Türkçe Bilgi: Petrolün coğrafyası

Bilinen petrol rezervleri, özellikle büyük kömür rezervleriyle karşılaştırılınca çok azdır. Bununla birlikte, yeni petrol yataklarının bulunması, üretimden biraz daha hızlı bir tempoda gelişmektedir.

1939′dan beri, kesin rezervler 6 misli, üretim ise hemen hemen 3 misli artmıştır. Petrol rezervleri,5 000 milyar tonluk kömür rezervlerine karşılık, 30 milyar tondur ve yeyüzüne düzensiz bir şekilde dağılmıştır. A.B.D.’de yüzde 16, S.S.C.B.’de yüzde 5, Venezuela’da yüzde 6, Uzakdoğu’da yüzde 2, Ortadoğu’da yüzde; 66 oranında petrol rezervi vardır. Ancak bu rezerv dağılımı zamanla değişikliğe uğrar. Bazı bölgelerde, yeraltında petrol yataklarının bulunduğu kanısını uyandıran belirtilere rastlanır. Petrol araştırmalarının başarılı sonuçlar vermesi, Sahra yataklarının önemini ortaya koymuştur. Orta Asya, Amazon çanağı ve diğer bölgeler, büyük petrol imkanlarına sahip ülkeler olarak kabul edilir. Petrolün aranması ve işletilmesi, büyük yatırım imkanlarına, güçlü bir sanayi temeline sahip, bilim seviyesi yüksek kuruluşlar tarafından yapılır. Rafinaj için uygulanan sayısız işlem, teknik bakımdan, ancak büyük rafinerilerde verimli olarak gerçekleştirilebilir. Rafinaj sanayii büyük yatırımlar gerektirdiği için, ham petrol işletmeleri gibi dağınık değil, belli merkezlerde toplanmış haldedir. Petrol üretiminin gelişmesi henüz çok yenidir; fakat bu gelişme çok hızlı olmuştur. 1870′ten 1890′a kadar, o zamanlar yalnız aydınlatmada kullanılan petrol üretimi, 0,7 milyon tondan 10 milyon tona ulaştı. Daha bu tarihte, birinci üretici olan A.B.D.’yi (6 milyon ton), Rusya (Baku bölgesi), Indonezya, Meksika takip ediyordu, 1900 Yılında dünya üretimi 20 milyon tona yükseldi ve XIX. yy.ın sonundan itibaren petrol üretimi her on yılda iki misli arttı.

XX. yy.ın başında, üretimi, nakliyatı, rafinajı ve petrol ticaretini kontrol eden büyük mali kuruluşlar iyiden iyiye güçlendi. Lamba ile aydınlanmanın yerini elektrikle aydınlanmanın aldığı sanayi ülkelerinde, petrol sanayii için yeni ve önemli pazarlar doğdu: patlamalı motorların yapımı, uçak ve otomobil sanayiinin gelişmesi, petrol ürünlerine duyulan ihtiyacın artmasına yol açtı. Kütle birimi başına enerji gücü kömürünkünden daha büyük olan (benzin için, kilogram başına 12 000 ile 13 000 kilo kalori olmasına karşılık, kömür için 8 000 ile 9 000 kilo kalori) ve daha elverişli bir şekilde kullanılan petrol, sadece gemilerde ve demiryollarında değil, diğer birçok sanayi dalında da kömürün yerini aldı. Petrol, sanayinin hemen hemen bütün yağlayıcı ihtiyacını karşıladı; petrol ve rafinaj alt ürünlerinden çok sayıda madde elde edilebildiği için, kimya sanayii sektörü, petrokimya gelişti. Ayrıca petrol üretimi de büyük ölçüde arttı; 1929′da 205 milyon tona, 1938′de 282 milyon tona ulaştı. İkinci Dünya savaşından sonra, petrol ürünleri, bugüne kadar görülmedik bir hızla arttı ve günümüzde 1 milyar tonu aştı. 1920′de petrol, bütün dünyada kullanılan enerjinin yüzde 12′sini meydana getiriyordu, fakat bu oran bugün yüzde 37′ye yükselmiştir. Aynı süre içinde, petrol yataklarıyle birleşmiş yataklarda bulunan tabii gaz üretimi yüzde 3′ten yüzde 15′e yükseldi, üretimdeki bu artış, petrol coğrafyasında bazı değişikliklere yol açtı. 1939′dan önce dünya petrolünün dörtte üçünü üreten ve ilk ihracatçılardan olan A.B.D. bugün ancak yüzde 36 oranında petrol üretir ve üreticilerin arasında birinci şifayı işgal etmesine rağmen, günümüzde en büyük ithalatçılar arasına girmiştir. Kaliforniya’da petrol üretimi 1920 yılında ilerlemeğe başladı ve eski Pennsylvania ile İndiana yataklarının yerine geçen en eski yataklardan «Mid Continen»ın üretimine katıldı.

1930-1940 Yıllarından sonra Texas ve Lousiana yatakları bulunarak işletilmeğe başlandı; bu yataklar bugün A.B.D. üretminin üçte ikisini karşılar. Orta Kanada’nın son yıllardaki üretimi dünya üretiminin yüzde 2,5ini buldu. Dünya üretiminin yüzde 16′sını karşılayan Venezuela’da petrol üretiminin gelişmesi 1929′da başlar. Amerika kıtası bütünüyle dünya petrolünün yüzde 58′ini üretir. Rusya oldukça eski Azerbaycan (Baku) yatakları ve yeni bulunan Batı Ural petrol yatakları sayesinde ikinci durumdadır. Ortadoğu ülkeleri İkinci Dünya savaşından sonra büyük miktarda petrol üretmiştir. Dünya üretiminin dörtte birini karşılayan bu ortadoğu ülkeleri arasında en önemlileri şunlardır: Kuveyt, Suudi Arabistan, İran, Irak ve Katar. Batı Avrupa’nın (Almanya, Fransa, Avusturya) ve Uzakdoğu’nun (İndonezya, Borneo v.b.) üretimi (yüzde 2,5) oldukça düşüktür. Araştırmacılar tarafından uzun süre önemsenmeyen Afrika, Cezayir Sahrası’nda (Hassi-Mesud, Ecele) ve Libya’da petrol yataklarının bulunmasıyle büyük bir önem kazandı. A.B.D. ile S.S.C.B.’nin dışında, büyük miktarda petrol tüketen ülkeler, büyük üretici ülkeler değildir. Bu sebeple ithalatçı ülkelerin girişimiyle büyük bir milletlerarası petrol trafiği doğdu ve bu ürün milletlerarası ticarette tonaj bakımından ilk sıravı aldı.

Petrolün karadan nakli genellikle pipeline’larla yapılır. Bu hattın dörtte üçü A.B.D.’dedir. S.S.C.B.’de de bu tür şebekeler hızla gelişmektedir. Tankerlerle deniz nakliyatı, uzun mesafeler arasındaki trafiğin büyük bir kısmını karşılamaktadır. Petrol gemi filosu dünya ticaret tonilatosunun üçte biridir. Büyük ithalatçılar bu filonun büyük bir kısmını ellerinde tutmaktaysa da, Liberya ve Panama bandıralı gemiler de vardır. Miletlerarası petrol trafiğinin başlıca iki kutbu vardır: A.B.D. ve Büyük Britanya’ya ihracat yapan Venezuela ve özellikle Batı Avrupa’ya ihracat yapan Ortadoğu Sosyalist ülkelerin dışında, petrol dünyasın yatakları araştıran ve işleten, pipe-line’lan döşeyen, büyük petrol nakliyat şirketlerin düzenleyen, rafineriler işleten (ve bu sebeple kimya sanayiinin büyük bir kısmına etki eden), ulaştırma ve ticaret yollarını elinek tutan büyük firmalar organize eder. Bu şirketler arasında, 1867′de A.B.D.’de Rcc kefeller tarafından kurulan ve 1911′de birçok şubeye ayrılan Standard Oil en eskisidir. Bu, dünyadaki petrol şirketlerinin en büyüğüdür ve A.B.D.’nin dışında, etkisi Venezuela ve Ortadoğu’ya kadar yayılmıştır. Başlıca üretim alanı Ortadoğu olan British Petroleum ile kolları bütün dünyaya yayılmış olan Royal Dutch Shell’de ingiliz sermayesi ağır basar. Büyük petrol şirketleri arasındaki ilişkiler çok sıkıdır ve yedi büyük şirket (dört amerikan: Standard Oil, Texas Oil company, Gulf Oil, Socony Mobiloil şirketi; iki ingiliz: Shell ve British Petroleum şirketi ve Fransız Petrol şirketi) bir milletlerarası kartel kurmuştur; bu kartel, maliyet Jiyatı ne olursa olsun ve A.B.D. hariç, satıldığı ülke neresi olursa olsun, petrolün tek bir fiyatla satılmasını, dövizle ödenmesini ayarlar (petrol, mali yönden, üretildiği ülkenin değil de, işleten şirketin bağlı bulunduğu devletin uyrukluğundadır) ve üyeleri için üretim tüzüğüyle kotaları tespit eder.

Petrol, büyük kuruluşların yaşamasında çok önemli bir yer tutar; ortaya konan mali imkanlar çok büyüktür, elde edilmesi askerlik açısından çok önemlidir; bu yüzden bu enerji kaynağına bağlı meseleler günümüzde milletlerarası stratejinin temel unsurlarından biri haline gelmiştir. Günümüzde petrol, üretiminin yaklaşık olarak yüzde 40′mı sağladığı bir enerjinin başlıca kaynağıdır. 1960-1967 Arası petrol üretimi yılda 100 Mt civarında artarak 1 054 Mt’dan 1 758 Mt’a yükseldi. Bu yükselme bölgelere göre büyük farklar gösterir, bu yüzden üretim coğrafyası oldukça değişmiştir. 1960′ta Kuzey Amerika hala dünya petrol üretiminin üçte birinden fazlasını sağlardı; 1967′de ise üretiminin 480 Mt’a çıkmasına rağmen (A.B.D., 433 Mt) bu oran yüzde 27′ye düştü. 1960′ta dünya petrolünün yüzde 25′ini sağlayan Ortadoğu bugün, Kuzey Amerika’yı geçmiştir (505 Mt). 1967′de Suudi Arabistan ve İran (her biri 130 Mt), Kuveyt (115 Mt) ve Irak (60 Mt) bu bölgenin başlıca petrol üreticileriydi. Aynı yıl, özellikle hızla gelişmekte olan S.S.C.B. üretimi sayesinde sosyalist dünya, petrol üretiminin yüzde 20′sini sağladı (üretim 1960′ta 148 Mt iken, 1967′de 290 Mt’a yükseldi). 3 aslıca üretici olan Venezuela’nın üretimi çok az artmakta (1967′de 185 Mt), Latin Amerika’nın ve Antiller’in dünya üretimindeki payı devamlı olarak azalmaktadır (1967′de yüzde 14,4); İndonezya dışında Uzakdoğu’nun petrol üretimi önemsizdir (26 Mt). Petrol üretimindeki en önemli olay Ortadoğu üretiminin gelişmesi ve Sahra’nın büyük petrol üretim bölgeleri arasına girmesidir. 1960-1967 Arası Sahra’nın dünya petrol üretimindeki payı yüzde 1′den 8′e yükseldi. Libya, büyük petrol üreticileri arasına girdi (1961′de 0,7 Mt, 1967′de 80 Mt’dan çok); Cezayir ise 1967′de 38 Mt üretti. Petrol üretimine yeni başlayan Nijerya hızla gelişmektedir (1967′de 15,5 Mt’dan çok). Sosyalist ülkeler dışında Batı Avrupa’nın petrol üretimi önemsizdir (dünya üretiminin yüzde 1,1′i; batı Almanya 8 Mt). Buna karşılık ihtiyaçlarının günden güne artması dünya üretiminin üçte birini kapsayan petrol ticaretinin önemini açıklar. Batı Avrupa’nın petrol üretimi 20 Mt’u bulmazken tüketimi 350 Mt’u aşar. Kuzey Amerika’nın büyük ölçüdeki üretimine rağmen ortalama 100 Mt’luk açığı vardır (Japonya’nın bugün yaklaşık olarak kullandığı miktar). 1965′te 55 Mt kapasitesi olan petrol filosu, dünya ticaret filosunun yüzde 35′ini meydana getiriyordu. Gemi boyutlarının gittikçe büyümesi (bazıları 200 000 t’u geçer), bu alandaki gelişmeyi açıklar, üretim ve tüketimin artışına paralel olarak tasfiye kapasitesi de artmıştır. Bu kapasite A.B.D.’de 500 Mt’u aşar, S.S.C.B.’de 200 Mt’dur; ingiltere’de, Batı Almanya’da, Japonya’da, Fransa’da ve İtalya’da 60-100 Mt arasında değişir.

Petrol üretimi yapılmayan ülkelerdeki rafine petrol üretiminin bir kısmı yeniden ihraç edilir. Bu ülkelerin bazılarında rafineriler artık ithal limanlarında değil de tüketim bölgelerine yakın yerlerde kurulmağa başlanmıştır. • Türkiye’de ilk petrol aramaları 1887′de Ahmed Necati Bey tarafından pek derin olmayan sondajlar şeklinde İskenderun çevresinde yapıldı. 1890′da Abdülhamid II, Musul ve Bağdat vilayetlerindeki petrol belirtilerini «emlaki şahane» olarak kaydettirdiği zaman, bu bölgede ancak, tabii şekilde sızan petrollerden yararlanılıyordu. 1892′de Mürefte’de Gazi-köy yakınlarında petrol belirtileri görülerek bir şirket kuruldu; fakat faaliyete geçmedi. 1897′de Mürefte dolaylan bir fermanla (Avrupa Petrol şirketi) Halil Rıfat Paşaya verildi. 1899′da «European Petroleum Company, Londra’dan Adyaseviç adlı bir uzmana burada jeolojik bir etüt yaptırdı. Horadere’de 1900′de açılan 98,5 m’lik bir kuyuda petrole rastlandı; bir süre, günde 2 tona kadar petrol alındıktan sonra verim azaldı. 1901′de bu verim yeterli görülmediği için kuyu terkedildi. 1913-1914 Yıllarında Halil Rıfat Paşa, imtiyaz hakkını Avusturyalı Stanislas Mihailiki’ye devretti; fakat Birinci Dünya savaşının başlaması üzerine işlerine son verildi. 1916-1917 Yıllarında rus işgali altında bulunan doğu illerinde rus jeologları tarafından Kürzot, Hasankale, Tercan ve Katranlı dolaylarında petrol aramaları yapıldı. Cumhuriyetin ilanından sonra ülkedeki petrol aramaları devlet tarafından yürütüldü. 1926′da 792 Sayılı Petrol kanunu çıkarıldı. Bu kanun hükümlerine göre Türkiye cumhuriyeti sınırları içinde bütün petrol arama ve işletilme hakları hükümete verildi. 20 Haziran 1935′te 2804 Sayılı kanunla kurulan Maden Tetkik ve Arama enstitüsü, altın ve kömür idareleriyle birlikte, petrol arama ve işletme idaresi de, bu kurumun içinde yer aldı.. M.T.A. enstitüsü tarafından yürütülen bütün petrol faaliyetleri, petrol bulunan Raman – Garzan bölgeleri ve Batman’da yapılmış olan modern rafineri, mart 1954 tarihli ve 6326 Sayılı Petrol kanunu gereğince Türkiye Petrolleri A. O.’na devredildi. M.T.A. tarafından 1939′da Gercüş’te açılan bir sondajda petrol izi görüldü ve Maymune boğazında Raman -1 sondajına başlandı. 20 Nisan 1940′ta 1 048 m’de petrol bulundu. Raman – 1 ilk günlerinde 11 ton petrol verirken sonraları verim düştü ve 1944′te yüzde 98 oranında su verdiğinden kuyu terkedildi. Raman dağının durumunu tespit etmek üzere R-2, R-3 ve R-6 numaralı sondajlar yapıldı. Bu kuyulardan iyi sonuçlar elde edilemedi.

1945′te R-8 kuyusu açıldı, 1 361 m’de petrol bulundu, bu kuyudan günde 28 ton petrol elde edilmesiyle Raman sahasında ilk önemli sonuç elde edildi. Daha sonra açılan R-9, R-12 kuyularından alınan sonuçlar Raman sahasında iktisadi değerde petrol olduğunu gösterdi 1951′de Raman sahası işletmeye açıldı. Garzan’da 1945′te bir deneme sondajı yapıldı, bazı izlere rastlandı. Aynı bölgede ikinci sondaj 6.II.1951′de yapıldı ve 1 500 m’den pompa ile günde 50 t üstünde petrol elde edildi. Garzan sahasında işletmeye açılmak üzere istihsal sondajları yapıldı ve saha geliştirildi. T.P.A.O., Batman rafineri tesislerini işletmeye açtı ve sondajlara devam etti; bu çalışmalar sonucu 6 ayrı petrol sahası bulundu.

Yeni bulunan 8 saha şunlardır: 1. Germik sahası (bulunma tarihi: 1.IV.1958). 1944′te M.T.A. tarafından bulunduğu halde 1956′da işletmeye açılabilen Garzan sahasının batıya doğru bir devamı olan Germik sahası, daha küçüktür. Bugüne kadar 9 kuyu açılmıştır. Garzan petrolüyle aynı özellikte olan Germik petrolü 23 APİ derecelidir;

2. Mağrip sahası (bulunma tarihi: 12. V.1961). Garzan sahasından 12 km kadar kuzeydedir. Bugüne kadar 21 kuyu açıldı; bunlardan çoğunda petrol yoktur; 3. Batı Raman sahası (bulunma tarihi: 18.VII.1961). Bugün için Türkiye’de bilinen rezervlerin en büyüğüdür. Raman dağından 16 km batıda yer alır. Günde 100-300 varil arasında petrol veren bu sahadan elde edilen petrol çok ağırdır ve içinde yüzde 5′ten fazla kükürt vardır. APİ derecesi 13,3′tür. Bugüne kadar 66 kuyu açıldı;

4. Kurtalan sahası (bulunma tarihi: 22.X.1962). Bugüne kadar 2 sondaj yapıldı; birincisinden bir miktar petrol elde edildi. İkinci sondaj kuru çıktı ve küçük olduğu anlaşılan saha henüz gelişme imkanı bulamadı;

6. Çelikli sahası (bulunma tarihi: 24.X.1963). Mağrip sahasının 15 km kadar kuzeyinde bulunan bu sahada Türkiye’nin en hafif, dolayısıyle de kendiliğinden fışkıran petrolü bulundu. Petrolün APİ derecesi 40′tır; 7. Malehermo sahası, Petropar’dan devir alındı (10.XI.1965). APİ 32; 8. Adıyaman sahası, yeni keşfedildi (1970). American Overseas şirketi 11 eylül İ958′de Adıyaman iline bağlı Kahta ilçesi yakınında petrol buldu. Kahta petrol sahasını, Ersan Petrol Sanayii A. Ş. 1962′de satın aldı. Buradaki petrolün APİ derecesi 12′dir. Kahta çevresinde 5 kuyu açıldı; üçünde petrole rastlandı, ikisi kuru çıktı.

Türkiye’de bugün faaliyet gösteren yabancı petrol şirketlerinden Mobil’in petrol sahaları şunlardır: 1. Bulgurdağı (bulunma tarihi: 31.VII.1960). Adana havzasında, Adana’nın 30 km kuzeybatısında bulunan Bulgurdağ sahasının petrol rezervi 20 milyon varil kadardı. APİ 39; 2. Batı Raman-101 (bulunma tarihi: 18.V.1962). Buradaki petrol çok ağır (14°AP1) ve çok kükürtlüdür (yüzde 6). Bu saha, sonradan T.P.A.O.’na satıldı; 3. Silvanka – I (bulunma tarihi: 3.X. 1962). 2 280 m derinlikte bulunan petrol oldukça ağır ve kükürtlüdür. (Gravitesi 20° APİ ve kükürt yüzde 0,3). Bu saha da sonradan açık artırma sonucu T.P.A.O.’na satıldı. 4. Şelmo (bulunma tarihi: 9.VI.1964). Rezerv miktarı 12 milyon varil kadar tahmin edildi (APİ derecesi 34,5°, kükürt yüzde 1,12).

Yabancı şirketlerden Shell 1960′tan itibaren Diyarbakır dolaylarında yoğun arama ve sondaj yaptı ve 7 ayrı sahada iyi kaliteli ve hafif petrol çıkardı. Kayaköy (1961′de bulundu; APİ derecesi 38,5); Kürkan (1963′te bulundu; APİ derecesi 31,4); Beykon (1964′te bulundu; APİ 33,2); Batı Kayaköy (1964′te bulundu; APİ 34,7); Şahaban (1966′da bulundu; APİ 34,0); Güney Kürhan (1967′de bulundu; APİ 34,7): Piyanko (1968′de bulundu; APİ 33,03). Türkiye’de ham petrol üretimi çalışmalarından ilk sonuçlar 1955 yılında alındı (T.P.A.O. 178 596 ton). Türkiye Petrolleri A.O. ertesi yıllarda üretimini 300 000 tonun üstüne çıkardı (1956; 305 616 t; 1957; 298 139 t; 1958: 238 543 t; 1959: 372 889 t; 1960: 362 485 t). 1961 Yılında Shell ve Mobil kuyularının da faaliyete geçmesiyle yıllık ham petrol üretimi 443 734 tonu buldu (T.P.A.O. 414 271 1; Shell 15 261 t; Mobil 14 202 t). Ertesi yıl üretim 595 464 tonu buldu (1962: T.P.A.O. 510 670 t; Mobil 51 795 t; Shell 32 999 t). 1963 Yılında ERSAN Petrol Sanayii A.O.-nın da katılmasıyle, petrol üreten kuruluş sayısı dörde çıktı ve yıllık üretim 1965′te 1 milyon, 1966′da 2 milyon, 1968′de 3 milyon tonu aşacak oranda artmağa devam etti (bk. 1963 – 1971 YILLARI HAM PETROL ÜRETİMİ şeması). Bu üretim şemasına göre, 1955-1970 yılları boyunca Türkiye’de üretilen ham petrol toplamı 24 439 617 tondur (T.P. A. O. 10 763 059 t yıl; Shell 9 344 127 t yıl; Mobil 3 949 606 t yıl; Ersan 382 825 t yıl).

— Gıda sanay. Petrolden besin üretimi. Petroldeki parafinden yararlanarak çeşitli bakterilerin üretilmesiyle, parafince fakirleşen petrol ucuza rafine edilir ve daha önemlisi, ölen ve otolize uğrayan bakteriler toplanıp besin maddesi olarak kullanılır; bu madde, proteini bol, yardımcı bir besindir, vücut tarafından kolayca kabul edilir ve sindirilir; tatsızdır ama içine bazı maddeler katılarak çok lezzetli hale getirilebilir

Petrolden besin üretimiyle ilgili araştırmaları, 1962′de Champagnat yönetiminde British Petroleum başlatmıştır. Shell’in araştırma laboratuvarlarında da buna benzer çalışmalar yapılmakta ama bakteriler parafin yerine metanla beslenmektedir. — 1da. huk. Petrolün günümüzde büyük önemi olması, Türkiye’de, genel maden kanunu dışında, bir Petrol kanunu çıkarılmasına yol açmıştır. Anayasa da, tabii servetler ve kaynaklarının devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunduğunu, kural olarak bunların aranması ve işletilmesi hakkının devlete ait olduğunu belirtir. Ancak, devletin özel teşebbüsle birleşmesi veya doğrudan doğruya özel teşebbüs eliyle arama ve işletme faaliyetine girişilmesi, kanunun açık izniyle mümkündür. Konuyu düzenleyen Petrol kanunu da, tabii servetler arasında bulunan petrol kaynaklarının devletin hüküm ve tasarrufu altında olduğunu belirtmiştir. Bununla beraber bu kanunun, 2. maddesiyle belirlenen amacı, Türkiye cumhuriyeti petrol kaynaklarını özel teşebbüs eli ve yatırımlarıyle hızla, ara vermeden ve verimli bir şekilde geliştirilip değerlendirilmesi ve bu amaca uygun olduğu oranda Türkiye içinde yabancı petrolle yapılan petrol ameliyelerinin gelişmesini sağlama, devletin rolünü azalttığı ve Anayasanın istisna olarak koyduğu bir imkanı kural kabul ettiği için Anayasa ile zor bağdaşır görülmektedir. Bu sebeple, Türkiye’de uzun tartışmalar yapılmışsa da, Petrol kanunu yürürlüktedir ve asıl düzenlemeyi bu kanun yapmaktadır. Petrol kanununun tanımlamalarına göre: yerden çıkarılan veya çıkarılabilen sıvı veya gaz halindeki bütün tabii hidrokarbonlara, sıvı petrol veya gazla birlikte üretime elverişli olan veya bunların içinde erimiş bulunan bütün asfalt ve öteki katı hidrokarbonlara ve bu maddelerden çıkan hidrokarbon ürünlerine petrol denilir.

• Petrol ameliyesi. Petrol kanunu, arama, keşif, gelişim, üretim, tasfiye ve bunlarla ilgili faaliyetlerle, petrolün ve petrol ürünlerinin bulunması, nakledilmesi, satılması ve bu işler için gerekli enerji ve su tesislerinin, bina, kamp ve öteki bütün tesislerin, teçhizatın yapımı, kurulması ve işletilmesiyle ilgili çalışmaları petrol ameliyesi (işlemi) olarak niteler. Petrol ameliyeleri idari bir karara dayanılarak yürütülür. Ameliyeler iki ana gruba ayrılır: 1. arama, petrol, devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunduğu için, petrolün bulunabileceği toprağın maliki, arama hakkına sahip değildir. İdarenin izniyle arama yapılır ve iktisadi işletmeye elverişli miktarda bir petrol birikintisini ihtiva ettiği tespit edilen yeryüzü parçası, yani petrollü arazi keşfedilir. Arama, kanunun kullandığı teknik terimle jeolojik istikşaf ve petrol bulmak veya petrollü arazinin genişliğini tespit etmek amacıyle tecrübe kuyuları açılması demek olan arama sondajlarıyle tamamlanır; 2. işletme, keşiften sonra petrolün üretimi, tasfiyesi, satışı gibi faaliyetleri kapsar, işletme hakkının ilgili olduğu alana da «işletme sahası» denilir. Bütün petrol ameliyeleri idarenin verdiği izin belgeleriyle yürütülür.

Petrolün Coğrafyası

İlgili konular

Balkanlar coğrafyası

Hırvatistan coğrafyası

Avusturya coğrafyası

Azerbaycan coğrafyası

Süveyş Körfezi

Azerbaycan ekonomisi

Kalust Sarkis Gülbenkyan

Kazakistan coğrafyası