Başlangıçta değişik bazı sembol ve harfleri, rakam olarak kullanmışlardır. Bu rakamları, ilk olarak Romalılar kullandıkları için, aritmetikte Roma Rakamları ya da Romen Rakamları olarak adlandırılır.
Kaynaklar, Roma rakamlarının bir elin parmaklarından esinlenerek ortaya konduğunu belirtir. Romalılar, bugün kullandığımız l, 2, 3, 4 rakamları yerine I, II, III, IV sembollerini ve 5`i belirtmek için de, V şeklinde bir el işaretini sembol olarak kullandılar. 10`u belirtmek için de V sembolünü, değişik biçimde iki kez kullanarak X sembolünü elde ettiler. (Çaprazlanmış iki düşey çizgi.) Diğer rakamları da alfabelerindeki harflerden aldılar.
Romalılar önceleri, Eski Mısırlıların yüzyıllarca önce yaptıkları gibi bazı sembolleri tekrarlayarak sayıları yazarlardı. Örneğin; ...XX = 50, MDCLXVI = 1000 + 500 + 100 + 50 + 10 + 5 + 1 = 1666 ve DLXIII = 500 + 50 + 10 + 1 + 1 + 1 = 563 gibi. Sonraları da, çıkarmadan yararlanarak, daha kısa yazma yollarını ortaya koydular. Örneğin; XC = 100 -10 = 90 ve IX = 10 -1 = 9 gibi. Bu rakamları, ilk olarak Romalılar kullandıkları için, aritmetikte Roma rakamları ya da Romen rakamları olarak adlandırılırlar. Avrupa'da Roma rakamlarından günümüz rakamlarına geçiş Orta Çağ'da olmuştur. O yıllarda Avrupa'da hesap işleriyle uğraşan, daha ziyade toplama ve çıkarma işi yapan tüccarlara Roma rakamları daha pratik geldiğinden, bu rakamlar hemen terk edilememişlerdir.
Romalılar sayıları belirtmek için, 7 ayrı harfi rakam olarak kullanmışlardır. Aşağıdaki tabloda, Roma rakamları gösterilmiştir.
Sembol Değer S 0.5 (yarım) (Latince:Semis) I 1 (bir) (Latince:unus) V 5 (beş) (Latince:quinque) X 10 (on) (Latince:decem) L 50 (elli) (Latince:quinquaginta) C 100 (yüz) (Latince:Centum) D 500 (beşyüz) (Latince:quingenti) M 1000 (bin) (Latince:Mille)
Örnek:
MCML...IV = 1000 + 900 + 50 + 30 + 4 = 1984
Roma sayma düzeni, sadece toplama ve çıkarma işlemine dayanmaktadır. Sıfır ve basamak sistemi (kavramı) yoktur. Bu nedenle, toplama ve çıkarma dışındaki aritmetik işlemleri yapmaya elverişli değildir.
Çıkarma Yöntemiyle Yazım
4, 9, 40, 90, 400 ve 900 sayılarının modern zamanlarda daha sık kullanılan, küçük değerli sembollerin büyük değerli sembollerin soluna yazıldığında değerlerinin çıkarılmasına dayanan, farklı yazılış şekilleri vardır:
Roma rakamları ile IV IX XL XC CD CM Batı Arap rakamları ile 4 9 40 90 400 900
Yukarıdaki örnekteki gibi Roma rakamları ile 1984 sayısı, MCML...IV olarak yazılır.
Not: Roma rakamları en fazla 3 kez yanyana yazılabilir. Bu şekilde 30 sayısı, ... olarak yazılır.
Kullanım
Bugün de zaman zaman kullanılan bu harfler, yan yana getirilerek daha büyük sayılar oluşturulabilir. Mesala “35″,”...V” şeklinde yazılır. Bu sayılar yazılırken bazı uyulması gereken kurallarda vardır. – Bir harf, en fazla üç defa yan yana yazılabilir. – Bir harfin sağına, kendisinden daha küçük değerli bir harf gelirse, toplanarak okunur. XII=11 , DCX=610 , LXXVII= 77 gibi. –Sol tarafa yazıldığında ise çıkarılır. XC=90, IL=49, CD=400 gibi. Sadece bir harf yazılabilir. – Hem sağa, hem de sola daha küçük değerli harfler yazılarak farklı rakamlar yazılabilir. CMLI=951, XLVII=47, CDLV=455 gibi. – Roma rakamı ile yazılabilecek en büyük ve en uzun sayı “3888″ dir.(MMMDCCCL...VIII) – Çok sık olmamakla beraber daha büyük sayılara ihtiyaç hissettiklerinde harflerin değerini “1000″ kat arttırmak için üzerlerine çizgi çizmişlerdir. üzerine ben çizgi koyamadım ama üzerinde çizgi varmış gibi düşünürseniz;V=5000 X=10000 L=50000 C=100000 D=500000 M=1000000
Dört işlem yapma zorluğu sebebi ile günümüzde fazla kullanılmamaktadır. Bazı usuller geliştirilse de çok büyük sayılara sıra gelince yetersiz kalmaktadır. Ancak yine de bazı kitap sayfalarını numaralandırma, madde işaretleri, saatler gibi kullanım alanları vardır.