Tarihçe
Rebetikonun coğrafi bölgesi modern Yunanistan`dır. Bunun asıl taşıyıcıları özellikle alt tabakadan işsiz güçsüz insanlar ve rebetlerdir. Hapishane ve tekkeler (rebetlerin haşhaş içtikleri meyhaneler) ana çalgısı bağlama ve buzuki olan rebetikoların çalınıp söylendikleri başlıca yerlerdir. Müzikal açıdan bakılırsa bu şarkılar sanat açısından zayıftırlar. Sözlerinin ana teması ``rebetislerin dar sosyal çevreleriyle sınırlı kalmıştır. Bununla birlikte 19. yüzyıl sonunda başka bir müzik türü ortaya çıktı. Temel olarak Küçük Asya ve özellikle İstanbul ve İzmir kökenli Yunanistan`ın kent merkezlerinde "Kafe Aman" lar ortaya çıktı. Bunlar Yunan kentsoylularının gittiği müzikli kahvelerdi. Kafe Aman`larda çalınan müzik zengin ve sanatsaldı.1922 yılı rebetikonun gelişmesinde ve yayılmasında dönüm noktasıdır. Bu tarih Yunanistan`da ``Küçük Asya Felaketi`` diye anılacaktır, Türkiye`de ise Kurtuluş Savaşının zaferi. Genellikle Yunanistan`ın büyük kent merkezlerine kitleler halinde gelen büyük sığınmacı dalgası, ülkenin toplumsal ve kültürel gerçekliğinde önemli değişiklikler meydana getirdi. Yaşadığı çevreden ayrılmış Rumlar, yoksulluk ve işsizlikle karı kaşıya kaldılar ve rebetlerle aynı toplumsal yaşamı paylaştılar.
Çok sayıda sığınmacı kendi enstrüman ve müzikleriyle rebetlere katıldılar. Sığınmacı işadamları rebet müziğinin çalındığı kendi Kafe Aman`larını açtılar. Böylece, hapishane ve tekkelerin dar sınırlarından kurtulan rebet müziği daha geniş toplumsal çevrelerinin duygularını dile getirmeye başladı. Bu sırada, tarım toplumunun müziği olan Yunan Halk Müziği doyum noktasına ulaştı ve ülkenin kentsel gelişiminden sonra artık insanlarda bir duygu uyandırmadı. Bir boşluk vardı ve bu boşluk sığınmacılar ve rebetlerle dolduruldu.
Yazar E. Petrapoulos rebetikonun 3 gelişme dönemi olduğunu söyler.
- İzmir Dönemi (1922-1932): İzmir usulü Kafe Aman`ların hüküm sürdüğü dönem.
- Rebetikonun yeraltına inmesiyle karakterize edilen klasik dönem(1942-1952)
- Popüler dönem: Rebetiko bu dönemde yer altı sendromundan kurtuluyor ve Yunanistan`ın ulusal müziği haline geliyor.
Rebetiko, rebetisler tarafından çalınıp söylenen müziktir. ``Rebetis`` terimi ayrı bir yaşam mantalitesi, davranışı, bakışı ve tarzı olan karakteristik bir erkek tipini tanımlıyor (``rebetis``: asi, kural tanımayan). Karakteristik rebetis, toplum dışıdır, kurumsal güçlere meydan okur. Fakat onlara karşı militanca eylemlerde bulunmaz. Toplumsal geleneklerin dışında olduğu izlenimini verir, bununla birlikte yasadışı olmaktan kaçınır, yer altı dünyasıyla kendini özdeşleştirmez. Argo bir dil konuşur, her zaman silah taşır. Bir rebetis yoksul ve sıradandır. Egemen güçler onu ``outsider`` olarak tanımlar.
Rebetisler ilk büyük kent merkezlerinin doğuşuyla ortaya çıkmışlardır. 1900 dolaylarında Gölge Oyunu karakterleri arasına eklendi.
Rebetikonun gelişmesinin ilk on yılında "İzmir" stili hakimdir. Kafe Aman müziği ilk on yıl boyunca egemen durumdadır. Karakteristikleri; belli bir makamda uzun, feryat eden enstrümantal ve vokal doğaçlamalar, şehvet uyandırıcı kadın sesi, Türk göbek dansına benzer 4/4`lük ölçüyle çalınan ve cinsel olarak tahrik edici çiftetelli tarzı hareketli bir danstır. Solo enstrüman melodisine oktav olarak çalan ikinci bir enstrüman eşlik eder. Kafe Aman`ların müzikal atmosferi apaçık Arap ve Türk etkisiyle güçlü bir oryantal havaya sahiptir. Çalgılar keman, lut, ud, santur idi.
Sonraki yirmi yılın özelliği Yunanistan`ın ürünü eski toplum dışıların rebetikosunun dönüşüdür. Buradaki ana çalgı buzuki, bağlama ve daha sonra da gitardır. Şarkıcı bir erkektir ve sesi metalik, ahenksiz, kulak tırmalayıcı ağır bir tonda olmalıdır. Fakat asla tatlı ve seksi olmaz. Müzikal stili düz ve ağırdır. Şarkı genellikle buzuki tarafından çalınan bir taksimle başlar. Taksim bir makamda yapılan doğaçlamadır. Şarkının stiline ve atmosferine dinleyici sokmak için bir giriş görevi görür. Ritmik karakteri serbesttir. Oldukça sık olarak taksim bağlamanın sürekli olarak çalınmasıyla sürer. Kısa bir taksim iki mısra arasında yapılır. Şarkının en çok kullanılan ölçüsü zeybek dansının ölçüsü 9/8`dir.
Çalgılar
Danslar
Rebetiko dansları üç çeşittir:- zeybekikos (zeybek havası)
- hassapikos (Kasap Havası)
- çiftetelli
Rebetikoların temaları
- aşk şarkıları
- ayrılık şarkıları
- hoşnutsuz olanların ve protestlerin mutsuz şarkıları
- yer altı dünyası şarkıları
- haşhaş şarkıları
- hapishane şarkıları
- yoksulluk şarkıları
- iş şarkıları
- hastalıklarla ilgili şarkılar
- ölüm üzerine şarkılar
- anne hakkında şarkılar
- göç şarkıları
- taverna şarkıları
Şarkıcılar
- Rita Abatzi
- Yiorgos Batis
- Soteria Belou
- Loukas Daralas
- Roza Eskenazi
- Mikhalis Genitsaris
- Babis Goles
- Dimitris Gogos (Baianderas)
- Agathonas Iakovides
- Antonios Katinaris
- Apostolos Khatzikhristos
- Manolis Khiotis
- Manolis Khrisafakis
- Anna Khrisafi
- Marika Ninou
- Marika Papagika
- Yiannis Papaioannou
- Vangelis Papazoglou
- Stratos Payoumbtzis
- Stelios Peptiniadis
- Kostas Roukounas
- Kostas Skarvelis
- Iovan Tsaous
- Prodromos Tsaoutsakis
- Vassilis Tsitsanis
- Markos Vamvakaris
- Haris Alexiou
- Maria Katinari
- Glykeria
Kaynakça
- Türk Halk Müziği (kısalttı)
Linkler
- Rebetiko online
- Rebetis (İngilizce)