Türkçe Bilgi: Pul ve pulculuk

PTT vasıtası ile gönderilen mektup, davetiye ve paketlerin üzerlerine ücret karşılığı yapıştırılan, devletin damga resmini belirten arkası zamklı küçük kağıt parçası. Bu çeşit kağıt parçalarına “pul” ve bunları biriktirme adetine ve zevkine de “pul koleksiyonculuğu” denmektedir. Bazı hayvanların dış derileri üzerinde bulunan ve sımsıkı yapışan boynuzsu sert levhalara; inşaatçılık sektöründe çatı kaplama vs. işlerinde madeni örtülerle onlara çakılan çivi başları arasına konan çinko ve bakır parçalara; vida, cıvata gibi şeylerin boyunlarına geçirilen ortası delik madeni levhalara; kumaşların üzerine süs veya parçaları birbirine eklemek için dikilen yuvarlak ince delikli sedef parçalarının hepsine de “pul” ismi verilmektedir.

1840’lı yıllara kadar günümüzdeki “posta pulu” kullanma usulü yoktu. Mektup ve buna benzer eşyaların gönderme ücretleri bu eşyaları alanlar tarafından ödenirdi. Fakat bu sistem dağıtım işini güçleştirdiği gibi, çok karışıklıklara da sebep oluyordu. Kendisine mektup veya buna benzer bir koli gelen kişi ücreti fazla bulduğu zaman almıyor, bu ise posta dağıtıcısını çok güç durumlara düşürüyordu. 1661 yıllarında İngiltere’de posta müdürü olan Henry Bishop tarafından mektuplar üzerine damga vurma sistemi bulundu. Bu durum uzun süre devam etti.

1840 tarihinde Sir Rowland Hill ismindeki bir İngiliz tarafından bugünkü bilinen, pul kullanma usulü bulundu. Aynı usul ve sistem giderek bütün dünya devletleri tarafından kabul edildi. 1842’de ABD’de, 1848’de Brezilya’da, 1850’de Avusturya, İspanya ve birçok avrupa ülkelerinde “pul” kullanılması yaygınlaştı.

Osmanlılarda ise ilk pul Sultan Abdülmecid Han (1839-1861) devrinde kullanılmağa başlandı. İnce kağıtlar üzerinde tuğra ile “Devlet-i Âliyye-i Osmaniyye” yazısını taşıyan değişik ebatta pullar bastırıldı. Aynı dönemde İstanbul’da ilk postahane de açılmış oldu. Daha sonra 1865 tarihinde pulların şekilleri ve üzerindeki yazılar değiştirildi. Pullar üzerinden tuğra çıkarılarak ayyıldız kondu ve “Posta-i Devlet-i Osmaniyye” yazısı yazıldı.

1913 yıllarında İttihat ve Terakkinin idareye hakim olmasıyla, pullar üzerindeki yazılar ve ayyıldızlar çıkarılarak yerine resimler çizilmeye başlandı. Bundan sonraki tarihlerde de çeşitli hatıra pulları basıldı. Bunlar daha ziyade bir şehrin kurtuluşu, herhangi bir tesisin açılışı, dini ve milli günleri dile getirici özellikteki resimlerle süslenirdi.

Türkiye Cumhuriyetinde pul basma ve piyasaya sürme işi ve yetkisi 5584 sayılı kanunla PTT Genel Müdürlüğüne verildi. Genel Müdürlük bu konuda devamlı çalışarak 1968 senesinde dünyada ilk defa “Kabartma Posta Pulu” basmayı başardı.

Genel olarak piyasadaki pulları üç ana grupta toplamak mümkündür.

1. Hazine Pulları,

2. Posta Pulları,

3. Yardım Pulları.

Bu gruplar, kendi aralarında kullanıldıkları sahalara göre isim almaktadırlar.

Pul koleksiyonculuğu (pulculuk): Pulculuk tarihi, pul kullanma tarihiyle ortaya çıktı. Her ülkenin değişik ve ayrı ayrı özelliklere sahip pul basmaları, bu koleksiyona insanların merakını arttırdı. Bir de pul koleksiyonunda masraf ve fazla külfet olmayışı dünyaya yayılmasına sebep oldu. İlk pul koleksiyonculuğu 1841’de İngiltere’de başladı, 1862-1865 yıllarında ise artık bütün dünyada pul koleksiyoncularına rastlanmakta idi.

Diğer koleksiyonculuklar gibi, pul koleksiyonculuğu da kişilerin sahip oldukları bir meraktır. Bu merakın iyi yönde uygulanması muhakkak ki faydalıdır. İnsanın, bilhassa çocukların kişiliklerinin gelişmesine yardımcı olmaktadır. Bütün meraklarda olduğu gibi bu konuda da insan kendini sınırlamasını bilmeli, bunu aşırı bir tutku ve zamanı boşa harcama haline getirmemelidir. Eğer koleksiyonculuk bu halde olursa, özellikle çocuklarda zevk yerine zarar verir. Bunun için bütün koleksiyoncular gibi pul koleksiyoncuları da vakit, para, imkan yönünden kendilerini sınırlamayı iyi bilmelidirler.

Pul Koleksiyonunda Takip Edilecek Metodlar

Ülke üzerine: Bu şekilde “pul koleksiyonu” yapacak kişiler önce kendi ülkelerine ait pulları toplamalıdır. Daha sonra sevdiği devlet başta olarak, diğer devletlerin pullarını biriktirebilir.

Tür üzerine: Seçilen tür “manzara” veya “portre” olabilir. Koleksiyon “portre” üzerine olursa, 1) Türk büyüklerinin, 2) Dünya büyüklerinin, 3) Tarihte yetişmiş ünlü kişilerin, 4) Büyük yenilik ve buluşlar yapan ilim adamlarının portrelerini toplama gibi bir yol takip etmek düşünülebilir. Bunun gibi, diğer türlerde de böyle bir metod uygulamak koleksiyoncu için kolaylık ve düzenli pul toplamayı sağlayacaktır.

Yıl üzerine: Koleksiyonda başlangıç olarak bir yıl alınır. Ondan sonra devam edilir. Mesela 1905 ile 1910 yılları arasındaki pulları toplamak veya bazı büyüklerin yaşadıkları ilk on sene, son beş sene gibi tarihler tutarak da koleksiyon yapılabilir.

Değer üzerine: Pullar toplanırken değerleri belli edilir. Bir liralık, 10 liralık gibi pullar toplanacak, diye sıraya konulur. Küçük değerdeki pulların koleksiyonunu yapmak daha kolaydır. Bunda da, yıl, ülke, konu gibi belli dallar seçilebilir.

Kağıda yapışık pullar nasıl ayrılır? Pul koleksiyonu ile uğraşanların pulları kağıtlardan ayırırken şu hususlara çok dikkat etmeleri gerekir.

1. Herhangi bir yere (kağıt, zarf, koli vs.) yapışmış pulları çıkarmak için, pulun bulunduğu çevre makasla kesilir. Kesilen pullu kısım, içinde ılık su bulunan bir kaba konur.

2. Kısa bir süre ılık suyun içinde bulunan pulun altında bulunan zamk yumuşar, pul zarfın kağıdından ayrılır. Eğer pulun altındaki kağıt iyice yumuşamamış ise, pulu ayırmak için zorlanmaz.

3. Kağıttan ayrılan pullar, el sürülmeden pul maşası ile sudan çıkarılmalı, kurutulmalı ve tekrar pul maşası ile kenarındaki tırtıllar koparılmadan ve zedelenmeden özel pul defterine konmalıdır.

Koleksiyon değerini kaybeden pullar: Pulların kenarlarında bulunan “tırtıl” ismi verilen zımba deliklerinin bir tanesinin bile kopuk olması, arkasında sıyrık ve kazıntı bulunması, üzerinde yırtık, buruşuk gibi durumun olması, pulun üzerinde posta damgasından başka herhangi bir lekenin bulunması, üzerine herhangi bir maddenin damlaması, pulun bütün değerini sıfıra indirir. Bu pul dünyada aranan tek bir pul olsa bile durum yine aynıdır. Bu şartların yanında, toplanan pullar rutubetten ve aşırı sıcaklıktan uzak tutulmalıdır.

Bugüne kadar dünyaca bilinen en ünlü pul koleksiyonu Avusturyalı Philippe la Renoteire Von Ferrari’nin koleksiyonudur. En değerli pul ise 50.000 dolara satılan bir centlik İngiliz Guyanası puludur.

Pul ve Pulculuk

Türkiye'nin posta tarihi ve posta pulları

Filateli

Rusya'nın posta tarihi ve posta pulları

Sadettin Dilbilgen

Azerbaycan'ın posta tarihi ve posta pulları

Ali Nusret Pulhan

Mazhar APA

Filatelik yayınlar