerinde kurulu köprüde bir kitabe yer almakta olduğu belirtilmektedir. Heraclepolis, Herakles şehri anlamına gelmektedir. Heracles Yunan ve Roma mitolojisinde gücü kuvveti simgeleyen yarı tanrı bir varlıktır.Bu anlamı ile Sebastopolis ile aynı manayı ifade eder.
SULUSARAY(SEBASTOPOLİS)
Sulusaray Sebastopolis hakkında Vitali CUİNET(1880-1892) yılları arasındaki gezi ve incelemsinden “La Turkie d`Asie Geographie Administrati ve Statistikue destoriptive et Raisonnee de Chakue province de L` asi Mineure”adlı eserinde.Sulusaray Pompe tarafından kurulmuştur. Mithridat Eupator`un savaşlar sonucu Pompe`ye yenilip Sulusaray`ı yakıp yıktığı zaman kendisi tarafından tekrar burasını imar edip Nicopolis ve Sebastopolis şehri olarak kurduğunu, halen toprak altında kalan kent Timur Anadolu`ya geldiğinde halkın kendisine karşı koymaları nedeniyle tekrar yakılıp yıkıldığı zannedilmektedir.Bu harabeler üzerine kurulan Sulusaray ilçesi ismini her halde saray harabeleri arasından kaynayan kükürtlü bir sudan almaktadır. Önceki yıllarda düzenli kazı ve kurtarma çalışması yapılmamıştır. Ancak 1987 yılında Tokat Müze Müdürlüğünce yapılan kurtarma ve sondaj kazıları sonucunda elde edilen verilerle daha önce ortaya çıkmış bulunan mimari parçalar değerlendirildiğinde kentin Hellenistik, Roma ve Bizans döneminde önemli bir yerleşim alanı olduğu anlaşılmaktadır.Comana Pontika da (Antik Tokat) yapılan yüzeysel araştırmalar sonucu elde edilen buluntular ile büyük benzerlik göstermektedir.İlçemizde 1987 yılında yapılan kazılar esnasında bulunan tarihi eserlerin bir kısmı Tokat Müzesinde sergilenmektedir. Bir kısmı ilçemizde bulunan açık hava müzesinde muhafaza edilmektedir.
Sulusaray İlçesi daha önce Mart 1921 de Tokat`a bağlı merkezi olarak mülki taksimatta yer almıştır. 1923 depreminden sonra Sulusaray`ın büyük hasar görmesi ile İlçe merkezi Sulusaray`dan alınarak Tokat iline bağlı Çamlıbel Bucağına nakledilmiştir. Bir süre sonra 1 haziran 1944`de Artova`ya nakli yapılarak İlçe merkezi mülki taksimat`ta yerini Artova`ya bırakmıştır.
Daha sonra Sulusaray 04.07.1987 tarihinde Yeşilyurt İlçe olması ile Yeşilyurt`a kasaba olarak bağlı kalmıştır.20 Mayıs 1990 tarih ve 20523 Sayılı Resmi Gazete a€˜de yayınlanan 3644 sayılı kanunla 12.08.1991 tarihinde Kaymakam Fatih DAMATLAR` ın göreve başlaması ile İlçe olarak fiilen ve resmen faaliyetine başlamıştır.
TARİHİ ESERLER
TAPINAK :Kentin kuzey doğusunda sur duvarlarına yakın yerde kazılar sonunda çıkarılan durumu ile doğu -batı yönünde yarım daire biçiminde büyük bir apsisli,güney tarafında dıştan köşeli,içten yarım daire formlu daha küçük apsisli bir yapıdır.Duvarlar blokaj sistemle işten ve dıştan taş arasında moloz malzeme ile örtülmüştür.Tapınağın kazısı tamamen tamamlanmamış olduğundan kime adandığı tespit edilememiştir.HAMAM :Antik kentin doğu tarafındadır.Yapılan kazılar sonucunda ön planda toprak zeminli yangın izi görülen,moloz taş duvarla bölüm açığa çıkartılmıştır. Daha sonra kesme taşlarla gerçekleştirilmiş iç kısımlara doğru üçer kademe yapan iki ayakla,bu ayakların arasında konumlandırılmış iki sütun kaidesi vardır. Kaidelerden biri halen yerinde olup,diğeri köylüler tarafından yerinden alınmıştır. Halen duvarlarında kükürt izleri bulunan hamamın antik çağda bugün ilçenin 3 Km. güneybatısında faaliyetini sürdüren kaplıcanın suyu ile çalıştığı kuvvetli bir ihtimaldir.
ŞEHİR SURLARI: Kentin doğusunda yapılan kazılarda l7 m. Boyunda açığa çıkartılan duvar kalıntısı çok büyük blok kesme taşlarla harç kullanılmadan gerçekleştirilmiştir. Duvarı destekleyen iki adet dörtgen payanda görülmektedir. Ayrıca duvar yüzeyinde iki adet mazgal açıklık bulunmaktadır.
SEBASTOPOLİS AÇIK HAVA MÜZESİ :1987 yılında sondaj ve kurtarma çalışmaları sırasında Tokat Müzesi Müdürlüğünce çıkarılan mimari parçaların ve diğer tarihi eserlerin uygun bir yerde sergilenmesi kararlaştırılmıştır. İlçe Belediyesinin gösterdiği ve şu andaki Hükümet Konağının yanındaki uygun görülen bir alanda eserler toplanarak yerli ve yabancı turistlerin ziyaretine sunulmuştur.
COÄRAFİ YAPISI-YERİ:Sulusaray ilçesi Orta Karadeniz Bölgesi içerisinde bulunan Tokat Vilayetine bağlı bir ilçedir.Doğusunda Yeşilyurt ilçesi - Batısında Yozgat ili Kadışehri ilçesi- Güneyinde Sivas ili Yıldızeli ilçesi - Kuzeyinde Artova ilçesi toprakları ile sınır komşudur. İlçemiz Sulusaray ekvator olarak 40 derece enlem 36 derece boylam paralellerindedir. Nüfusu 2000 genel nüfus sayımına göre 4483`dür. Tokat il merkezine uzaklığı 69 km. dir. En yakın ilçe Yeşilyurt ilçesi olup, uzaklığı ise 11 km.dir.
YÜZEY ŞEKİLLERİ
1- YÜKSEK BÖLÜM : (Dağlar ve Yaylalar)Genel olarak engebeli bir yüzeye sahiptir. İlçenin en önemli dağı hemen kuzeyinde yeralan ve Çekerekten başlayarak Tokat`a kadar uzanan Deveci dağlarıdır. Sulusaray Deveci dağı eteğinde ve Çekerek ırmağı üzerinde geniş ve verimli ovaya sahip bir yerdir.Çevresinde yüksek ve sarp dağlar bulunmaktadır. Deveci dağlarının yüksekliği yaklaşık 2000 metre civarındadır.
Yaylalar
İlçemizin dahili sınırları küçük olduğundan, belli başlı vadileri ve yaylaları olmamasına rağmen yöremizde İç Anadolu iklimi görüldüğünden yazın havası sıcak olur.Yüksek yerlerde ise çevre genelde ormanlarla kaplıdır.Suları soğuk ve berraktır.Kışları ise serttir.
2-ALÇAK BÖLÜM (Ovalar)
Sulusaray genelde ovalarla kaplı verimli topraklara sahip küçük bir ilçemizdir. Çekerek ırmağı güzergahı ilçe merkezi yakınından geçişi çevreye büyük canlılık katmaktadır. Aynı zamanda ovanın sulaması da buradan temin edilmektedir. Ayrıca Çekerek ırmağı Sulusaray ilçemize şirin ve yeşil ilçe görünümü vermektedir.Belli başlı başkada ovası yoktur.
AKARSULAR:Sulusaray ilçesinin en büyük akarsuyu Çekerek ırmağıdır. Bu ırmağın çıkış noktası Çamlıbel eteklerinden bir kolu başlar, diğer bir kolu Artova ilçesi istikametinden gelerek Yeşilyurt ilçesi sınırlarında birleşir ve topluca Sulusaray ovasından geçerek Yozgat Çekerek ilçesi olarak devam eder.Ufak dere ve çaylarda mevcut olmaktadır.Tarımla iştigal eden çiftçilerimiz bu sulardan faydalanmaktadır
METEOROLOJİ DURUMU:
Meteoroloji istasyon memurluğumuz l965 yılından l989 yılına kadar yağış istasyonu olarak hizmet vermekte iken, ilgili memurun emekli olmasıyla l989 yılında istasyonumuzun faaliyeti kapatılmıştır. 1992 yılında tekrar açılarak şu anda meteoroloji memurluğu küçük klima istasyonu olarak hizmet vermektedir.
İKLİM :
İlçemiz Karadeniz Bölgesine bağlı olup, meteor olarak stratejik olması nedeniyle hem İç Anadolu bölgesi iklimi, hem de Karadeniz iklimi hakimdir.Ekvator olarak (40 derece) enlem (36 derece) boylam paralellerindedir. İstasyonumuzun yüksekliği l034 metre olup, iklim olarak yazları sıcak ve kurak kışları soğuk ve sert bir iklim hakimdir. Yağışlar kış ve ilkbahar aylarında olur. Yazları yağış çok az Haziran,Temmuz ve Ağustos aylarında az yağış kaydedilir.
Rüzgar en çok Kuzey doğudan poyraz rüzgarı eser. Bu rüzgar serin ve nemlidir. Güneyden esen lodos ikinci derece esen rüzgardır. Bazen çok sert esip fırtınaya dönüşür. Haziran-Temmuz aylarında sık görülür. Temmuzda ki esintileri ziraat bakımından çok tehlikelidir. Halk dilinde ters yel denilen bu rüzgar ekili hububat ve baklagillerde döllenme zamanı olduğu için yakıcı esintisi bitkilere çok zarar verir. Bazen de ilçemizde fırtınaya ve kasırgaya dönüştüğü müşahede edilmiştir.
- http://www.sulusaray.gov.tr
}